Kernpunten van de controle: wat zijn dat en waarom zijn ze belangrijk?

Waarom management en auditcommissies niet bang hoeven te zijn voor de nieuwe IAASB-normen voor accountantsverklaringen, met name wat betreft de paragraaf over de kernpunten van de controle.

Uitgebreide accountantsverklaringen zijn al ingevoerd in het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Al snel zullen deze accountantsverklaringen ook wereldwijd een vaste waarde worden.

De nieuwe normen

In januari 2015 publiceerde de International Auditing & Assurance Standards Board (IAASB) zijn nieuwe en herziene verslagleggingsnormen voor accountants. De nieuwe normen vereisen van accountants dat zij transparantere en informatievere accountantsverklaringen afgeven over de bedrijven die zij controleren. De normen zijn opgesteld in de nasleep van de financiële crisis, als reactie op de vraag van gebruikers om relevantere informatie op te nemen in de financiële verslaglegging.

Het doel van de normen is dat er accountantsverklaringen worden opgesteld die het vertrouwen van het publiek in het auditproces zelf én in de financiële verslaglegging van bedrijven vergroten. De IAASB is daarnaast van mening dat uitgebreide financiële verslaglegging ten goede komt aan de communicatie tussen accountants en beleggers enerzijds, en accountants en de verantwoordelijken voor governance anderzijds.

"Voor de gebruiker kan het al een hele uitdaging zijn om te begrijpen wat er in de financiële verslaglegging staat, laat staan om te begrijpen hoe die zijn gecontroleerd", zegt Fiona Campbell, partner in de Australische dienstverlening van EY op het gebied van Assurance en lid van de IAASB. "De nieuwe accountantsverklaringen zijn bedoeld om een beter inzicht in de controle van financiële verslaglegging te geven aan gebruikersgroepen als beleggers, analisten, regelgevers, leveranciers, werknemers en overheden. Hierdoor krijgen mensen een beter begrip van wat we doen en hoe we dat doen."

Diverse belanghebbende partijen hebben positief gereageerd op het voorontwerp voor de nieuwe normen die in 2013 zijn gepubliceerd. De Association of Chartered Certified Accountants (ACCA), een wereldwijde accountantsorganisatie, was in grote lijnen voorstander en verklaarde: "De accountantsverklaring is de meest zichtbare output van het auditproces, en we verwelkomen dit initiatief van de IAASB om de verklaring nuttiger en relevanter te maken voor aandeelhouders en andere stakeholders. Het project stimuleert bovendien financiële verslaggeving van de hoogste kwaliteit."

Aangezien de nieuwe normen (in veel jurisdicties) gelden voor de controle van financiële verslaglegging over perioden die eindigen op of na 15 december 2016, moeten het management, de auditcommissies en de auditors nu al beginnen met de voorbereiding op de implementatie.

Significante kwesties

Een van de uitdagingen van financiële verslaglegging is dat het hierbij volgens Campbell gaat om "een nogal gecompliceerd gedrocht". Daardoor is ook de audit nogal complex en moet de uitvoering ervan worden bepaald door de beoordeling die de auditor toekent aan het risico van afwijkingen van materieel belang voor die financiële verslaglegging. Aan de huidige gestandaardiseerde accountantsverklaringen kunnen beleggers niet aflezen waar deze risico's volgens de auditor het grootst zijn.

Om deze reden wordt er binnen de nieuwe normen speciaal aandacht besteed aan de vereisten van de nieuwe ISA 701: 'Het communiceren van kernpunten van de controle in de accountantsverklaring van de onafhankelijke accountant'. Bij audits van beursgenoteerde entiteiten zal een nieuwe sectie in het rapport, 'Kernpunten van de controle', aandacht besteden aan kwesties die, naar het professionele oordeel van de auditor, het meest significant waren bij de controle. Volgens de IAASB moet de beschrijving van een kernpunt "duidelijk, beknopt, begrijpelijk en specifiek voor de entiteit" zijn. De beschrijving moet verklaren waarom de aangelegenheid bij de controle als significant werd aangemerkt en hoe de kwestie behandeld is. Er moet ook worden verwezen naar de bijbehorende toelichtingen elders in de financiële verslaggeving.

