Gelir vergisinde beyan dönemi 1 Mart 2021’de başladı. Bu dönemde “ticarî, ziraî, ücret, serbest meslek, gayrimenkul ve menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve irat” elde edenler istisna ve muafiyet ile toplama yapılmayan haller dışındaki gelirlerini 31 Mart 2022 tarihine kadar gelirlerini beyan edip, tahakkuk eden gelir vergisini vadesinde ödemekle yükümlüdür.
Peki ücret gelirleri hangi durumda beyana tabi? 2021 yılında elde edilen ücret gelirlerinin “hangi durumda gelir vergisi beyanına tabi olduğuna bakalım.
Türkiye’de elde edilen ücret gelirleri kaynakta kesinti yapılmak suretiyle vergilendirildiğinden, işverenler sorumlu sıfatı ile çalışanlarının ücret gelirlerinden kestikleri gelir vergisini vergi dairesine bildirip ödemektedirler. Bu genel ilkeye rağmen, bazı durumlarda ücretlerinin yıllık beyanname ile bildirimi gerekebilir. Buna ilave olarak 7194 sayılı Kanun ile Gelir Vergisi Kanunu’nda (“GVK”) yapılan değişiklikler nedeniyle 2020 yılından itibaren elde edilen ücretlerin vergilemesi önceki yıllara göre farklılaştı.
Bu farklılığın en önemli nedeni, yapılan değişikliklerle “tek işverenden” alınsa bile belirli bir tutarı aşan ücret gelirlerinin yıllık beyanname kapsamına alınarak vergilenmesidir.
Hangi gelir ücret sayılır?
Ücret, bir işveren ve iş yerine bağlı çalışanın emeği karşılığında hak ettiği ve para, mal ve para ile temsil edilebilen değerdir. “Bir işverene tabi olma”, “bir işyerine bağlı olma” ve “hizmetin karşılığı bir ödeme yapılması” ücretin en önemli ayırt edici üç unsurudur.
Bu genel tanıma ilaveten GVK’nda bazı ödemeler de ücret sayılmaktadır. Örneğin, “yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyelerine, tasfiye memurlarına bu sıfatlarında dolayı ödenen veya sağlanan para, mal ve menfaatler ile spor hakemlerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler ile sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler” GVK’nda yer alan ücretlere örnektir.
Ücretlerin vergilemesinde safi “ücret geliri”, verginin bazını oluşturur. Safi ücret, çalışanın hizmeti karşılığı işverenin ödediği para ve para ile ölçülebilen değerler toplamından, “emekli aidatı ve sosyal sigorta primleri”, “sosyal güvenlik destekleme primi”, “işsizlik sigortası primi”, “hayat / şahıs sigorta primleri”, “OYAK ve benzeri kurumlara yapılan yasal kesintiler”, “sendikalara ödenen aidatlar” ve “engellilik indirimi” sonrası kalan tutardır.
2021’de hangi ücret beyana tabi?
Peki 2021 yılında ücret geliri elde edenler arasında hangi ücretlilerin yıllık beyanname vermesi gerekiyor? Ücret geliri sahiplerinden 2021 yılı için gelir vergisi beyannamesi vermek durumunda olanlar aşağıdaki gibidir:
- Tek işverenden elde edilen ve toplamı 650.000 TL’yi aşan ücretler,
- Birden fazla işverenden elde edilen, birinci işverenden alınan ücret gelirleri de dâhil olmak üzere toplamı 650.000 TL’yi aşan ücretler,
- Birden fazla işverenden elde edilen, birden sonraki işveren/lerden alınan ücret gelirleri toplamı 53.000 TL’nı aşan ücretler,
- Sporcuların elde ettiği tevkifata tabi ve toplamı 650.000 TL’yi aşanlar ücretler (lig usulüne tabi spor dallarında en üst ligdekilerdeki sporculardan 1.11.2019 tarihinden önce düzenlenen ve geçerlilik kazanmış sporcu sözleşmeleri kapsamında yapılan ödemeler hariç),
- Profesyonel spor yarışmaları ile basketbol ve voleybol sporlarında en üst liglerdeki yarışma yöneten spor hakemlerinin tevkifata tabi ve toplamı 650.000 TL’yi aşan ücretleri,
- Ücretini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan çalışanların ücretleri (istisna kapsamında olanlar hariç),
- Tutarı ne olursa olsun tevkifat yapılmamış ücretler,
- İstisna kapsamında olmayan yabancı elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlilerinin ücretleri,
|
GVK’nun 86’ncı maddesinin 1’inci fıkrasının (b) bendine göre, ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği kendi içinde değerlendirilip, beyana tabi diğer gelirlerin varlığı halinde de bu gelirler hesaplamalarda dikkate alınmaz. Benzer şekilde GVK’nun 86’ncı maddesinin 1’inci (c) bendine göre, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde de ücret gelirleri hesaplamalarda dikkate alınmaz.
