Co istotne, ujawnienie w rejestrze uczestnictwa w grupie spółek przez daną spółkę będzie konieczne do powołania się przez menadżerów danej spółki na działanie lub zaniechanie i w określonym interesie grupy spółek, a co za tym idzie do uwolnienia się od odpowiedzialności cywilnej lub karnej.
Wiążące polecenia spółki dominującej
Kolejnym kluczowym elementem prawa holdingowego sformułowanym w Projekcie jest możliwość wydawania spółce zależnej przez spółkę dominującą tzw. wiążących poleceń (w formie pisemnej, dokumentowej lub elektronicznej, czyli np. za pośrednictwem poczty e-mail). Wydanie takiego polecenie będzie musiało mieć jednak uzasadnienie w interesie grupy spółek.
Wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia wydanego przez spółkę dominująca wymagać będzie uprzedniej uchwały zarządu, która powinna wskazywać m.in. określony interes grupy spółek uzasadniający wykonanie przez spółkę zależną polecenia spółki dominującej, spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej będące następstwem wykonania polecenia spółki dominującej oraz przewidywany sposób i czas naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do polecenia spółki dominującej. Ponadto, uchwała powinna uwzględniać korzyści uzyskane przez spółkę w związku z uczestnictwem w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych.
Zarząd spółki zależnej będzie mógł w formie uchwały odmówić wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej, jeżeli: (i) istnieje uzasadniona obawa, że wykonanie takiego polecenia jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominująca lub inną spółkę zależną należącą do grupy spółek w okresie najbliższych dwóch lat; oraz (ii) jeżeli taka niekorzystna okoliczność stanowi zagrożenie dla dalszej egzystencji spółki zależnej.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że już w chwili obecnej częstą praktyką w grupach kapitałowych jest wydawanie poleceń spółkom zależnym przez spółki dominujące. Rozwiązania zaproponowane w Projekcie starają się uregulować tę praktykę od strony prawnej. Wydawanie wiążącego polecenia ma być jednak wysoce sformalizowane, co w niektórych przypadkach może być nieadekwatne do dynamiki sytuacji i konieczności szybkiego podjęcia decyzji. W rzeczywistości więc dopiero praktyka zweryfikuje, czy grupy spółek odejdą od stosowania nieformalnych poleceń na rzecz procedury zapisanej w Projekcie.
Wzmocnienie pozycji spółki dominującej
Poza możliwością wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym, Projekt zawiera szereg przepisów pozwalających spółce dominującej na sprawne zarządzanie grupą spółek. Przedstawiciele spółki dominującej będą mogli w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółek zależnych należących do grupy spółek, jak również żądać od takich spółek zależnych udzielenia informacji.
Ponadto rada nadzorcza spółki dominującej uzyska prawo do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi należącymi do grupy spółek w zakresie realizacji interesu grupy spółek, aczkolwiek umowa lub statut spółki zależnej może wyłączyć powyższe uprawnienia rady nadzorczej spółki dominującej. Jeżeli spółka dominująca nie będzie posiadać rady nadzorczej, uprawnienie to przysługiwać będzie zarządowi spółki dominującej. Stanowi to odejście od dotychczasowej zasady, zgodnie z którą sprawowanie nadzoru ograniczone było jedynie do konkretnej spółki, w której funkcjonował dany organ nadzoru.
Prawo to będzie przysługiwać spółce dominującej posiadającej (bezpośrednio lub pośrednio) udziały lub akcje reprezentującej co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej i będzie mogło zostać wykonane w terminie 3 miesięcy od dnia ujawnienia w rejestrze uczestnictwa spółki zależnej w grupie spółek.
Odpowiedzialność menadżerów spółki zależnej
Z punktu widzenia menadżerów, Projekt zakłada wprowadzenie istotnych regulacji dotyczących ograniczenia ich odpowiedzialności w przypadku wykonania wiążących poleceń wydanych przez spółkę dominującą. W przypadku wykonania polecenia wydanego zgodnie z procedurą zapisaną w Projekcie, będą oni zwolnieni od odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrządzoną na skutek działań sprzecznych z prawem lub umową spółki zależnej oraz z odpowiedzialności karnej za przestępstwo niegospodarności określone w art. 296 kodeksu karnego.
Odpowiedzialność spółki dominującej za działania spółki zależnej
Istotą spółek kapitałowych jest ograniczenie odpowiedzialności jej wspólników za długi spółki. Zasada ta nie jest jednak w pełni uzasadniona w przypadku grup kapitałowych, gdzie długi mogą być spowodowane poleceniami spółki dominującej, która jednocześnie za podjęte decyzje nie ponosi żadnej odpowiedzialności.
Projekt przewiduje przełamanie tej zasady i zakłada, że spółka dominująca odpowiadać będzie za szkodę powstałą po stronie wierzycieli spółki zależnej, jeżeli szkoda ta powstała w wyniku wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia wydanego przez spółkę dominująca. Odpowiedzialność spółki dominującej będzie miała przy tym charakter subsydiarny (dodatkowy) tj. powstanie dopiero wtedy, gdy wierzyciel spółki zależnej nie będzie mógł zaspokoić swojego roszczenia przeciwko spółce zależnej.
Ochrona udziałowców mniejszościowych spółki zależnej
Przyznanie szerokich uprawnień spółce dominującej powoduje jednocześnie wzrost zagrożeń z perspektywy wspólników mniejszościowych spółek zależnych. Z tego względu Projekt zawiera również przepisy mające na celu ochronę wspólników mniejszościowych spółki zależnej należącej do grupy spółek.
Po pierwsze, zarząd spółki zależnej należącej do grupy spółek zobowiązany będzie do sporządzenia sprawozdania o powiązaniach tej spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, wskazującym m.in. wiążące polecenia spółki dominującej względem spółki zależnej należącej do grupy. Zgodnie z założeniami Projektu, sprawozdanie to ma stanowić część rocznego sprawozdania zarządu z działalności spółki rozpatrywanego i zatwierdzanego przez zgromadzenie wspólników.
Po drugie, wspólnicy mniejszościowi zyskają prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy audytora do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek.
Projekt przewiduje również możliwość wyjścia ze spółki zależnej przez jej wspólników w ramach procedury przymusowego odkupu udziałów lub akcji spółki zależnej. Prawo to ma przysługiwać wspólnikom mniejszościowym spółki zależnej, w której spółka dominująca posiadać będzie (bezpośrednio lub pośrednio) udziały lub akcje reprezentującej co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Uprawnienie to przysługiwać będzie wspólnikom mniejszościowym w terminie 3 miesięcy od dnia ujawnienia w rejestrze uczestnictwa spółki zależnej w grupie spółek.
Podsumowanie
Projekt znajduje się obecnie w fazie konsultacji społecznych, które potrwają do 19 września 2020 r. Należy założyć, że przed jego wejściem w życie dojdzie jeszcze do pewnych korekt i modyfikacji proponowanych zmian. Z uwagi jednak na wagę reformy dla polskich spółek, warto śledzić proces legislacyjny od samego jego początku. Ze względu na relatywnie wczesną fazę prac legislacyjnych nie sposób w chwili obecnej dokładnie określić, kiedy proponowana reforma wejdzie w życie.
