Koronawirus – najważniejsze akty prawne. Co to oznacza dla cudzoziemców?

W związku z rozprzestrzenianiem się wirusa COVID – 19 w dniach 13 i 14 marca 2020 r. ogłoszonych zostało kilka istotnych aktów prawnych.

Należą do nich:

1. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie zakazów w ruchu lotniczym (poz. 436),
2. rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych (poz. 435),
3. rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie przywrócenia tymczasowo kontroli granicznej osób przekraczających granicę państwową stanowiącą granicę wewnętrzną (poz. 434),
4. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (poz. 433).

Wszystkie wymienione akty prawne wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, prócz rozporządzenia o zawieszeniu ruchu lotniczego, które wejdzie w życie w dniu następującym po dniu ogłoszenia. Jak wskazuje się, okres ten może zostać przedłużony.

Po pierwsze, przywrócone zostały od 15 marca do 24 marca 2020 r. kontrole na granicach wewnętrznych Schengen oraz w portach lotniczych i morskich. Rozporządzenie określa również zakres terytorialny kontroli granicznej, wskazuje przejścia graniczne na których ona się odbywa i czas ich otwarcia.

Ponadto, zawieszony został ruch lotniczy, za wyjątkiem lotów czarterowych, którymi do kraju powracać będą obywatele polscy. Zatem cudzoziemcy, będą mogli wjechać drogą lotniczą jeżeli podróżować będą samolotem, którym do kraju wracać będą obywatele polscy i jednocześnie należą do kategorii osób wymienionych w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji regulującym zagadnienie zawieszenie i ograniczenie ruchu granicznego. Przy tej okazji warto przypomnieć definicję cudzoziemca, określoną w ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. Cudzoziemcem, jest zatem każdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego. Cudzoziemcem jest więc zarówno obywatel państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jak też obywatel państwa trzeciego, czy bezpaństwowiec. Jeszcze raz należy podkreślić, iż ograniczenie to dotyczy jedynie ruchu granicznego w transporcie lotniczym.

W odniesieniu do cudzoziemców istotne znaczenie będzie miało również rozporządzenie, którym zarządza się zawieszenie i ograniczenie ruchu granicznego. Zawieszenie ruchu granicznego dotyczy wskazanych w załączniku przejść na granicach zewnętrznych Schengen, natomiast ograniczenie ruchu granicznego dotyczy obu rodzajów granic, zarówno zewnętrznych, jak też wewnętrznych Schengen. Ograniczenia te jednak różnią się, gdyż w przypadku granic wewnętrznych, a więc granic z państwami strefy Schengen dopuszcza się zwolnienie podmiotowe, dotyczące szeregu kategorii osób.

Należą do nich:

• obywatele Rzeczypospolitej Polskiej,
• cudzoziemcy, którzy są małżonkami albo dziećmi obywateli Rzeczypospolitej Polskiej albo pozostają pod stałą opieką obywateli Rzeczypospolitej Polskiej,
• cudzoziemcy posiadający Kartę Polaka,
• szefowie misji dyplomatycznych oraz członkowie personelu dyplomatyczno-konsularnego misji, czyli osoby posiadające stopień dyplomatyczny oraz członkowie ich rodzin,
• cudzoziemcy posiadający prawo stałego lub czasowego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• cudzoziemcy posiadający prawo do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tj. cudzoziemcy uprawnieni do wykonywania pracy na takich samych zasadach co obywatele polscy, posiadający zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• w szczególnie uzasadnionych przypadkach, nieuwzględnionych powyżej, komendant placówki Straży Granicznej, po uzyskaniu zgody Komendanta Głównego Straży Granicznej, może zezwolić cudzoziemcowi na wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w trybie określonym w ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach,
• cudzoziemcy, którzy prowadzą środek transportu służący do przewozu towarów.

