Νόμος 5019/2023: Νέες Ρυθμίσεις για την Προστασία των Συλλογικών Συμφερόντων των Καταναλωτών

Με τον Ν. 5019/2023 επικαιροποιείται το δίκαιο προστασίας των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών. Ο νέος Νόμος αναμένεται να πολλαπλασιάσει τις αντιπροσωπευτικές αγωγές καταναλωτών κατά προμηθευτών.

Ο Ν. 5019/2023 ενσωματώνει στην Ελληνική νομοθεσία την Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828, που εναρμονίζει το δίκαιο των κρατών-μελών της Ένωσης αναφορικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών (ΦΕΚ 27/Α/14-02-2023).

Σκοπός του Ν. 5019/2023 είναι ο εκσυγχρονισμός του δικαίου της συλλογικής προστασίας των καταναλωτών.

Για τον λόγο αυτόν, με τον νέο Νόμο επικαιροποιούνται οι προϊσχύουσες διατάξεις του Όγδοου Μέρους του Ν. 2251/1994 για την συλλογική προστασία καταναλωτών και εισάγεται ένας νέος ενισχυμένος μηχανισμός αντιπροσωπευτικών αγωγών.

Εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις του Ν. 5019/2023, ενώσεις καταναλωτών, εγχώριες ή και με έδρα σε άλλα κράτη – μέλη, έχουν το δικαίωμα να ασκούν αντιπροσωπευτικές αγωγές κατά προμηθευτών για την παύση ή απαγόρευση παράνομων συμπεριφορών και την αποζημίωση των καταναλωτών / μελών τους.

Αντιπροσωπευτικές αγωγές δύνανται να ασκούνται για παραβιάσεις τόσο των γενικών διατάξεων του Ν. 2251/1994 όσο και διατάξεων τομεακής νομοθεσίας για επιμέρους κλάδους της οικονομίας.

Ο Νόμος τίθεται σε ισχύ από τις 26 Ιουνίου 2023 και αφορά αντιπροσωπευτικές αγωγές που ασκούνται από τις 25 Ιουνίου 2023. 

1. Αντικείμενο & Πεδίο Εφαρμογής

Το πεδίο εφαρμογής του Νόμου αφορά:

• Αντιπροσωπευτικές αγωγές κατά προμηθευτών σε περίπτωση παράβασης μιας σειράς διατάξεων και νομοθετημάτων, τόσο εθνικού όσο και ενωσιακού δικαίου (περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ του Νόμου και ενδεικτικά αφορούν την παράβαση του Ν. 2251/1994, την προστασία ανήλικων καταναλωτών, την ευθύνη παραγωγού από ελαττωματικά προϊόντα, τις οδηγίες χρήσης και τεχνικής υποστήριξης μετά την πώληση, τη διαφήμιση, την ευθύνη αερομεταφορέως, τα προσωπικά δεδομένα, τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, την υγεία και την ασφάλεια των καταναλωτών, τα δικαιώματα επιβατών σιδηροδρομικών γραμμών, την ευθύνη των εκτελούντων θαλάσσιες μεταφορές, το ενημερωτικό δελτίο προκειμένου περί δημοσίων προσφορών κινητών αξιών κτλ.), από την οποία προκύπτει ή ενδέχεται να προκύψει ζημία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών και                                                                                                         
• Εγχώριες και διασυνοριακές παραβάσεις, συμπεριλαμβανομένων και των παραβάσεων που έπαυσαν προτού ασκηθεί η αντιπροσωπευτική αγωγή.

2. Αντιπροσωπευτικές Αγωγές

Ως «Αντιπροσωπευτικές Αγωγές» ορίζονται οι αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών, οι οποίες ασκούνται από νομιμοποιούμενο φορέα, ο οποίος ενάγει στο όνομα καταναλωτών, με σκοπό τη λήψη μέτρων για την παύση ή την απαγόρευση παράνομης συμπεριφοράς των προμηθευτών ή μέτρων επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης ή αμφοτέρων.

Οι ενάγοντες φορείς νομιμοποιούνται να αιτηθούν κατ’ ελάχιστον:

• Την παύση ή την απαγόρευση παράνομης συμπεριφοράς των προμηθευτών, ακόμη και πριν αυτή εκδηλωθεί, όταν συνίσταται σε παράβαση του Παραρτήματος ΙΙ του Νόμου, από την οποία προκύπτει ή ενδέχεται να προκύψει ζημία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών,                                                                                                                                                                                                 
• Την κατά περίπτωση επανόρθωση και/ή αποκατάσταση, ιδίως μέσω αποζημίωσης ή χρηματικής ικανοποίησης, επισκευής, αντικατάστασης, μείωσης τιμήματος και καταγγελίας της σύμβασης ή επιστροφής του καταβληθέντος τιμήματος.

