ESG w pigułce - na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu?

ESG – kluczowe elementy zrównoważonego rozwoju

W dobie globalnych wyzwań środowiskowych, społecznych i zarządczych kierowanie korporacją wymaga wyjątkowego stopnia wrażliwości na zmieniające się realia. ESG stanowi nie tylko zestaw kryteriów społecznej odpowiedzialności, lecz przede wszystkim nowatorski model zarządzania, który staje się kluczowym elementem strategii długofalowego wzrostu. Ale czym tak naprawdę jest ESG?

ESG jako biznesowa definicja zrównoważonego rozwoju

materiały EY Polska. 

W tym miejscu pragniemy zaprezentować Państwu skonsolidowany zbiór kluczowych terminów i skrótów związanych z obszarem ESG, aby umożliwić lepsze zrozumienie treści artykułów eksperckich, które znajdą się w dalszych częściach Przewodnika.

Raportowanie

Raportowanie to publikowanie przez przedsiębiorstwa informacji na temat swojej działalności (patrz grafika: „Rozwój raportowania niefinansowego w Polsce”). Wyróżniamy raportowanie:

• finansowe – prezentujące wyniki finansowe,
• niefinansowe – na temat danych niefinansowych, w tym także zrównoważonego rozwoju,
• zintegrowane – opisujące zarówno wyniki finansowe, jak i dane niefinansowe. 

Trzy kluczowe akty prawne dotyczące raportowania, które napędzają transformację

Architektura raportowania zrównoważonego rozwoju opiera się w prawie UE na trzech aktach prawnych: dyrektywie CSRD, rozporządzeniu w sprawie taksonomii oraz dyrektywie CSDDD (patrz grafika: „Podstawy raportowania zrównoważonego rozwoju”). Poszczególne nowe wymagania wynikające z każdego z tych aktów będą wchodziły w życie stopniowo. Jednak do nadchodzących wymogów należy przygotowywać się już dzisiaj, aby ich skala i zakres zastosowania nie zaskoczyły organizacji.

CSRD

Dyrektywa o raportowaniu przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, czyli CSRD (ang. Corporate Sustainability Reporting Directive), to szczególnie istotny akt prawny, którego głównym celem jest dalsze uszczegółowienie i zapewnienie przejrzystości wymogów w zakresie raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju. Dyrektywa CSRD weszła w życie 5 stycznia 2023 r., a pierwsze podmioty zostaną zobowiązane do raportowania na jej podstawie w 2025 r. (dane obejmą rok obrotowy 2024). Państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do transpozycji dyrektywy do prawa krajowego do 6 lipca 2024 r. W Polsce podmiotem odpowiedzialnym w tym obszarze jest Ministerstwo Finansów. Obowiązki, jakie nakłada dyrektywa CSRD, podlegają uszczegółowieniu w aktach delegowanych wprowadzających Europejskie Standardy Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ang. European Sustainability Reporting Standards, standardy ESRS). Pierwszy zestaw standardów został oficjalnie opublikowany z końcem grudnia 2023 r.

ESRS

ESRS wprowadzają standardy raportowania określające ujawnienia wymagane przez dyrektywę CSRD. Obejmują one kwestie środowiskowe, społeczne i dotyczące ładu korporacyjnego.

Przyjęte w grudniu 2023 r. ESRS obejmują ujawnienia przekrojowe i tematyczne. Zostały przygotowane na podstawie istniejących inicjatyw raportowych podmiotów międzynarodowych, m.in. TCFD, GRI. Ponadto dyrektywa CSRD przewiduje także opracowanie oddzielnych ujawnień sektorowych dla małych i średnich przedsiębiorstw (dalej: MŚP) oraz jednostek z państw trzecich. Projekty tych standardów raportowania nie zostały jeszcze opublikowane.

