Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (ΜΣΠΑ) – Προσωρινή Συμφωνία

Στις 13 Δεκεμβρίου 2022 επετεύχθη προσωρινή συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την εφαρμογή του λεγόμενου Μηχανισμού Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (ΜΣΠΑ) της ΕΕ. Σύμφωνα με την εν λόγω συμφωνία και σε σχέση με τις παλαιότερες προτάσεις:

• Ο ΜΣΠΑ τίθεται σε εφαρμογή από την 1η Οκτωβρίου 2023 (κατά παράταση από την 1η Ιανουαρίου 2023), αλλά με μια μεταβατική περίοδο που συνδέεται με τη σταδιακή κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων στο πλαίσιο του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ). Επί του παρόντος, η οριστική εφαρμογή του Μηχανισμού εκτιμάται για την 1η Ιανουαρίου 2027.
• Το πεδίο εφαρμογής του προτεινόμενου ΜΣΠΑ επεκτάθηκε στο υδρογόνο, σε ορισμένες πρόδρομες ύλες, καθώς και σε έναν περιορισμένο αριθμό παράγωγων προϊόντων και ορισμένες έμμεσες εκπομπές.
• Η διαχείριση του ΜΣΠΑ θα είναι κεντρική με την πλειοψηφία των απαιτούμενων λειτουργιών να πραγματοποιούνται υπό την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
• Για να τεθεί σε ισχύ ο νέος νόμος με την μορφή Ευρωπαϊκού Κανονισμού απαιτείται η επίσημη έγκριση της συμφωνίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ.

Πιο συγκεκριμένα:

• Τον Ιούλιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε δέσμη μέτρων για το κλίμα που αποτελείται από 13 αλληλένδετες νομοθετικές προτάσεις και αναθεωρήσεις (Δέσμη Fit for 55). Η δέσμη αυτή μέτρων αποτελεί βασικό εργαλείο για την επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης Ευρώπης έως το 2050 και για τη μείωση των εκπομπών κατά 55% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 έως το 2030, σύμφωνα με τη φιλοδοξία και τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
• Σε αυτό το πλαίσιο, ένα από τα σημαντικότερα μέτρα είναι ο ΜΣΠΑ. Βασικοί στόχοι του Μηχανισμού είναι η αποτροπή της διαρροής άνθρακα, η συγκράτηση της παραγωγής εντός ΕΕ και η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαίων παραγωγών, καθώς και η προσήλωση στις αρχές και τη στοχοθεσία για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη έως το 2050.
• Επί της ουσίας, ο ΜΣΠΑ επιβάλλει μια τιμή επί των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ορισμένων κατηγοριών προϊόντων, τα οποία εισάγονται στην ΕΕ από χώρες όπου ο άνθρακας είτε δε φορολογείται ή φορολογείται με δυσανάλογο τρόπο σε σχέση με τα ισχύοντα καθεστώτα εντός της ΕΕ. 
• Ο ΜΣΠΑ αφορά τις ακόλουθες κατηγορίες προϊόντων, που εισάγονται στο τελωνειακό έδαφος της ΕΕ, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση αυτών στη Συνδυασμένη Ονοματολογία:
  • Σίδηρος και χάλυβας, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων παράγωγων προϊόντων (π.χ. βίδες, μπουλόνια)
  • Τσιμέντο
  • Αλουμίνιο
  • Λιπάσματα
  • Ηλεκτρική ενέργεια
  • Υδρογόνο
• Το πεδίο εφαρμογής του Μηχανισμού θα αξιολογηθεί πριν από το τέλος της μεταβατικής περιόδου και ενδέχεται να επεκταθεί, ώστε να συμπεριλάβει και άλλες κατηγορίες προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των οργανικών χημικών και των πολυμερών με στόχο το πεδίο εφαρμογής να περιλαμβάνει ενδεχομένως όλα τα προϊόντα που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ έως το 2030 (π.χ. προϊόντα ορυκτελαίου, ασβέστης, γυαλί, κεραμικά, χαρτοπολτός, χαρτί, χαρτόνι, οξέα και χύδην οργανικά χημικά προϊόντα κτλ.).
• Από την 1η Οκτωβρίου 2023 και για τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, οι επιχειρήσεις θα έχουν έναντι των αρμόδιων αρχών μόνο δηλωτικές υποχρεώσεις.
• Από την 1η Ιανουαρίου 2027, οπότε και αναμένεται επί του παρόντος να τεθεί σε οριστική εφαρμογή ο Μηχανισμός, οι υπόχρεες επιχειρήσεις θα φέρουν και την οικονομική  επιβάρυνση του μέτρου με την υποχρέωση για την καταβολή εγγυήσεων και την αγορά πιστοποιητικών ΜΣΠΑ. Τα πιστοποιητικά  δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στην αγορά του ΣΕΔΕ της ΕΕ, ενώ αρχικά θα εφαρμοστεί σε αυτά ένα πρόγραμμα "δωρεάν δικαιωμάτων" (παρομοίως με το καθεστώς του ΣΕΔΕ της ΕΕ).
• Οι δηλώσεις στα πλαίσια του ΜΣΠΑ υποβάλλονται μόνο από υπόχρεες επιχειρήσεις που αναγνωρίζονται ως εγκεκριμένοι διασαφιστές βάσει άδειας που εκδίδεται από τις αρμόδιες αρχές, εφόσον ικανοποιούν συγκεκριμένα κριτήρια συμμόρφωσης.
• Σημειώνεται ότι κατά την εισαγωγή των αγαθών στην ΕΕ, θα λαμβάνεται υπόψη για τον προσδιορισμό της υποχρέωσης στα πλαίσια του ΜΣΠΑ, τυχόν φόρος επί των εκπομπών διοξειδίου άνθρακα που έχει επιβληθεί στην χώρα παραγωγής.
• Εξαιρείται από τον Μηχανισμό η εισαγωγή φορτίων έως € 150.
• Εξαιρείται από το Μηχανισμό η εισαγωγή αγαθών καταγωγής από συγκεκριμένες χώρες και περιοχές, όπως Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία, Ελβετία. Συνεπώς, παραμένει κρίσιμος ο ορθός προσδιορισμός της καταγωγής των εμπορευμάτων, σύμφωνα με τους κανόνες της τελωνειακής νομοθεσίας.

Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι ο ΜΣΠΑ θα επηρεάσει τις επιχειρήσεις στην ΕΕ αλλά και παγκοσμίως τόσο από την άποψη επιχειρησιακής λειτουργίας όσο και από πλευράς λήψης στρατηγικών αποφάσεων, ενώ οι επιπτώσεις μπορεί να είναι άμεσες ή έμμεσες.

Συνεπώς, απαιτείται η υιοθέτηση μιας ολιστικής προσέγγισης του μέτρου κατά μήκος όλης της αλυσίδας αξίας και εφοδιασμού των επιχειρήσεων. Ενδεικτικά, κάποιες άμεσες σκόπιμες ενέργειες για τις επιχειρήσεις περιλαμβάνουν:

i. τον προσδιορισμό των υπευθύνων εντός του οργανισμού για τη διαχείριση του ΜΣΠΑ,

ii. τον προσδιορισμό των κωδικών της Συνδυασμένης Ονοματολογίας και της χώρας προέλευσης των αγαθών που εισάγονται στην ΕΕ, ώστε να προσδιοριστεί το εύρος υπαγωγής στον ΜΣΠΑ.

iii. την εκτίμηση της οικονομικής επίδρασης του ΜΣΠΑ στην εφοδιαστική αλυσίδα και τη λήψη των απαραίτητων ενεργειών για τον περιορισμό του συναφούς κόστους με την επανεξέταση της διάρθρωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας, της στρατηγικής αγορών, του προγραμματισμού παραγωγής κλπ.

iv. την επανεξέταση της διάρθρωσης των εισαγωγών στην ΕΕ λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική επιβάρυνση λόγω δασμών και ΜΣΠΑ, αλλά και τη διοικητική επιβάρυνση για τη συμμόρφωση με τις απαιτούμενες διαδικασίες, συμπεριλαμβανόμενων δηλωτικών υποχρεώσεων και τυχόν περιορισμών λόγω εμπιστευτικότητας πληροφοριών.