3. Νομιμοποιούμενοι φορείς

Ως «νομιμοποιούμενοι φορείς» ορίζονται:

• Προκειμένου περί άσκησης εγχώριων ή διασυνοριακών αντιπροσωπευτικών αγωγών σε •άλλο κράτος μέλος, οι ενώσεις καταναλωτών που έχουν εγγραφεί στο Μητρώο Νομιμοποιούμενων Φορέων για την Άσκηση Αντιπροσωπευτικών Αγωγών και έχουν οριστεί ως νομιμοποιούμενοι φορείς από το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων.                   
• Προκειμένου περί άσκησης διασυνοριακών αντιπροσωπευτικών αγωγών στην Ελλάδα από άλλο κράτος μέλος, η ένωση καταναλωτών ή άλλος οργανισμός ή δημόσιος φορέας, που εκπροσωπεί τα συμφέροντα των καταναλωτών και έχει οριστεί στο ως άνω κράτος μέλος ως νομιμοποιούμενος για την άσκηση αντιπροσωπευτικών αγωγών.

Οι ενώσεις καταναλωτών απαιτείται:

• Να διαθέτουν ιστότοπο,                                                                                                                                                                                                                     
• Να μην υπόκεινται σε διαδικασία αφερεγγυότητας και να μην έχουν κηρυχθεί σε αφερεγγυότητα,                                                                                                                                                                                                
• Να είναι ανεξάρτητες και να μην επηρεάζονται από πρόσωπα πέραν των καταναλωτών, ιδίως από προμηθευτές,                                                                                                                                                
• Να δημοσιοποιούν σε απλή και κατανοητή γλώσσα, με όλα τα κατάλληλα μέσα, ιδίως στον ιστότοπό τους, πληροφορίες που αποδεικνύουν ότι πληρούν τα παραπάνω κριτήρια σχετικά με τις πηγές χρηματοδότησής τους, την οργανωτική και                                    διαχειριστική τους δομή, τη δομή των μελών τους, τον καταστατικό τους σκοπό και τις δραστηριότητές τους,                                                                                                                                                                         
• Να τηρούν βιβλία,                                                                                                                                                                                                                             
• Να αποδεικνύουν 12 μήνες πραγματικής δημόσιας δραστηριότητας για την προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών, πριν από την υποβολή αιτήματος ορισμού τους ως νομιμοποιημένοι φορείς, και                                                                                                                                                                                                                         
• Να δημοσιοποιούν με όλα τα κατάλληλα μέσα, ιδίως στον ιστότοπο, σε απλή και κατανοητή γλώσσα πληροφορίες σχετικά με την 12-μηνη πραγματική δημόσια δραστηριότητά τους.

4. Μέτρα για την Παύση ή Απαγόρευση Παράνομων Συμπεριφορών

Κατ’ αρχάς, οι ενώσεις καταναλωτών δύνανται να ασκούν προσωρινά ή οριστικά μέτρα υπό τη μορφή ασφαλιστικών μέτρων ή και τακτικών αγωγών για την παύση ή την απαγόρευση πρακτικών προμηθευτών που παραβιάζουν τον Ν. 2251/1994 και νόμους του Παραρτήματος ΙΙ του Ν. 5019/2023. 

Εν είδει αποδεικτικής διευκόλυνσης, ο Νόμος προβλέπει ότι ο νομιμοποιούμενος φορέας δεν υποχρεούται να αποδείξει την πραγματική ζημία ή βλάβη των μεμονωμένων θιγόμενων καταναλωτών καθώς και ούτε τον δόλο ή την αμέλεια του προμηθευτή.

Τα οριστικά μέτρα για την παύση ή την απαγόρευση μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Απόφαση ότι η πρακτική συνιστά παράβαση του Παραρτήμαsτος ΙΙ, και                                                                                                                      
• Υποχρέωση δημοσίευσης της απόφασης εν όλω ή εν μέρει, με τη μορφή που κρίνει κατάλληλη το δικαστήριο ή υποχρέωση διορθωτικής δήλωσης από τον προμηθευτή.

Περαιτέρω, ο νομιμοποιούμενος φορέας έχει τη δυνατότητα με την αγωγή για λήψη μέτρου για την παύση ή την απαγόρευση της συμπεριφοράς ενός προμηθευτή να αιτηθεί επιπρόσθετα την καταβολή αποζημίωσης ως αστικής κύρωσης για την επιδειχθείσα αντικαταναλωτική συμπεριφορά.