Taksonomia – klasyfikacja działalności zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju

Obowiązkowy element raportowania na gruncie CSRD stanowią ujawnienia taksonomiczne. Taksonomia jest klasyfikacją służącą za narzędzie raportowe, poprzez  które inwestorzy mają zyskać przejrzyste informacje dotyczące udziału działalności zrównoważonej środowiskowo w aktywności spółki. Taksonomia w obecnym kształcie odnosi się do zagadnień związanych z wpływem na środowisko i obejmuje sześć celów środowiskowych:

• łagodzenie zmian klimatu,
• adaptację do zmian klimatu,
• zrównoważone wykorzystywanie i ochronę zasobów wodnych i morskich,
• przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym,
• zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrolę,
• ochronę i odbudowę bioróżnorodności i ekosystemów.

Komisja Europejska (dalej: KE) bardzo szczegółowo definiuje, co stanowi zgodną z taksonomią działalność zrównoważoną środowiskowo. W tym celu wskazała m.in. techniczne kryteria kwalifikacji, czyli specjalistyczne wskaźniki dotyczące poszczególnych rodzajów działalności, które określają warunki dla uznania zgodności z taksonomią. Kryteria określane są osobno dla każdego celu środowiskowego, zaś zobowiązane do raportowania przedsiębiorstwa niefinansowe publikują informacje dotyczące zarówno kwalifikowalności swojej działalności w ramach systemu (ang. eligibility), jak i zgodności z jego wymaganiami (ang. alignment). W pierwszych latach ujawnień (w 2021 i 2022 r.) podmioty zobowiązane przedstawiały ujawnienia odnoszące się do dwóch pierwszych celów środowiskowych (łagodzenie zmian klimatu i adaptacja do zmian klimatu), ponieważ kryteria dla pozostałych celów nie zostały przyjęte. Wraz z wejściem w życie aktów delegowanych określających brakujące kryteria w kolejnych latach ujawnienia odnosić się będą do wszystkich powyższych celów środowiskowych. Należy przy tym zaznaczyć, że w minionym roku poza aktem delegowanym w sprawie czterech pozostałych celów środowiskowych KE dokonała również nowelizacji rozporządzenia delegowanego w sprawie dwóch pierwszych celów środowiskowych. Powyższe zmiany oznaczają istotne modyfikacje w sekwencji wejścia w życie obowiązków raportowych, które powinny być oceniane oddzielnie dla każdego rodzaju działalności.

Taksonomia – nowelizacja dwóch pierwszych celów środowiskowych

Pierwotne rozporządzenie delegowane dotyczące dwóch pierwszych celów środowiskowych (rozporządzenie delegowane 2021/2139) określiło podstawy raportowania, opierając się na taksonomii w pierwszych dwóch latach funkcjonowania systemu. Mimo objęcia jego zakresem wielu sektorów Komisja zauważyła potrzebę objęcia taksonomią szerszego zakresu działalności. Znowelizowany akt doprowadzi do objęcia taksonomią większej puli sektorów i rodzajów działalności.

Taksonomia – obowiązywanie

Dla podmiotów zobowiązanych do raportowania zrównoważonego rozwoju szczególnie istotne jest określenie zakresu ujawnień taksonomicznych wymaganych w poszczególnych latach. W odniesieniu do pierwszych dwóch celów środowiskowych (łagodzenie i adaptacja do zmian klimatu) raportowanie działalności, które wcześniej objęte były taksonomią, powinno obejmować zarówno kwalifikowalność, jak i zgodność za rok obrotowy 2023 (publikacja raportu w 2024 r.). W przypadku nowych aktywności wprowadzonych do zakresu taksonomii na mocy ubiegłorocznych nowelizacji raportowanie ujawnień prowadzone będzie w odniesieniu do kwalifikowalności w raporcie za rok obrotowy 2023 (publikacja w 2024 r.), zaś w odniesieniu do zgodności – w raporcie za rok obrotowy 2024 (publikacja w 2025 r.) – patrz tabela: „Podsumowanie obowiązków w zakresie raportowania (raport zrównoważonego rozwoju) na podstawie taksonomii dla przedsiębiorstw niefinansowych”.