De ACCA verwelkomt de publicatie van de normen. "Kernpunten van de controle vormen een grote stap vooruit", zegt Sue Almond, de toenmalige External Affairs Director van de ACCA (ze heeft inmiddels een nieuwe rol). "Hiermee kunnen auditors wat meer inkleuring geven aan de uitgevoerde werkzaamheden".

Wat telt als een kernpunt van de controle?

ISA 701 bevat een op oordeelsvorming gebaseerd besluitvormingskader om auditors te helpen bij het beslissen welke kwesties uit de audit als kernpunten gelden. Uitgaande van alle kwesties waarover de auditors met het management en de auditcommissie van de onderneming hebben gecommuniceerd, selecteren ze de kernpunten uit de kwesties die "significante aandacht van de auditor" vereisten. In het bijzonder moeten de auditors expliciet aandacht besteden aan gebieden met een verhoogd risico van afwijkingen van materieel belang of gebieden waar significante oordeelsvorming van het management of de auditor heeft plaatsgevonden.

"Het concept is dat dit de gebieden waren die het meest centraal stonden in de audit, en meestal ook de gebieden met het grootste risico voor de audit", legt Campbell uit. "Wat waren de gebieden van subjectiviteit? Voor welke gebieden was significante oordeelsvorming vereist?" Ze benadrukt dat een bijzondere waardevermindering – van een investering, goodwill of andere immateriële activa – eerder zal worden aangemerkt als kernpunt vanwege de significante hoeveelheid oordeelsvorming die hiermee gepaard gaat.

De aard van de kernpunten hangt ook samen met de sector waarin het bedrijf actief is. Zo is opbrengstverantwoording bijvoorbeeld al gauw een kernpunt voor software- en telecommunicatiebedrijven omdat deze een gecompliceerd beleid voor opbrengstverantwoording hanteren. Mijnbouwbedrijven kunnen een exploitatievergunning hebben om een bepaald stuk grond te ontginnen, maar het kan voor deze bedrijven moeilijk zijn de waarde van die vergunning te bepalen omdat deze afhankelijk is van de kasstromen die in de toekomst door de mijn worden gegenereerd. Daarom zal er tijdens de audit waarschijnlijk veel aandacht zijn voor bijzondere waardeverminderingen op exploitatievergunningen.

Een gebied dat voor de meeste bedrijven waarschijnlijk een kernpunt is, ongeacht de sector waarin ze actief zijn, is belastingheffing. Campbell: "Voor veel bedrijven is de belastingheffing bijzonder complex. Het is ook een gebied waar veel gerechtelijke procedures plaatsvinden, en geschillen tussen de belastingdienst en het bedrijf, dus het vraagt vaak veel aandacht van de auditor".

De waarnemingen van Campbell worden ondersteund door een rapport uit maart 2015 van de Financial Reporting Council over de implementatie van uitgebreide accountantsverklaringen in het Verenigd Koninkrijk. Uit een onderzoek naar ruim 150 accountantsverklaringen bleek dat dit de vijf meest gemelde risico's waren:

• Bijzondere waardevermindering van activa
• Fiscaliteit
• Bijzondere waardevermindering van goodwill
• Doorbreking van interne beheersingsmaatregelen door management
• Fraude bij de opbrengstverantwoording

Mogelijke valkuilen

In zekere zin is het de grootste uitdaging voor auditors om te bepalen wanneer een kwestie géén kernpunt is. "Alleen het feit dat iets gepaard gaat met een groot bedrag, hoeft nog niet te betekenen dat het ook een kernpunt is", zegt Campbell. "En ook het feit dat we ergens een belangrijk deel van onze inspanningen aan hebben besteed, wil nog niet zeggen dat dit een kernpunt is".

Een grote transactie, zoals de overname of afstoting van een bedrijfsonderdeel, kan bijvoorbeeld in deze categorie vallen. Campbell: "Het is niet noodzakelijkerwijs een kernpunt van de controle, want hoewel het misschien aanzienlijke inspanningen heeft gekost bij de audit, kan het ook een heel eenvoudige transactie zijn." Hetzelfde geldt voor het terugkopen van aandelen, waarbij het om zeer grote bedragen kan gaan, maar een dergelijke terugkoop is vaak heel eenvoudig te controleren.