Για τα παραπάνω μέτρα, δεν είναι απαραίτητη η έκφραση βούλησης των μεμονωμένων καταναλωτών για την εκπροσώπηση από τον φορέα. Πρόκειται για ένα μηχανισμό από-επιλογής (opt-out) σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας 2020/1828.

Αν η αγωγή με την οποία ζητείται αστική κύρωση απορριφθεί αμετάκλητα ως προφανώς αβάσιμη, ο εναγόμενος προμηθευτής μπορεί να στραφεί ο ίδιος κατά της ένωσης καταναλωτών εντός εξαμήνου από την ημερομηνία που η απορριπτική αγωγή κατέστη αμετάκλητη και να ζητήσει αποζημίωση ή χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης από την ενάγουσα ένωση καταναλωτών και προσωπικά από τα μέλη του ΔΣ της ένωσης που αποφάσισαν την άσκηση της αγωγής, τα οποία ευθύνονται εις ολόκληρον.

5. Μέτρα Επανόρθωσης και/ή Αποκατάστασης

Επιπρόσθετα, οι ενώσεις καταναλωτών δύνανται να ασκούν αγωγές για την παροχή από τους προμηθευτές στους καταναλωτές μέσων έννομης προστασίας, όπως αποζημίωσης ή χρηματικής ικανοποίησης, επισκευής, αντικατάστασης, μείωσης του τιμήματος, καταγγελίας της σύμβασης ή επιστροφής του καταβληθέντος τιμήματος.

Προκειμένου να ασκηθεί αγωγή για επανόρθωση και/ή αποκατάσταση, πρέπει οι μεμονωμένοι καταναλωτές να εκφράσουν τη ρητή βούλησή τους για εκπροσώπηση από τον νομιμοποιούμενο φορέα και δέσμευση από το αποτέλεσμα της αγωγής, μέχρι την υποβολή των προτάσεων της αγωγής. Ο νομιμοποιούμενος φορέας ακολούθως συνυποβάλλει με τις προτάσεις του τις βεβαιώσεις των μεμονωμένων καταναλωτών που έχει παραλάβει από αυτούς. Αυτή η διαδικασία αφορά τον μηχανισμό προ-επιλογής (opt-in) για την άσκηση της αγωγής για επανόρθωση και/ή αποκατάσταση, σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας 2020/1828.

Επιπρόσθετα, για όσους καταναλωτές δεν παρείχαν εξ αρχής τη συναίνεσή τους για την άσκηση της αγωγής, ο Νόμος υιοθετεί έναν ακόμα μηχανισμό προ-επιλογής, η χρήση του οποίου μπορεί να γίνει σε μεταγενέστερο χρόνο.

Συγκεκριμένα, αν η δικαστική απόφαση που κάνει δεκτή την αγωγή για επανόρθωση και/ή αποκατάσταση καταστεί αμετάκλητη, ο μεμονωμένος καταναλωτής, ο οποίος δεν είχε εκφράσει τη ρητή βούλησή του είτε κατά την κατάθεση της αγωγής είτε με την υποβολή των προτάσεων, μπορεί να επωφελείται από τα μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης, κατά την ακόλουθη διαδικασία:

• Εντός της ταχθείσας από τη δικαστική απόφαση προθεσμίας, ο καταναλωτής πρέπει να γνωστοποιήσει στον προμηθευτή, κατά του οποίου εκδόθηκε η απόφαση, την απαίτησή του, αναφέροντας τα στοιχεία που την προσδιορίζουν.                                                            
• Μετά την άπρακτη παρέλευση 30 ημερών από την έγγραφη γνωστοποίηση, ο καταναλωτής, εφόσον δεν ικανοποιηθεί, μπορεί να υποβάλει αίτηση στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου μαζί με τα απαραίτητα δικαιολογητικά.                                                                                      
• Εφόσον ο καταναλωτής που δεν εξέφρασε τη ρητή του βούληση αρχικώς δικαιούται να επωφεληθεί, το αρμόδιο όργανο του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων εκδίδει απόφαση με την οποίο καλείται ο προμηθευτής να προβεί στο μέτρο επανόρθωσης ή/και αποκατάστασης εντός 5 ημερών. Αν δεν υπάρξει συμμόρφωση εντός αυτού του χρόνου, το ίδιο όργανο εκδίδει απόφαση επιβολής κυρώσεων.

