Zonder grote financiële schokken naar een toekomstvast pensioenstelsel

Minister Koolmees bracht met het pensioenakkoord een hervorming op gang in een complex dossier. Over heikele punten in de techniek is hij optimistisch.

Wouter Koolmees kreeg het als Minister van Sociale Zaken voor elkaar een pensioenakkoord te sluiten en wist daarmee een hervorming op gang te brengen in een dossier waar al meer dan tien jaar lang over wordt gepraat. Onder de motorkap zijn echter nog oplossingen nodig voor veel heikele punten. Daarover is hij optimistisch, geheel in lijn met zijn levensmotto: ‘Optimisme is een morele plicht’. Bianca van Tilburg (HVG Law) in gesprek met de minister.

Medio 2019 kon u een pensioenakkoord presenteren. Het was al een prestatie van formaat om afspraken te hebben over de hoofdlijnen van een nieuw stelsel. Tegelijkertijd ligt er nog een waslijst aan uitdagingen en is het dus nog geen gelopen race. Wat ziet u voor de komende tijd als belangrijke elementen?

“Ik vertel niks nieuws als ik zeg dat het om een veelomvattend en complex dossier gaat. En ik ben helemaal met u eens dat de uitwerking nog veel aandacht nodig heeft. Een van de belangrijkste opgaven voor de komende jaren is helder en begrijpelijk communiceren over wat de fundamentele wijziging in het stelsel inhoudt. De kern is dat we overgaan van het bieden van nominale zekerheid naar een pensioenambitie. Dat is hard nodig voor een stelsel dat ook op termijn solide en houdbaar is, en het betekent voor deelnemers dat er minder zekerheden zijn dan vroeger. Juist daarom is het zaak om deelnemers heel goed te laten zien wat ze kunnen verwachten van hun pensioen. Dat hoeft overigens niet slechter te zijn dan vroeger, maar er zijn wel minder zekerheden. Die goede communicatie is best lastig omdat mensen doorgaans weinig interesse in hun pensioen hebben. Daarnaast zijn er nog tal van andere uitdagingen die minder zichtbaar zijn. Want dit is een dossier met veel technische uitdagingen.”

Het effect kan dus zijn dat we straks verschillende aanpakken krijgen en ook tempoverschillen in de uitvoering. Is dat niet onwenselijk voor deelnemers die geruisloos moeten kunnen overstappen als ze bijvoorbeeld van baan wisselen?

“Mijn ervaring is dat vrijwel niemand naar zijn pensioenregeling kijkt bij de overstap naar een andere werkgever. Helaas, zou ik zeggen, want dat zou natuurlijk wel moeten.”

Het financieringsvraagstuk dat ontstaat door de wijziging van het stelsel heeft nog nauwelijks media-aandacht. Terwijl dit misschien wel een van de belangrijkste punten is. Hoe kijkt u daar tegen aan?

“Dat is medialogica. Die richt zich op kortetermijneffecten en heeft minder interesse in complexe vraagstukken onder de motorkap. Er is veel belangstelling voor zaken als hoe we de pensioenleeftijd bepalen en hoe we omgaan met de dekkingsgraden in tijden van lage rente. Tot op heden is er minder aandacht voor de techniek en hoe je zonder schokken een transitie in de financiering kunt maken, terwijl dat inderdaad een van de grote onderwerpen is. Ergens begrijp ik dat, want techniek is niet zo sexy, maar wel heel belangrijk. Pensioen is echt een thema voor een kleine groep specialisten. Ik denk dat 99,9% van de Nederlanders geen idee heeft wat een pensioencontract is.”

Er is ook twijfel of we bij de huidige lage rentestanden de ambitie van 75% van het gemiddelde salaris wel waar kunnen maken met de huidige premieniveaus?

”Ik kan als Minister van Sociale Zaken behoorlijk veel, maar ik kan de rente niet bepalen. Toch zetten we met het nieuwe stelsel ook een belangrijke stap als antwoord op de discussie over de rente. In het oude stelsel kon je als pensioenfonds een prima rendement op je beleggingen neerzetten en ondanks dat toch de dekkingsgraad zien afnemen omdat de rekenrente om de verplichtingen contant te maken daalde. Dat kan in het nieuwe stelsel niet meer. We schaffen de buffer af en vertalen rendement rechtstreeks naar de hoogte van het pensioen. De consequentie daarvan is dat verhogingen sneller worden toegekend, maar ook dat er tegenvallers kunnen zijn in het rendement en juist daarom is het zo belangrijk om goed te communiceren hoe het systeem werkt.”

De discussie over een nieuw stelsel loopt al langer. Bij die eerdere discussies was er veel aandacht voor de zogeheten invaarproblematiek, oftewel de vraag hoe rechten die zijn opgebouwd in het oude systeem kunnen worden vertaald naar de nieuwe systematiek. Destijds werd veel gesproken over onteigening en leken er rechtszaken te komen. Nu horen we hier niks over.

“We zijn ons ook van dat thema zeer bewust. Samen met specialisten zijn we bezig een waarderingskader op te zetten om dat invaren mogelijk te maken. We moeten daarbij ook zorgen dat het voldoet aan Europees recht. Dat is een complex thema, zoals zoveel onderdelen van het dossier. Maar wat zo mooi is: dat alle betrokken partners echt de wil hebben om er uit te komen. En dat geeft reden tot optimisme. Mijn lijfspreuk is: optimisme is een morele plicht.”