Inghwa Hengefeld, partner in de Nederlandse dienstverlening van EY op het gebied van Assurance, vindt het belangrijk dat de kernpunten in de accountantsverklaring verwijzen naar de financiële overzichten. "Als er iets in mijn accountantsverklaring zou staan dat niet in de financiële verslaglegging terug te vinden is, zou dat er vreemd uitzien", zegt ze. "De beschrijvingen van de kwesties moeten een aanvulling zijn, en geen herhaling of tegenspraak van wat er wordt vermeld in de financiële verslaglegging. Bovendien moeten de beschrijvingen een auditorperspectief op deze kwesties verschaffen."

Almond wijst erop dat de kernpunten in het eerste jaar weliswaar een verrijking kunnen zijn voor een uitgebreide accountantsverklaring, maar het risico bestaat dat de verklaring mogelijk minder interessant wordt als de omstandigheden van een bedrijf in het tweede jaar niet significant veranderen. "Hoe voorkomt de beroepsgroep dat de verklaringen saai en standaard worden?", vraagt ze zich af.

Een andere valkuil die auditors volgens Campbell moeten vermijden, is vakjargon. Het gebruik van ontoegankelijke taal druist in tegen de geest van transparantie die de regelgever verwacht en is niet in het algemeen belang.

Communicatie met de auditcommissie

Wat kan de auditcommissie van een bedrijf verwachten van de kernpunten van de controle? Het goede nieuws is dat de kernpunten niet zo veel rompslomp opleveren als waar sommigen misschien bang voor zijn (zie de casestudy's hierboven) en niet van invloed zijn op de feitelijke uitvoering van de audit. Maar toch mogen auditcommissies volgens Hengefeld van hun accountantskantoor verwachten dat het kantoor in een vroeg stadium, en op een goede manier, communiceert over de kernpunten die waarschijnlijk in de accountantsverklaring worden opgenomen.

De invoering van uitgebreide accountantsverklaringen in Nederland verliep soepel, vervolgt ze, juist doordat accountantskantoren al in een vroeg stadium het gesprek met de klant aangingen over de inhoud van de nieuwe, uitgebreide accountantsverklaringen, de kernpunten inbegrepen. Hierdoor kwamen de auditcommissies in een latere fase van het proces niet voor verrassingen te staan.

Almond vindt de communicatie tussen de auditcommissie en de auditor over de kernpunten in feite "een kans voor de auditcommissie om met de auditor in gesprek te gaan".

De versterkte interactie tussen auditor en auditcommissie rond de "selectie" of "rangschikking" van significante kwesties voor de audit enerzijds en de discussies over hoe deze kwesties moeten worden beschreven in de accountantsverklaring en hoe deze een aanvulling vormen op de toelichtingen bij de financiële verslaglegging anderzijds, kan auditcommissies en auditors nieuwe perspectieven bieden. Dit kan indirect voordelig zijn voor de kwaliteit van zowel de audit als de toelichtingen.

Wat nu?

De IAASB heeft een monitorgroep om de implementatie van de nieuwe en herziene normen te observeren en om feedback van uiteenlopende stakeholders te verzamelen. Daarnaast is de IAASB van plan om twee jaar na de ingangsdatum te evalueren of de normen het beoogde effect hebben bereikt.

Het lijkt erop dat de nieuwe normen goed worden ontvangen, als we afgaan op de uitkomsten van een openbare raadpleging door de IAASB. Volgens de IAASB kreeg het kernpuntenconcept "brede steun van beleggers, regelgevers, toezichthouders, accountantskantoren en nationale ontwikkelaars van normen". En dankzij het feit dat het Verenigd Koninkrijk en Nederland al dergelijke normen hebben ingevoerd, weten andere landen wat er van hen verwacht wordt.

Almond: "De feedback uit het Verenigd Koninkrijk geeft aan dat de kernpunten misschien niet alles oplossen, maar dat het simpele feit dat er meer informatie wordt verstrekt, al een betere dialoog met beleggers mogelijk heeft gemaakt".

Campbell is het daarmee eens: "Het heeft ervoor gezorgd dat mensen praten over de accountantsverklaring. Ik kan me niet herinneren dat dit ooit eerder is gebeurd. Het wordt gezien als een positieve stap voor het beroep van auditor."