6. Συμβιβασμός

Για την έγκριση συμβιβασμού σε αντιπροσωπευτική αγωγή για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης, ο νομιμοποιούμενος φορέας και ο προμηθευτής μπορούν από κοινού να προτείνουν στο δικαστήριο συμβιβασμό αναφορικά με την επανόρθωση και/ή αποκατάσταση υπέρ των ενδιαφερόμενων καταναλωτών.

Οι εγκεκριμένοι συμβιβασμοί είναι δεσμευτικοί για τον νομιμοποιούμενο φορέα, τον προμηθευτή και τους ενδιαφερόμενους μεμονωμένους καταναλωτές.

7. Δικονομικά Ζητήματα

Αντιπροσωπευτική αγωγή με αίτημα την παύση ή την απαγόρευση παράνομης συμπεριφοράς ασκείται σε αποκλειστική προθεσμία ενός (1) έτους από την τελευταία εκδήλωση της παράνομης συμπεριφοράς που αποτελεί τη βάση της, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή έλαβε χώρα κατά τρόπον εμφανή ώστε να είναι γνωστή στον μέσο καταναλωτή.

Κατά τόπον αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση αντιπροσωπευτικών αγωγών είναι το πολυμελές πρωτοδικείο της κατοικίας ή έδρας του εναγόμενου προμηθευτή.

Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την προσωρινή εκτέλεση της απόφασης. Οι έννομες συνέπειες που προκύπτουν από την απόφαση αυτή ισχύουν έναντι όλων, ακόμα και αν αυτοί δεν ήταν διάδικοι.

Οι αντιπροσωπευτικές αγωγές που έχουν αίτημα την παύση ή την απαγόρευση παράνομης συμπεριφοράς δικάζονται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, ενώ αυτές που έχουν αίτημα τη λήψη μέτρου επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης κατά την τακτική διαδικασία.

Οι Νομιμοποιούμενοι Φορείς οφείλουν να παράσχουν επαρκείς πληροφορίες σχετικά με τους καταναλωτές στο όνομα των οποίων ασκούν την αντιπροσωπευτική αγωγή, έτσι ώστε το δικαστήριο να μπορεί να εξετάσει εάν έχει δικαιοδοσία και να καθορίσει το εφαρμοστέο δίκαιο.

8. Ενημέρωση Καταναλωτών και Χρηματοδότηση Αγωγών

Οι νομιμοποιούμενοι φορείς που ασκούν εγχώριες και διασυνοριακές αντιπροσωπευτικές αγωγές παρέχουν πληροφορίες, ιδίως στον ιστότοπό τους, σχετικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές που ασκούν ή έχουν αποφασίσει να ασκήσουν, την κατάσταση και τα αποτελέσματα αυτών.

Η Οδηγία 2020/1828 άφησε τη διακριτική ευχέρεια στα κράτη μέλη να θεσπίσουν ρυθμίσεις ως προς τη δυνατότητα χρηματοδότησης των αντιπροσωπευτικών αγωγών από τρίτους (third-party funding). Ωστόσο, με το άρθρο 8 του Ν. 5019/2023 ο Έλληνας Νομοθέτης απέκλεισε ρητά αυτή τη δυνατότητα για την Ελληνική έννομη τάξη.

9. Συμπέρασμα

Η παγκοσμιοποίηση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας αυξάνουν τους κινδύνους για τους καταναλωτές από αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. 

Στο πλαίσιο αυτό, ο Ν. 5019/2023 αναμένεται να συμβάλλει στην τόνωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, την ενδυνάμωση των καταναλωτών προκειμένου να ασκούν τα δικαιώματά τους. Επίσης, αναμένεται να οδηγήσει σε δικαιότερο ανταγωνισμό και στη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού για τους εμπόρους που δραστηριοποιούνται στην εγχώρια αγορά.

Ο νέος Νόμος θέτει υψηλότερα το κατώφλι προστασίας των καταναλωτών, εξοπλίζοντάς τους με έναν αποτελεσματικότερο μηχανισμό συλλογικής δράσης κατά προμηθευτών, που προβαίνουν μαζικά σε παράνομες ή αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Ταυτόχρονα, ο Νέος νόμος αναμένεται να συμβάλλει καθοριστικά στον παραγκωνισμό των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές επί ατομικών αγωγών, όπως η αβεβαιότητα, η ψυχολογική απροθυμία όσον αφορά την άσκηση αγωγών κατά προμηθευτών και η αρνητική στάθμιση του αναμενόμενου κόστους σε σχέση με τα οφέλη της ατομικής αγωγής, ενθαρρύνοντας έτσι τη συλλογική τους δράση.

Το ΦΕΚ του Ν. 5019/2023 είναι διαθέσιμο εδώ.