İklim değişikliği etkilerini en çok hissettiğimiz bu günler, dış ticaretinin ciddi bir bölümünü AB ile gerçekleştiren Türk şirketleri için “AB Sınırda Karbon Mekanizması Düzenlemesi’ne” uyum konusunda hazırlıklara başlanması açısından da oldukça kritik bir dönem.
İklim değişikliğiyle mücadele kapsamında uluslararası alanda atılan ilk adım, ülkemizin de 2004 yılında katıldığı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi. 2015 yılında 21. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çevre Sözleşmesi Taraflar Konferansı’nda kabul edilen Paris Anlaşması’nı, Türkiye 6 Ekim 2021 tarihinde onayladı. Bu süreçte, ülkemizin 2053 yılında karbon-nötr olma hedefi açıklandı. AB ise 2019 sonunda açıkladığı Avrupa Yeşil Mutabakatı ile 2050 yılında karbon-nötr ilk kıta olma hedefini duyurdu. İklim, enerji, arazi kullanımı, ulaşım ve vergilendirme politikalarının 2030 yılına kadar 1990’daki seviyesine kıyasla %55 emisyon azaltımı sağlanacak şekilde gözden geçirilmesi için de 14 Temmuz 2021’de Avrupa Komisyonu “Fit for 55” paketini kabul etti.
İlgili paketin uluslararası ticareti etkileyecek en önemli unsurlarından biri, Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (CBAM). CBAM; AB sınırları dahilinde ticari malların üretimi esnasında oluşan karbon maliyetine eşdeğer bir maliyetin, AB ülkelerine ithal edilen mallara da uygulanmasına dair bir sistem. Bu doğrultuda, CBAM uygulamasına ilişkin tüzük, AB Resmî Gazetesi’nde 16 Mayıs 2023 tarihinde yayımlandı.
AB sınırları içinde halen, Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) adı verilen ve birlik içinde sera gazı emisyonlarının sınırlandırılması amacıyla geliştirilmiş bir karbon fiyatlandırması aracı kullanılıyor. AB, ETS kapsamında sağlanan ücretsiz tahsisatların azaltılarak sıfırlanmasını planlıyor. Bunun sonucunda, AB içinde emisyon azaltımı yapamayan firmaların karbon maliyetlerinin ve karbon kaçağı riskinin artması bekleniyor. CBAM ile karbon kaçağı riskinin azaltılması amaçlanıyor.
1 Ekim 2023-31 Aralık 2025 olarak belirlenen geçiş dönemi boyunca üçer aylık dönemlerde emisyon raporlaması zorunlu, CBAM sertifikası alınması ise isteğe bağlı olacak. İthalatçıların; ithal edilen mallardaki gömülü emisyonlar ile doğrudan ve dolaylı emisyonların yanı sıra üçüncü bir ülkede etkin şekilde ödenen karbon fiyatını da üç ayda bir raporlamaları gerekecek.
1 Ocak 2026 sonrasında ise raporlamaya ek olarak, CBAM kapsamına giren ürünlerin ithalatına uygulanan bir karbon fiyatı olacak ve 2034 yılına kadar CBAM maliyetleri aşamalı olarak yükselecek. Karbon fiyatı “gömülü emisyonlara” dayalı olarak hesaplanacak ve ödemeler CBAM sertifikalarının satın alınması yoluyla yapılacak. Üretim ülkesinde karbon fiyatlandırma rejimlerine tabi olarak AB’ye ithal edilen mallar için, üretim ülkesinde ödenen karbon fiyatı ile AB ETS’sindeki karbon tahsisatlarının fiyatı arasındaki fark ödenecek. Bu nedenle, bir an evvel Türkiye’de ETS kurulması ve karbon vergisi düzenlemesi getirilmesi önemli. Aksi durumda, Türkiye’deki ihracatçılar dezavantajlı konuma gelecek.
Mevcut düzenlemede CBAM; elektrik, demir-çelik, çimento, alüminyum, gübre ve hidrojen ve amonyak gibi organik kimyasalları kapsıyor. 2030 yılına kadar ise AB ETS kapsamındaki tüm malları kapsaması hedefleniyor. Bu sektörlerde faaliyet gösteren firmalar öncelikli olmak üzere, Türkiye’den AB’ye mal ihraç eden firmaların, CBAM’in operasyonları üzerindeki etkileri ölçümlemesi, raporlamalara esas verileri hazırlaması ve CBAM hesaplamalarında esas alınacak gömülü emisyonları tespite yönelik hazırlıklara başlaması gerekiyor.
*Melike Kılınç'ın Capital dergisi için hazırladığı yazıdan alınmıştır.
