Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη: Προώθηση των Διασυνοριακών Ψηφιακών Δημόσιων Υπηρεσιών και της Διασυνοριακής Διαλειτουργικότητας για τον Δημόσιο Τομέα

Ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη (Κανονισμός ΕΕ 2024/903) καθιερώνει το πλαίσιο για την ανάπτυξη διασυνοριακών ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και της διαλειτουργικότητας των υποκείμενων δικτύων και πληροφοριακών συστημάτων των δημόσιων φορέων στην ΕΕ. Οι διατάξεις του Κανονισμού είναι σημαντικές για δημόσιους φορείς, αναδόχους δημοσίων προμηθειών και επιχειρήσεις τεχνολογίας για τον δημόσιο τομέα («GovTech»).

Στις 11 Ιουλίου 2024, ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/903 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Μαρτίου 2024 που θεσπίζει μέτρα για υψηλό επίπεδο διαλειτουργικότητας στον δημόσιο τομέα σε ολόκληρη την Ένωση («Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη» ή «Κανονισμός») τέθηκε σε εφαρμογή.

Ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη αποσκοπεί στην ενίσχυση της ανάπτυξης της διασυνοριακής διαλειτουργικότητας των δικτύων και πληροφοριακών συστημάτων που χρησιμοποιούνται για την παροχή ή τη διαχείριση δημόσιων υπηρεσιών στην ΕΕ, επιτρέποντας στις υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης της Ένωσης να συνεργάζονται και να τις καθιστούν διασυνοριακά.

Ο Κανονισμός αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Στρατηγικής «Ψηφιακή Πυξίδα 2030» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σύμφωνα με την οποία η ΕΕ επιδιώκει, μεταξύ άλλων, την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού των δημόσιων υπηρεσιών έως το 2030, συμπεριλαμβανομένης της διασυνοριακής διαλειτουργικότητας των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών. Ο Κανονισμός εφαρμόζεται σε εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς δημόσιους φορείς.

Οι διατάξεις του έχουν επίσης έμμεση επίδραση σε:

► Ιδιωτικούς φορείς και παρόχους υπηρεσιών που συνεργάζονται με δημόσιες διοικήσεις, ιδιαίτερα στον σχεδιασμό και την παροχή ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών.

► Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ερευνητικά ιδρύματα και «GovTech» νεοφυείς επιχειρήσεις που συμβάλλουν στην καινοτομία στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών. 

Μαζί με τον Κανονισμό για τη Διακυβέρνηση Δεδομένων, τον Κανονισμό για τα Δεδομένα και άλλα νομοθετικά εργαλεία της ΕΕ για τα δεδομένα, ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη αναμένεται να διευκολύνει τη ροή δεδομένων του δημόσιου τομέα διασυνοριακά και να ενισχύσει τους ευρωπαϊκούς κοινούς χώρους δεδομένων σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, όπως η ενέργεια, η υγεία, η εκπαίδευση, οι μεταφορές και ο τουρισμός.

1. Πλαίσιο και Ορισμοί

Η διαλειτουργικότητα του δημόσιου τομέα ορίζεται στον Κανονισμό ως η ικανότητα των δημόσιων φορέων να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσω της ανταλλαγής δεδομένων, πληροφοριών και γνώσεων μέσω ψηφιακών διαδικασιών, σύμφωνα με τις νομικές, οργανωτικές, σημασιολογικές και τεχνικές απαιτήσεις που σχετίζονται με αυτή την αλληλεπίδραση.

Από τη δεκαετία του 1990, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ξεκινήσει μια σειρά από σχέδια δράσης υπό τον γενικό τίτλο «Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας» («ΕΠΔ»), με σκοπό την υποστήριξη των ευρωπαϊκών δημόσιων διοικήσεων στην οικοδόμηση εθνικής και διασυνοριακής διαλειτουργικότητας. Το ΕΠΔ καθορίζει διαδικασίες, πρακτικές, προδιαγραφές και εφαρμογές για τις δημόσιες διοικήσεις ώστε να επιτυγχάνουν οργανωτική, σημασιολογική, τεχνική και νομική διαλειτουργικότητα.

Η διασυνοριακή διαλειτουργικότητα των δημόσιων υπηρεσιών εντός της ΕΕ έχει σημαντική θετική επίδραση στο δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας αγαθών, προσώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίου που προβλέπεται στις Συνθήκες της ΕΕ. Επιπλέον, διευκολύνει, ενθαρρύνει και υποστηρίζει την άρση των εμποδίων και των ασυμβατοτήτων στη διαλειτουργικότητα του δημόσιου τομέα, καθώς και τον κατακερματισμό των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών.

