“Hoe wij van zekerheid geven gaan naar houvast bieden”

Het ABP sorteert nu al voor op de wijzigingen die het pensioenakkoord met zich meebrengt. Voorzitter Corien Wortmann neemt de deelnemers persoonlijk mee op reis in deze verandering.

Het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) sorteert als grootste pensioenfonds van Nederland nu al voor op de wijzigingen die het pensioenakkoord met zich mee brengt. Want ook al moet er qua (politieke) besluitvorming nog veel gebeuren, je kunt niet vroeg genoeg beginnen om de deelnemers mee op reis te nemen in een ingrijpende verandering. Voorzitter Corien Wortmann in gesprek met Bianca van Tilburg (HVG Law).

If you keep on doing what you've always done, you will keep getting what you've always gotten. Corien Wortmann beaamt die wijsheid volmondig als het gaat om pensioencommunicatie. Op congressen staat ze eigenhandig te vloggen om te laten zien dat het haar menens is om de pensioendeelnemer klip en klaar uit te leggen waarom pensioen belangrijk is. Ook legt ze in haar vlogs uit waarom de circulaire economie en het klimaat zo belangrijk zijn voor het beleggingsbeleid van ABP. Wortmann kiest bewust voor dergelijke onderwerpen omdat ze vindt dat pensioenfondsen te lang te veel aandacht hebben gehad voor de techniek – mooie brieven met actuariële berekeningen die tot achter de komma kloppen – maar te weinig voor de emotionele kant en de (persoonlijke) dilemma’s van een pensioenregeling. 

De vlogs passen in een bredere verandering, waarbij ABP inzet op betere communicatie met deelnemers. Waarom steekt ABP daar zoveel tijd en energie in? Is dat omdat we naar een heel ander systeem toe gaan?

”Voordat ik daar op inga is het goed nogmaals te benoemen waarom het belangrijk is dat we in Nederland aan een nieuw stelsel werken. Dat is allereerst omdat we met het huidige systeem de gemaakte beloftes niet kunnen waarmaken. Veelal wordt immers niet het pensioen bereikt waar de deelnemer op gerekend had. Daarnaast heeft ABP het pensioen nu al tien jaar niet geïndexeerd. Dat is bijna niet uit te leggen gezien de goede beleggingsrendementen die er worden gemaakt. Het nieuwe stelsel moet meeademen met de economie en wordt daarmee ook beter uitlegbaar. Gaat het economisch goed en worden goede rendementen behaald, dan wordt het pensioen verhoogd en gaat het economisch minder, dan wordt het pensioen verlaagd. Een dergelijk systeem wordt door deelnemers begrepen.

Maar nu hebben we een situatie waarin het economisch goed gaat en goede rendementen worden behaald en toch dreigt er door de spelregels van het huidige stelsel een korting van het pensioen. Ten tweede is de arbeidsmarkt heel anders dan enkele decennia geleden. De klassieke kostwinner die tientallen jaren bij een werkgever blijft is zo goed als uitgestorven. Vanwege de grote diversiteit aan loopbanen en arbeidsverhoudingen is de doorsneesystematiek in de financiering niet langer houdbaar.

Tot slot blijven de mooie fundamenten – zoals de collectieve risicodeling – in stand. Een misverstand dat ik nogal eens hoor is dat de overgang naar een premieregeling betekent dat de risicodeling overboord gaat. Daarvan is wat mij betreft geen sprake. De omvorming van het stelsel is een geweldige kans om het beter te gaan doen. Maar dan moeten we er in de verdere uitwerking wel continu voor waken dat het uitlegbaar en uitvoerbaar is. Een niet al te lange transitieperiode en het kunnen invaren van oude rechten helpt daarbij.”

Helder. Maar dan nog even over uw vlogs. Werkt het? Bereikt ABP haar deelnemers hiermee?

”Ik heb de evaluatie van deze aanpak nog niet binnen. Dus ik kan alleen maar afgaan op wat ik bij de “supermarkt” hoor. Daaruit blijkt in ieder geval dat mensen het gezien hebben. Ik vind het belangrijk om dit in een breder verband te zien. Toen ik hier vijf jaar geleden binnenkwam werd er al veel gesproken over de noodzaak om beter te communiceren over pensioen. Ik denk dat we daar nu goede stappen zetten, en ook dat het er juist de komende jaren op aankomt om nog beter te communiceren.”

Communicatie wordt belangrijker omdat het pensioenakkoord een heel andere realiteit biedt?

“Precies. We moeten ons vooral niet alleen maar richten op de grote technische vraagstukken van het nieuwe stelsel, maar ons ook goed verplaatsen in wat het betekent voor de deelnemer. Die zijn meestal niet geïnteresseerd in techniek. De grote verandering voor hen is dat ze voortaan een pensioen krijgen dat meebeweegt met de rendementen van de beleggingen. Op zich is dat ook veel begrijpelijker: in tijden van economische tegenwind – en de daarmee vaak gepaard gaande lage rendementen – staat je pensioenvooruitzicht ook onder druk. En andersom natuurlijk. Mensen begrijpen dat. Het betekent wel dat je deelnemers inzichtelijk moet maken hoe die vooruitzichten zich ontwikkelen. Met simpele informatie waarop ze hun beslissingen kunnen baseren. Een overvloed van informatie helpt hen niet en doet bovendien aantoonbaar afbreuk aan het broodnodige vertrouwen in het pensioenstelsel. We moeten ze niet alleen inzicht bieden, maar ook handelingsperspectief. Het oude stelsel was gebaseerd op het geven van zekerheid van pensioen. Het nieuwe is gebaseerd op het bieden van houvast.”

