H συνεισφορά των ευρωπαϊκών πηγών άμεσης χρηματοδότησης στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας

Μελέτη για την πορεία υλοποίησης των ευρωπαϊκών προγραμμάτων άμεσης χρηματοδότησης στην Ελλάδα κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020, εκπόνησαν η ΕΥ Ελλάδος και το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ).

Η μελέτη αποτυπώνει την πορεία υλοποίησης των ευρωπαϊκών προγραμμάτων άμεσης χρηματοδότησης στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2014-2020. Επιπλέον, η μελέτη εξετάζει τον βαθμό στον οποίο η Ελλάδα αξιοποιεί τις ευκαιρίες χρηματοδότησης από αυτά τα προγράμματα και διερευνά ποσοτικά τα ευρύτερα οφέλη για την ελληνική οικονομία από τη συγκεκριμένη πηγή χρηματοδότησης.

Η εξέταση των στοιχείων δείχνει ότι η Ελλάδα κατατάσσεται αρκετά υψηλά στην αξιοποίηση των πόρων από τα προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης, με βάση το ύψος χρηματοδότησης προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Εισόδημα κάθε χώρας. Ωστόσο, το μερίδιο των ιδιωτικών επιχειρήσεων είναι σχετικά χαμηλό στην Ελλάδα, ενώ παρατηρείται και υψηλή συγκέντρωση των χρηματοδοτούμενων επιχειρήσεων στην Περιφέρεια Αττικής. Παράλληλα, καταγράφονται σημαντικά οφέλη από την άμεση χρηματοδότηση σε επίπεδο χρηματοδοτούμενων επιχειρήσεων, αλλά και ευρύτερα στην οικονομία. Τα οφέλη για την οικονομία μπορεί να είναι ακόμα υψηλότερα εάν περισσότερες επιχειρήσεις στραφούν στο συγκεκριμένο είδος χρηματοδότησης, το οποίο προάγει την καινοτομία, την επίτευξη περιβαλλοντικών και κοινωνικών στόχων και τη διεθνή συνεργασία. 

Προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης

H Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαμορφώσει προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης που προσφέρουν σημαντικούς πόρους για μια σειρά από εμβληματικούς τομείς και προτεραιότητες πολιτικής. Στα κύρια προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου 2014-2020, περιλαμβάνονται τα προγράμματα «Ορίζοντας 2020», “LIFE” και “Erasmus+”.

Με πόρους από τα συγκεκριμένα προγράμματα ενισχύονται δράσεις όπως:

• ο ψηφιακός μετασχηματισμός,
• ο ενεργειακός μετασχηματισμός,
• η προστασία του περιβάλλοντος,
• η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής,
• η διεθνής συνεργασία.

Οι πόροι αυτών των προγραμμάτων προέρχονται από τις εθνικές συνεισφορές των κρατών-μελών στον προϋπολογισμό της ΕΕ και παρέχονται απευθείας από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, μέσω διαγωνισμών στους οποίους συμμετέχουν φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα από όλη την ΕΕ.

Για τους φορείς που διεκδικούν και κερδίζουν άμεση χρηματοδότηση, η ενίσχυση που λαμβάνουν είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η βιβλιογραφία αναδεικνύει ότι η δημόσια χρηματοδότηση μέσω κοινοτικών προγραμμάτων ενισχύει την καινοτομία των επιχειρήσεων και οδηγεί σε αύξηση του ενεργητικού, των άυλων περιουσιακών στοιχείων, των πωλήσεων και της απασχόλησής τους. Ενώ αυτές οι επιδράσεις εξελίσσονται σε μεγάλο βάθος χρόνου, υπάρχουν ενδείξεις για σημαντικά θετικά αποτελέσματα, ακόμα και κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των έργων ή τα αμέσως επόμενα έτη.

Η υλοποίηση των προγραμμάτων άμεσης  χρηματοδότησης στην Ελλάδα

Τα προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσφέρουν σημαντικούς πόρους για τους εγχώριους φορείς. Η χρηματοδότηση ελληνικών φορέων από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, υπολογίζεται σε €1,7 δισ. 

Σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες του προγράμματος, η Ελλάδα βρίσκεται στην: 

Στο πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» συμμετείχαν 665 εγχώριες ιδιωτικές εταιρείες σε 1319 έργα (2 έργα ανά εταιρεία κατά μέσο όρο) και έλαβαν €509 εκατ. (29,9% του συνόλου χρηματοδότησης εγχώριων φορέων). Με βάση τα κονδύλια που κατέληξαν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις ως ποσοστό της συνολικής χρηματοδότησης, η Ελλάδα κατατάσσεται στη 15η θέση. Καθώς το μερίδιο των επιχειρήσεων στις συνολικές δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη στην Ελλάδα είναι αρκετά υψηλότερο (40,2% το 2020 σε όρους εκτέλεσης), προκύπτουν ισχυρές ενδείξεις ότι το πρόγραμμα έχει υποτιμηθεί από τις εγχώριες ιδιωτικές επιχειρήσεις ως εργαλείο χρηματοδότησης και υπάρχουν περιθώρια για περαιτέρω δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων στην αξιοποίηση των πόρων του προγράμματος.

Ενδείξεις για σημαντικά περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης της  συμμετοχής στα προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης προκύπτουν και από την εξέταση της γεωγραφικής κατανομής της  χρηματοδότησης. Συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης επιχειρήσεων του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» κατέληξε σε εταιρείες που έχουν έδρα στην Αττική (76,5% της χρηματοδότησης και 72,2% των επιχειρήσεων). Ακολουθούν η Κεντρική Μακεδονία (11,5% και 13,0% σε όρους χρηματοδότησης και αριθμού επιχειρήσεων αντίστοιχα) και η Κεντρική Ελλάδα (4,1% και 3,9% αντίστοιχα).

Στο πλαίσιο του προγράμματος “LIFE”, οι εγχώριοι φορείς διεκδίκησαν και έλαβαν €44,6 εκατ. άμεση χρηματοδότηση από την ΕΕ για έργα σε θέματα κλιματικής αλλαγής και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Το 27,2% των χρηματοδοτούμενων φορέων ήταν ιδιωτικές επιχειρήσεις, με το 61,8% αυτών να βρίσκονται στην Αττική.

Στην κατάταξη των συνολικών χωρών που έλαβαν τη χρηματοδότηση από το πρόγραμμα “LIFE”, η Ελλάδα έλαβε:

Σημαντική ήταν η στήριξη και μέσα από το σκέλος της άμεσης χρηματοδότησης του προγράμματος “Erasmus+” για τη Βασική Δράση 2 (Συμπράξεις μεταξύ ιδιωτικών εταιρειών). Τα διαθέσιμα στοιχεία που καταγράφουν τα χαρακτηριστικά των έργων με βάση τη χώρα στην οποία εδρεύει ο συντονιστής κάθε έργου, δείχνουν ότι στο πλαίσιο του προγράμματος, ελληνικοί φορείς συντόνισαν 188 έργα με συνολικό προϋπολογισμό €42,5 εκατ.

Σε αυτό το ποσό περιλαμβάνονται πόροι έργων με εγχώριους συντονιστές που κατευθύνθηκαν σε εταίρους που εδρεύουν στο εξωτερικό, ενώ δεν περιλαμβάνονται πόροι που κατευθύνθηκαν σε ελληνικούς φορείς που συμμετείχαν σε έργα με συντονιστές της αλλοδαπής. Από τα έργα με εγχώριους συντονιστές, περίπου το 14,7% συντονίστηκαν από εγχώριες επιχειρήσεις. 

Στο πρόγραμμα Erasmus+ για τη Βασική Δράση 2 (Συμπράξεις μεταξύ ιδιωτικών εταιρειών), η Ελλάδα κατατάσσεται στη: 

Ποσοτική ανάλυση της τρέχουσας και της  δυνητικής συνεισφοράς των προγραμμάτων στην ελληνική οικονομία

Η οικονομετρική ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων ανέδειξε το σημαντικό όφελος για τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στα κοινοτικά προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης. 