Ücret tespitindeki güçlük nedeniyle, “kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalışanlar, özel hizmetlerde çalışan şoförler, özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçileri, gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalışanlar ve gerçek ücretlerinin tespitine imkân olmaması nedeniyle Danıştay’ın olumlu görüşü ve Hazine ve Maliye Bakanlığınca bu kapsama alınanlar” yıllık beyan uygulaması dışındadır.
Tek işveren/ çok işveren nasıl belirlenir?
Ücret gelirlerinin beyanı sırasında gelir sahibi, ücret geliri kesinti suretiyle vergilendirildiği sürece en yüksek ücret gelirini birinci işverenden alınan ücret sayıp, az ücret veya ücretlerin toplamını birden sonraki işverenden alınan ücret sayma konusunda serbestiye sahiptir.
Bu nedenle, tek işveren konusu ile ilgili olarak aşağıdaki açıklanan durumlarda çalışanın ücret gelirinin tek işverenden elde edildiği kabul edilmektedir:
- İki özel sektör şirketinin birleşmesi (Türk Ticaret Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre gerçekleştirilen devir, nev’i değişikliği ve bölünme işlemleri dahil),
- 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında asıl işveren-alt işveren ilişkisi oluşan durumlarda çalışanın yıl içinde alt işveren değişikliği,
- Ortaklık olarak faaliyette bulunan işyerlerinde, ortaklardan herhangi birinin değişmesi.
Diğer taraftan, çok işveren konusu ile ilgili olarak aşağıda açıklanan durumlarda çalışanın ücretinin birden fazla işverenden elde edildiği kabul edilmektedir:
- Bir özel sektör işverenine bağlı olarak istihdam edilen çalışanın, bir takvim yılı içerisinde bu işverenden elde ettiği ücrete ilave olarak, başka bir özel sektör işvereninden ya da kamu kurum veya kuruluşundan da ücret geliri elde edilmesi,
- Aynı takvim yılı içinde bir özel sektör işverenine bağlı çalışırken, işten ayrılarak başka bir özel sektör işverenine bağlı ya da kamu kurum veya kuruluşunda çalışmaya başlamaya bağlı olarak ücret geliri elde edilmesi,
- Aynı takvim yılında, gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri tarafından istihdam edilen çalışanın, söz konusu mükelleflerin ortağı oldukları iş ortaklığı veya adi ortaklıklar bünyesinde çalışmaya başlamaya olarak ücret geliri elde edilmesi.
Örnekler
Ücretli A, B ve C’nin 2021 yılında farklı işverenlerden elde ettiği tevkifata tabi tutulmuş ücret gelirleri şu şekilde olsun:
|
Ücretli A |
Ücretli B |
Ücretli C |
- İşveren
|
152.000 TL |
142.000 TL |
732.000 TL |
- İşveren
|
23.000 TL |
29.000 TL |
- |
- İşveren
|
17.000 TL |
41.000 TL |
- |
a) Ücretli A, 1’inci işverenden elde ettiği 152.000 TL ücreti toplama dışı bırakarak, diğer iki işverenden aldığı (23.000 + 17.000 =) 40.000 TL ücret geliri 2021 yılının beyan eşiği olan 53.000 TL’yi aşmadığından beyanname vermeyecektir.