Podsumowanie obowiązków w zakresie raportowania (raport zrównoważonego rozwoju) na podstawie taksonomii dla przedsiębiorstw niefinansowych

Źródło: opracowanie własne EY Law.

CSDDD

Dyrektywa CSDDD (ang. Corporate Sustainability Due Diligence Directive), czyli dyrektywa w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, zobowiąże określone największe podmioty działające w UE do dochowywania należytej staranności (ang. due diligence) w zakresie monitorowania wynikających z ich działalności zagrożeń dla środowiska oraz praw człowieka. Należyta identyfikacja ryzyk, z jakimi wiąże się działalność przedsiębiorstwa, stanowi niezbędny etap dla zapewnienia wiarygodności raportowania zrównoważonego rozwoju.

Wejście w życie dyrektywy będzie miało szeroki wpływ na działalność podmiotów zobowiązanych, wymuszając na nich weryfikację nie tylko własnej działalności, ale również podejścia stosowanego przez ich partnerów biznesowych. Tym samym dyrektywa CSDDD będzie pośrednio powodowała nowe obowiązki wobec podmiotów, które oficjalnie nie zostały zobowiązane na jej podstawie, ale znajdują się w łańcuchach dostaw jednostek zobowiązanych. Celem jest ograniczenie ryzyk społecznych i środowiskowych w łańcuchach dostaw, przy równoczesnym utrzymaniu konkurencyjności firm unijnych. Należy przy tym podkreślić, że do stosowania dyrektywy bezpośrednio będą zobowiązane także duże podmioty spoza Unii Europejskiej, które prowadzą działalność na jej terenie.

Początki procesu legislacyjnego w zakresie wskazanej dyrektywy zaczęły się już w 2020 r. Osiągnięcie porozumienia między unijnymi instytucjami zaangażowanymi w proces prawodawczy zajęło niemal trzy lata i dopiero pod koniec grudnia 2023 r. uzgodnione zostało finalne brzmienie aktu.

Pakiet Fit for 55

Pakiet Fit for 55 to zestaw unijnych inicjatyw legislacyjnych, które mają wprowadzić Unię Europejską na ścieżkę realizacji pośredniego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. do 2030 r. (w stosunku do poziomu z 1990 r.) – patrz grafika: „Fit for 55 – kluczowe inicjatywy”.

Propozycje Komisji przekształcą wolę polityczną w prawnie wiążące ramy, tworząc podstawy dla nowej europejskiej polityki, w której cele zrównoważonego rozwoju są stymulowane przez regulacje na poziomie prawa UE.

Oczekuje się, że Europejski Zielony Ład posłuży jako laboratorium innowacyjnego kształtowania polityki w dziedzinie klimatu i środowiska, torując drogę podobnym inicjatywom w innych częściach świata.

Fit for 55 – kluczowe inicjatywy

Źródło: materiały EY Polska.

CBAM

CBAM to instrument prawny, którego głównym celem jest adresowanie ryzyka ucieczki emisji poprzez zrównanie kosztu emisji CO₂ dla produktów importowanych do UE z wyrobami unijnymi, które podlegają EU ETS. Warto przy tym podkreślić, że EU ETS obejmuje instalacje zlokalizowane w UE, w tym określone działalności i procesy produkcyjne, podczas gdy CBAM obejmować będzie towary importowane do Unii, które odpowiadają sektorom w ramach EU ETS. Ma to służyć wyrównaniu obciążeń finansowych ponoszonych w związku z ochroną klimatu pomiędzy producentami z UE oraz z krajów trzecich.