Deelnemers moeten dus zelf nadrukkelijk stilstaan bij hun pensioen en onderbouwde keuzes maken. Wat doet ABP concreet om hen daarbij dat eenvoudig consumeerbare handelingsperspectief te bieden?

”Allereerst sluiten we steeds meer aan bij wat in veel sectoren de customer journey wordt genoemd. Wij spreken liever van klantreis en dat betekent dat we de communicatie moeten richten op de momenten waarop pensioen ertoe doet. Bijvoorbeeld bij een scheiding. Maar we onderzoeken bijvoorbeeld ook hoe lang voor pensionering deelnemers door ons willen worden geïnformeerd, zodat we op die behoefte kunnen aansluiten.

Verder ontwikkelen we middelen om de individuele vooruitzichten zo tastbaar mogelijk te maken. Natuurlijk kan elke deelnemer zijn UPO bekijken, maar daar haken velen toch op af vanwege de complexiteit en technische insteek. Een mooi voorbeeld van hoe het wel moet is de navigatiemetafoor die vanuit de AFM is ontwikkeld. Deze laat het bedrag van het ouderdomspensioen zien in een verwacht, pessimistisch en optimistisch scenario en legt daarmee de risico’s van tegenvallende rendementen en de kansen van meevallende rendementen zien.

Een ander voorbeeld is onze persoonlijke pensioenpot. In dit supereenvoudige grafische model zie je als deelnemer in één oogopslag waar je pensioen uit is opgebouwd: welk deel komt voort uit je ingelegde premie, welk deel uit de premie van de werkgever en welk deel uit rendementen. Dat is vaak een behoorlijke eyeopener voor mensen. Velen hebben geen flauw idee dat een uitkering vaak maar voor een kwart voortkomt uit de door hen zelf ingelegde premie. In een tijd waarin het vertrouwen in de pensioensector laag is als gevolg van een maalstroom aan negatieve berichten in de media is zoiets essentieel.”

Toch zal er een groep deelnemers zijn die ook met al die middelen niet wordt bereikt?

”We doen ons best, maar het is een feit dat een groep op geen enkele manier aandacht aan pensioen wil besteden. Zeker in het nieuwe stelsel is dat onverstandig. Mensen hebben daar ook een zekere eigen verantwoordelijkheid in.”

Doet de sector er in het algemeen voldoende aan om de communicatie goed af te stemmen op de deelnemer?

”Van oudsher heeft de pensioensector de neiging om lange brieven te sturen. Die reflex verdwijnt langzaam maar het gaat niet vanzelf. Daarnaast is men in de sector gewend geraakt aan het hanteren van bepaalde terminologie. Straks gaan we naar pensioenverwachtingen, maar in de uitwerking van het akkoord zie ik hier en daar toch weer termen als ‘aanspraken’ opdoemen. Dat past bij een defined benefit stelsel, maar niet meer bij een stelsel dat uitgaat van een pensioenverwachting. We moeten daar alert op zijn en verkeerde verwachtingen bij deelnemers voorkomen. Maar er is een breed besef dat communicatie belangrijk is en het is dan ook een thema waarop we nadrukkelijk samenwerken. De pensioenpot die ik zojuist noemde is in open source ontwikkeld dus iedereen kan ermee aan de slag.”

U sprak net van ‘houvast bieden’ ten aanzien van de vooruitzichten. Dat betekent aannames doen over de verwachte rendementen. Hoe komen die aannames tot stand?

“Met ‘houvast bieden’ bedoel ik dat we deelnemers persoonlijk inzicht willen geven in hun pensioensituatie. Daarvoor willen we naast een pensioenverwachting ook een tool bieden om overzicht te krijgen op je persoonlijke financiële situatie, zodat je zelf kunt beoordelen of pensioen voldoende voor je is. Daar experimenteren we nu al mee.”

“Het is belangrijk dat de projecties met betrekking tot de rendementen en rente geobjectiveerd worden vastgesteld, niet door de pensioenfondsen zelf. Daar zou een nieuwe commissie parameters voor aangesteld kunnen worden.”

Voorheen was het simpelweg de risicovrije rentevoet, maar daarmee krijgt de deelnemer in het nieuwe stelsel waarschijnlijk weinig houvast omdat de werkelijke rendementen heel anders zijn. We vernemen de laatste maanden erg weinig in de media over dit discussiepunt.

“De kip is aan het broeden. Maar ik denk dat het juist een goed teken is dat de degens op dit punt niet in het openbaar worden gekruist. Ik ben optimistisch gestemd.”