b) Ücretli B; 1’inci işverenden elde edilen ücret 142.000 TL ücreti toplama dışı bırakarak 2’nci ve 3’üncü işverenden aldığı ücretler toplamı olan (29.000 + 41.000=) 70.000 TL’nın, 53.000 TL’lik beyan eşiğini aştığından 142.000 TL’de dahil üzere 212.000 TL’nin tamamı gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilir.
c) Ücretli C ise tek işverenden elde edilen ücret toplam 650.000 TL’lik beyan eşiğini aştığından 732.000 TL’nin tamamı gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilir. Ayrıca 2021 yılında en üst futbol ligindeki AZ ve BT kulüplerinde futbol oynayan iki sporcu DA ve sporcu FA’nın elde ettiği ücretler aşağıdaki gibi olsun:
|
Sporcu A |
Sporcu B |
En Üst Ligdeki Spor Kulübü AZ Ücret Geliri |
9.200.000 TL* |
17.000.000 TL** |
En Üst Ligdeki Spor Kulübü BT Ücret Geliri |
5.600.000 TL** |
- |
* 1.11.2019 tarihinden önce akdedilen sözleşme
**10.1.2020 tarihinden sonra akdedilen sözleşme
a) Sporcu A’nın en üst ligdeki kulüp AZ’den elde ettiği 9.200.000 TL ücret 650.000 TL’yi aşmasına rağmen 1.11.2019 öncesi imzalanan bir sözleşme kapsamında yapılan ücret ödemesi olduğundan gelir vergisi beyannamesi ile beyanı gerekmeyecek, en üst ligdeki kulüp BT’den elde ettiği 5.600.000 TL ise yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekecektir. Çünkü Sporcu A’nın kulüp BT ile sözleşmesi 10.1.2020 tarihinden sonra akdedilmiş olduğundan 2021 yılına ilişkin gelir vergisi beyannamesiyle beyan edilmesi gerekmektedir.
Sporcu A, 10.1.2020 tarihinden sonra akdedilmiş sözleşme dolayısıyla 10.1.2020’den sonra yapılan ücret ödemelerinden kulüp BT’nin %20 oranında yapılıp ödenmiş olması şartıyla, ödenen gelir vergisi tevkifatı tutarlarını 2021 yılı beyanı üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.
b) Sporcu B’nın en üst ligdeki kulüp AZ’den elde ettiği 17.000.000 TL ücret 650.000 TL’yi aştığı için yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Sporcu B’nin 10.1.2020’den sonra yapılan ücret ödemelerinden %20 oranında yapılması ve kulüp BT tarafından ödenmesi şartıyla, ödenen gelir vergisi tevkifatı sporcu B’nın yıllık gelir vergisi beyanı üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.
İşveren değişikliği
Çalışanlar yıl içinde bir veya birden fazla iş değiştirebilir. İşveren değişikliğinde vergi tarifesi diğer işveren veya işverenlerin ücret ödemeleriyle ilişki kurulmaksızın, diğer bir deyişle kümülatif vergi matrahı dikkate alınmaksızın uygulanmakta idi. Ancak 7194 sayılı Kanun ile GVK’da yapılan değişiklikler sonrasında yayımlanan 311 Nolu GVK Tebliğde “özel sektör işyerlerinde birden fazla işverenin yanında çalışanların durumu” başlığı altında “aynı takvim yılı içinde iş değiştiren çalışanlara ilişkin olarak, çalışanın talebi olduğunda “yeni işveren kümülatif matrahı dikkate alarak tevkifat yapar” açıklaması yapılmıştır. Böylece, çalışanların kümülatif matrah talebini uygun bulan işverenler, yıl içinde işe başlattıkları ücretlilerinin aynı takvim yılı içinde önceki işverendeki ücretlerini içeren “kümülatif gelir vergisi matrahını” takip etmelidirler. Ancak kümülatif matrahın ikinci işverene taşınması, çalışanın yıllık beyanname verme ödevini ortadan kaldırmadığını hatırlatmakta fayda var.