Mechanizm będzie wiernie odzwierciedlać koszty w ramach EU ETS poprzez certyfikaty CBAM, których cena wyznaczana będzie na podstawie tygodniowych średnich wyników aukcji EU ETS. W ramach CBAM importerzy będą zobligowani do składania rocznych deklaracji CBAM, zawierających informacje na temat importowanych wyrobów i (zweryfikowanych) emisji wbudowanych w te wyroby za dany rok kalendarzowy. Dodatkowo, w trakcie roku kalendarzowego, importer powinien zapewnić, że liczba certyfikatów CBAM znajdująca się na przypisanym mu rachunku na koniec każdego kwartału odpowiadać będzie co najmniej 80 proc. emisji wbudowanym w towary importowane przez niego od początku roku kalendarzowego. Następnie, wraz ze złożeniem rocznej deklaracji CBAM, importer będzie zobowiązany umorzyć certyfikaty CBAM w liczbie odpowiadającej sumie emisji wbudowanych w importowane wyroby w danym roku kalendarzowym.

W okresie 1 października 2023 r. – 31 grudnia 2025 r. będzie obowiązywać okres przejściowy, w ramach którego importerzy nie będą ponosić kosztów finansowych związanych z mechanizmem. Zamiast tego zobowiązani będą do składania kwartalnych raportów na temat importowanych wyrobów i emisji wbudowanych, wyszczególniając dane dotyczące emisji bezpośrednich i pośrednich, jak również wskazując, czy w kraju trzecim została poniesiona opłata dotycząca emisji (tzw. carbon price).

Więcej o CBAM: Opublikowano zaktualizowaną wersję Rozporządzenia dotyczącego CBAM

Porozumienie paryskie

Porozumienie paryskie to plan działań mających ograniczyć globalne ocieplenie, który wszedł w życie 4 listopada 2016 r., gdy ratyfikowało go co najmniej 55 państw odpowiedzialnych za co najmniej 55 proc. globalnych emisji gazów cieplarnianych. Najważniejszym celem długoterminowym porozumienia jest zatrzymanie wzrostu średniej globalnej temperatury na poziomie dużo poniżej 2°C względem poziomu z czasów przedprzemysłowych i dołożenie starań, by było to nie więcej niż 1,5°C.

Zgodnie z porozumieniem mobilizacja globalnych wysiłków na rzecz ochrony klimatu odbywa się na podstawie określonych przez państwa ambicji. Te z kolei, zgłaszane w ramach porozumienia paryskiego jako „krajowe wkłady redukcyjne” (ang. Nationally Determined Contributions, NDCs), wciąż nie sięgają ustalonego w Paryżu celu spowolnienia wzrostu temperatury do znacznie mniej niż 2°C względem ery przedprzemysłowej, a aspiracyjnie o dalsze 0,5°C. Tymczasem ostatnie dane Międzynarodowej Agencji Energii wykazują, że emisje CO₂ związane z energią osiągnęły w 2022 r. najwyższy poziom w historii – wynik niepozostawiający złudzeń, że do osiągnięcia celu temperaturowego z Paryża jesteśmy bardzo daleko.

Więcej o porozumieniu: Co przyniesie nam COP28?

Centrum Kompetencyjne Europejskiego Zielonego Ładu EY (EGD CoE)

Centrum to multidyscyplinarny i transgraniczny zespół doświadczonych prawników zajmujących się zrównoważonym rozwojem, zmianami klimatycznymi, energetyką, ochroną środowiska i zielonymi finansami, których misją jest zapewnienie kompleksowej pomocy w zakresie Europejskiego Zielonego Ładu (EGD) i oferowanie strategicznego doradztwa prawnego i regulacyjnego, aby pomóc klientom w poruszaniu się po stale rozwijających się regulacjach.

Dlaczego warto współpracować z Centrum ?

• Inicjatywy EGD obejmują tysiące stron, a my możemy pomóc w ich lepszym zrozumieniu.
• Identyfikujemy jeden centralny punkt ekspertyzy, który w Twojej organizacji może dotyczyć działalności wielu działów.
• Tłumaczymy powiązania i wzajemne oddziaływanie różnorodnych inicjatyw składających się na EGD.
• We współpracy z innymi działami EY możemy pomóc w opracowaniu kompleksowej strategii zrównoważonego rozwoju opartej na EGD.

Więcej o Centrum Kompetencyjnym Europejskiego Zielonego Ładu: Centrum Kompetencyjne Europejskiego Zielonego Ładu