Σημαντική φαίνεται να είναι και η διαφορά σε όρους απασχόλησης μεταξύ των επιχειρήσεων που έλαβαν χρηματοδότηση και των υπόλοιπων εταιρειών (33 εργαζόμενοι).

Η αυξημένη δραστηριότητα στο πλαίσιο της εκτέλεσης των έργων που χρηματοδοτούνται μέσα από τα κοινοτικά προγράμματα, έχει και σημαντικές πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στο σύνολο της οικονομίας, μέσα από τη ζήτηση που δημιουργεί η πρόσθετη δραστηριότητα για προϊόντα και υπηρεσίες από άλλους οικονομικούς κλάδους. Με τη χρήση υποδείγματος εισροών-εκροών για την ελληνική οικονομία, υπολογίζεται ότι η χρηματοδότηση των εγχώριων επιχειρήσεων μέσα από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», δημιούργησε περίπου €720 εκατ. σε όρους ΑΕΠ συνολικά την προγραμματική περίοδο 2014-2020 (περισσότερα από €100 εκατ. ΑΕΠ ετησίως - Διάγραμμα 2), υποστηρίζοντας περίπου 2,3 χιλ. θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης κατά μέσο όρο, την ίδια περίοδο.

Τα οφέλη από την υψηλότερη κινητοποίηση εγχώριων επιχειρήσεων για συμμετοχή στα προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης μπορεί να είναι πολύ σημαντικά. Πέρα από τα αυξημένα μεγέθη για τις ίδιες τις επιχειρήσεις, υπολογίζεται ότι εάν η Ελλάδα είχε απορροφήσει το ίδιο ύψος πόρων, αναλογικά με το μέγεθος της οικονομίας, από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», όπως και η πρώτη χώρα στη σχετική κατάταξη, η μέση επίδραση στο ΑΕΠ της χώρας θα είχε ανέλθει στα €190 εκατ. ετησίως κατά τη διάρκεια της περασμένης προγραμματικής περιόδου, ενώ το αποτύπωμα στην απασχόληση θα είχε ανέλθει σε περίπου 4,2 χιλ. θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης. Σε αυτά τα αποτελέσματα δεν περιλαμβάνονται οι θετικές επιδράσεις που έχει η εκτέλεση των χρηματοδοτούμενων έργων για το επίπεδο έρευνας, καινοτομίας, δεξιοτήτων και περιβαλλοντικών επιδόσεων στις επωφελούμενες επιχειρήσεις και ευρύτερα στην οικονομία σε μακροχρόνιο ορίζοντα.

Για την επίτευξη των δυνητικών επιδράσεων, απαιτείται ισχυρότερη συμμετοχή από τις εγχώριες επιχειρήσεις στα προγράμματα άμεσης χρηματοδότησης, ειδικά από περιοχές της χώρας εκτός της Αττικής. Η επιτυχής έκβαση από τη συμμετοχή τους στους διαγωνισμούς απαιτεί με τη σειρά της καλή πληροφόρηση για τις ευκαιρίες που προσφέρουν τα προγράμματα και καλή συνεργασία με άλλες επιχειρήσεις, εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς φορείς. Σε αυτή την κατεύθυνση, πρέπει να ενισχυθεί το οικοσύστημα που στηρίζει την ανταλλαγή πληροφοριών, τη σχετική εκπαίδευση στελεχών και τη συνεργασία φορέων για την ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών.

Προκειμένου τόσο οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, όσο και οι δημόσιοι φορείς να ενισχύσουν την δυνατότητά τους να συμμετέχουν επιτυχώς στις προσκλήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο άμεσων χρηματοδοτικών προγραμμάτων, προτείνεται μια σειρά από σχετικές ενέργειες και δράσεις.

Προτείνεται, ενδεικτικά, η ανάληψη πρωτοβουλιών στις εξής κατευθύνσεις:

Τέλος, κρίνεται σκόπιμο να υπογραμμιστούν οι νέες ευκαιρίες και τα πρόσθετα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν οι ελληνικές επιχειρήσεις από τα συναφή χρηματοδοτικά εργαλεία του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2021-2027.