Dolayısıyla, 2021 takvim yılında birden çok iş değiştirenlerin, birden fazla işverenden elde edilen, birinci işverenden alınan ücret gelirleri de dâhil olmak üzere toplamı 53.000 TL veya 650.000 TL’den fazlaysa ücret gelirlerini yıllık beyanname ile beyan etmesi gerekecektir.
Beyannamede ne tür indirimler yapılabilir?
Yıllık beyan ile bildirilen ücretlerden aşağıdaki indirimler yapılabilir.
Hayat/şahıs sigorta primleri (bordrodan indirilmemiş ve limitleri aşmayan tutarlar) |
Eğitim ve sağlık harcamaları |
Bağış ve yardımlar (sınırlı veya sınırsız indirilebilecek bağışlar) |
Türk Kızılay ve Türk Yeşilay’ına makbuz karşılığı ödenen nakdi bağış ve yardımlar |
Melek yatırımcı indirimi (şartlar ve usule uygunluk kaydıyla) |
“Hayat/şahıs sigorta primleri” indirimi beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz (2021 asgari ücretin yıllık brüt tutarı 3.577,50 x 12=42.930,00 TL).
“Eğitim/ sağlık harcamaları” indirimi beyan edilen gelirin %10’u ile sınırlıdır.
Hangi durumda vergi iade edilir?
Gelir vergisi beyannamesi verilmesi her zaman ilave gelir vergisi ile sonuçlanmayabilir. Ücret gelirleri üzerinden kaynakta kesilen ve ödenen vergiler, yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden fazlaysa, kesilen vergiler ücretliye iade edilir. Çünkü, beyanname ile beyan edilen gelirler üzerinden yukarıda açıklanan indirimler sonrasında çalışanın gelir vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanan gelir vergisi ücret gelirlerinin elde edilmesi sırasında kesilen vergiden az olursa aradaki fark, ücret gelirini elde eden mükellefe tebliğ tarihinden itibaren ücretlinin başvurusu üzerine vergi dairesi tarafından red ve iade edilir.
Beyan ve ödeme
Beyan kapsamındaki 2021 yılı ücretleri, gelir sahiplerince 31.3.2022’ye kadar yıllık beyannameyle bildirilir. Beyanname elektronik ortamda veya kâğıt ortamında verilebilir. Bunlara ilave olarak e-beyanname gönderme aracılık yetkisi sahibi meslek mensupları ile e-beyanname aracılık sözleşmesi imzalanarak e-Beyanname sisteminden de beyanname verilebilir.
Beyannameler “Hazır Beyan Sistemi” ile internet üzerinden verebilir. Hazır Beyan Sistemine Gelir İdaresi Başkanlığının web adresinden (www.gib.gov.tr) veya İnternet Vergi Dairesi şifreleri kullanılarak giriş yapılabilir. Beyanname onaylama işlemi sonrası tahakkuk fişi sistem tarafından otomatik olarak oluşturulur. Hazır Beyan Sistemi kullanılması halinde beyanname onayının 31 Mart 2022 Perşembe gece yarısına kadar tamamlanması gereklidir. Ancak yoğunluk ihtimaline karşı beyannamenin verilmesi 31.3.2022’ye bırakılmamalıdır.
2021 yılı gelir vergisi bir defada veya iki taksitte ödenebilir. Taksitler halinde ödenmesi durumunda birinci taksit damga vergisi ile 31.3.2022 Perşembe, ikinci taksit ise 1.8.2022 Pazartesi (31.7.2022’nin resmî tatil olması nedeniyle) gün sonuna kadar ödenmelidir.
Türkiye’yi terk ve ölüm gibi mükellefiyeti sona erdiren hallerde yıllık beyanname üzerinden tarh edilen vergiler beyanname verme süresi içinde (Türkiye’yi terk halinde terkten önceki 15 gün, ölüm halinde ise vefat tarihinden sonraki 4 ay içinde müteveffa adına varislerce) beyan edilir ve ödenir.
Gelir vergisi ödemeleri www.gib.gov.tr internet adresindeki anlaşmalı bankalardan ve tüm vergi dairelerinden gerçekleştirilebilir.