Wśród kategorii osób, których dotyczy wyłączenie od zakazu wjazdu są obywatele polscy oraz cudzoziemcy. Ażeby móc wjechać, cudzoziemiec musi uzasadnić istnienie szczególnego związku z Polską i związek ten musi mieć charakter faktyczny. Przykładowo nie może być to jedynie formalne uprawnienie do pracy, lecz fakt, że cudzoziemiec realnie pracę wykonuje w Polsce. Inne rozumienie byłoby zbyt szerokie i nie odniosłoby skutki, który jest przewidywany w obecnej sytuacji. Zatem będą to cudzoziemcy, którzy posiadają wizy (Schengen lub wizę krajową lub uprawnienie do wjazdu w ramach ruchu bezwizowego) i należą do jednej z kategorii wymienionych w pkt 2 – 4. Do pozostałych, uprawnionych do wjazdu należeć będą cudzoziemcy, którzy posiadają zezwolenia na pobyt czasowy i stały. Cudzoziemcy, którzy wykonują pracę na terytorium Polski będą mogli wjeżdżać zarówno w ramach ruchu bezwizowego, wizowego, jak też na podstawie uzyskanych dokumentów pobytowych. Wydaje się, że kluczowe jest istnienie wspomnianego już związku faktycznego. Nie jest jasne, czy uprawnienie do wjazdu znajdzie zastosowanie w odniesieniu do cudzoziemców, którzy uzyskali dokument uprawniający do pracy już po wejściu w życie niniejszego rozporządzenia. Prawdopodobnie praktyka organów Straży Granicznej w najbliższym czasie pokaże jak stosowane będą niniejsze przepisy.

Kiedy można przywrócić kontrolę graniczną?

Zniesienie kontroli granicznej jest niewątpliwym osiągnięciem strefy Schengen, a od wejścia w życie Traktatu Amsterdamskiego stanowi również element prawnego dorobku Unii Europejskiej. Z tego też powodu jedynie w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych zagrożeniem bezpieczeństwa wewnętrznego oraz porządku publicznego dopuszcza się przywrócenie kontroli granicznej. Stosowne regulacje w tym względzie zawiera Rozdział II kodeksu granicznego Schengen. Zasadą jest, że kontrola graniczna, jeżeli ma zostać przywrócona, powinna zostać zapowiedziana Komisji Europejskiej co najmniej na cztery tygodnie przed jej przywróceniem. Informacja dla Komisji zawiera szereg elementów, które uzasadniają potrzebę przywrócenia kontroli granicznej, czas trwania i datę planowanego przywrócenia oraz zakres terytorialny kontroli.

Na jak długo może zostać przywrócona kontrola graniczna?

Kontrolę graniczną na granicach wewnętrznych Schengen przywraca się zawsze na określony czas. Co do zasady nie powinien on być dłuższy aniżeli 30 dni lub okres przewidywanego poważnego zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego lub porządku publicznego. Może jednak zostać odnowiony, jednakże zawsze na okresy nie przekraczające wspomnianych 30 dni. Łączny okres przywrócenia kontroli granicznej nie powinien przekroczyć sześciu miesięcy, jednakże w okolicznościach nadzwyczajnych okres ten może wynieść nawet dwa lata. Przywrócenie kontroli granicznej w związku z szerzeniem się zakażenia koronawirusem.Przypadek, który został zastosowany przez Rząd RP opiera się o odmienne przesłanki, mówiące o sytuacji wymagającej natychmiastowego działania. Nie ulega wątpliwości, że taką właśnie jest rozprzestrzeniające się zakażenie koronawirusem powodującym chorobę COVID – 19. W tym przypadku przywrócenie kontroli granicznej może zostać ustanowione jedynie na 10 dni. W przypadku, gdy zagrożenie stanowiące uzasadnienie przywrócenia kontroli granicznej utrzymuje się, państwo może przedłużyć ten dziesięciodniowy okres o kolejne 20 dni. Łącznie wszystkie okresy przedłużeń nie mogą przekroczyć 2 miesięcy.

Autor: Rafał Rogala, ekspert ds. imigracyjnych w zespole People Advisory Services, EY