Η περιορισμένη εξαγωγική δραστηριότητα, σε συνδυασμό με τις υψηλές εισαγωγικές ανάγκες, οδήγησε, μέχρι το 2009, σε ένα διαρκώς αυξανόμενο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, αντικατοπτρίζοντας τη σταθερή επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας και οδηγώντας στη συσσώρευση σημαντικών ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Η επιδείνωση αυτή του εμπορικού ισοζυγίου υπήρξε ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν στην οικονομική κρίση το 2009.
Μετά την εφαρμογή των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής, το εμπορικό ισοζύγιο άρχισε να βελτιώνεται σταδιακά, υποβοηθούμενο και από τη συνεχή αύξηση πλεονάσματος στο ισοζύγιο υπηρεσιών. Ωστόσο, η ανάκαμψη αυτή οφείλεται περισσότερο στη μείωση των εισαγωγών και λιγότερο στην αύξηση των εξαγωγών κατά τη διάρκεια της κρίσης. Μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που προσέφυγαν σε προγράμματα στήριξης, η Ελλάδα είναι η μόνη που δεν κατέγραψε ουσιαστική αύξηση των εξαγωγών, τα τελευταία χρόνια της κρίσης — αν και τα τελευταία έτη έχουν αρχίσει να εμφανίζονται κάποια ενθαρρυντικά στοιχεία.
Η διαπίστωση αυτή καταδεικνύει ότι το πρόβλημα είναι περισσότερο διαρθρωτικού χαρακτήρα και αφορά τόσο στις ίδιες τις επιχειρήσεις, όσο και στο ευρύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον. Συνεπώς, τα αίτια της περιορισμένης εξωστρέφειας πρέπει να αναζητηθούν στην εσωτερική οργάνωση, στο μικρό μέγεθος και σε άλλα ενδογενή χαρακτηριστικά των ελληνικών επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με την απουσία θεσμικού πλαισίου και ισχυρών κινήτρων.
Οι διαπιστώσεις αυτές και τα διαρθρωτικά προβλήματα των ελληνικών εξαγωγικών επιχειρήσεων αναλύονται διεξοδικά στη μελέτη μας, Made in Greece: Το μεγάλο στοίχημα των ελληνικών εξαγωγών.
Παρά τη γενική αυτή αρνητική εικόνα, ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών επιχειρήσεων έχει κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα των εξαγωγών. Το προφίλ των επιχειρήσεων αυτών, τα βήματα που τις οδήγησαν στην επιτυχία, και τα εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για τη διερεύνησή τους, πραγματοποιήθηκε ποσοτική έρευνα σε 149 μικρές, μεσαίες και μεγάλες εξαγωγικές επιχειρήσεις από όλη την Ελλάδα και όλους τους τομείς της οικονομίας. Παράλληλα, ζητήθηκε η γνώμη από επιχειρηματίες και εκπροσώπους φορέων που σχετίζονται με τις εξαγωγές (σύνδεσμοι, εμπορικοί ακόλουθοι, τράπεζες κλπ.), μέσω προσωπικών συνεντεύξεων.
Από τα ευρήματα της έρευνας αυτής προκύπτει ότι, στα χρόνια που έρχονται, η έκβαση της εξαγωγικής προσπάθειας της χώρας θα εξαρτηθεί κυρίως από τις ίδιες τις επιχειρήσεις και, δευτερευόντως, από την Πολιτεία.
Η έρευνα κατέληξε σε μια σειρά από συμπεράσματα και προτάσεις, ως προς τις απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις, οι οποίες αφορούν τόσο στις ίδιες τις επιχειρήσεις, όσο και στην Πολιτεία. Η εδραίωση μιας εξαγωγικής κουλτούρας, η αλλαγή της οργανωτικής δομής τους και η υιοθέτηση μιας νέας στρατηγικής φιλοσοφίας και προσέγγισης, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου οι ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις να επιτύχουν στις αγορές του εξωτερικού. Η Πολιτεία, με τη σειρά της, θα πρέπει να επικεντρωθεί στη συγκέντρωση των αρμοδιοτήτων σε έναν φορέα με συντονιστικό ρόλο - απαλλαγμένο από τις γραφειοκρατικές περιπλοκότητες του σήμερα - και στη χάραξη μιας μακροπρόθεσμης εθνικής στρατηγικής για τις εξαγωγές, τοποθετώντας στο κέντρο αυτής της στρατηγικής ένα άμεσα αναγνωρίσιμο εθνικό brand.