Οι Διασυνοριακές Ψηφιακές Δημόσιες Υπηρεσίες ορίζονται στον Κανονισμό ως ψηφιακές υπηρεσίες που παρέχονται από φορείς της Ένωσης ή φορείς του δημόσιου τομέα μεταξύ τους ή σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα στην Ένωση, και οι οποίες απαιτούν αλληλεπίδραση μεταξύ των κρατών μελών, μεταξύ φορέων της Ένωσης ή μεταξύ φορέων της Ένωσης και φορέων του δημόσιου τομέα, μέσω των δικτύων και των συστημάτων πληροφόρησής τους.

Παραδείγματα αυτών είναι υπηρεσίες που, μέσω της διασυνοριακής ανταλλαγής δεδομένων, επιτρέπουν την αμοιβαία αναγνώριση ακαδημαϊκών διπλωμάτων ή επαγγελματικών προσόντων, ανταλλαγές δεδομένων οχημάτων για την οδική ασφάλεια, πρόσβαση σε δεδομένα κοινωνικής ασφάλισης και υγείας, συμπεριλαμβανομένων των πιστοποιητικών πανδημίας και εμβολιασμού, πρόσβαση σε συστήματα ενιαίας θυρίδας, την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με φορολογία, τελωνεία, πιστοποίηση δημόσιων διαγωνισμών, ψηφιακές άδειες οδήγησης ή εμπορικά μητρώα, και γενικά όλες τις υπηρεσίες που υλοποιούν την αρχή «μόνον-άπαξ» για πρόσβαση και ανταλλαγή διασυνοριακών δεδομένων.

2. Αξιολογήσεις Διαλειτουργικότητας

Ένα κύριο χαρακτηριστικό του Κανονισμού για τη Διαλειτουργική Ευρώπη είναι η υποχρέωση για την εκτέλεση αξιολογήσεων διαλειτουργικότητας σε σχέση με δεσμευτικές απαιτήσεις, δηλαδή υποχρεώσεις, απαγορεύσεις, συνθήκες, κριτήρια ή όρια νομικής, οργανωτικής, σημασιολογικής ή τεχνικής φύσης, που αφορούν μία ή περισσότερες διασυνοριακές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες και επηρεάζουν τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα. Πριν ληφθεί απόφαση για νέες ή ουσιαστικά τροποποιημένες δεσμευτικές απαιτήσεις, οι φορείς του δημόσιου τομέα οφείλουν να πραγματοποιήσουν μια αξιολόγηση διαλειτουργικότητας.

Αυτές οι αξιολογήσεις πρέπει να επιτρέπουν την ανίχνευση νομικών, οργανωτικών, σημασιολογικών και τεχνικών εμποδίων στη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα και να διασφαλίζουν ότι όλες οι ψηφιακές υπηρεσίες και εργαλεία σχεδιάζονται λαμβάνοντας υπόψη τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα.

Μια αξιολόγηση διαλειτουργικότητας πρέπει, κατά τρόπο κατάλληλο, να εντοπίζει και να αξιολογεί τα εξής:

► τις επιπτώσεις των δεσμευτικών απαιτήσεων στη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα, χρησιμοποιώντας το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας,

► τα ενδιαφερόμενα μέρη για τα οποία οι δεσμευτικές απαιτήσεις είναι σχετικές,

► τις λύσεις Διαλειτουργικής Ευρώπης που υποστηρίζουν την εφαρμογή των δεσμευτικών απαιτήσεων.

Οι αρμόδιοι φορείς του δημόσιου τομέα υποχρεούνται να δημοσιεύουν έκθεση για το αποτέλεσμα της αξιολόγησης διαλειτουργικότητας σε δημόσιο χώρο που καθορίζεται από τις εθνικές αρμόδιες αρχές, τουλάχιστον σε μια επίσημη ιστοσελίδα μηχανικά αναγνώσιμης μορφής.

Η Επιτροπή θα κυκλοφορήσει μια κοινή λίστα αναφοράς και ένα διαδικτυακό εργαλείο για την παραγωγή εκθέσεων αξιολόγησης διαλειτουργικότητας.

3. Διαμοιρασμός και Επαναχρησιμοποίηση Λύσεων Διαλειτουργικότητας

Οι φορείς του δημόσιου τομέα πρέπει να διαθέτουν σε άλλους φορείς του δημόσιου τομέα που το ζητούν μια λύση διαλειτουργικότητας που υποστηρίζει μια διασυνοριακή ψηφιακή δημόσια υπηρεσία, συμπεριλαμβανομένης της τεχνικής τεκμηρίωσης, και, όπου ισχύει, του ιστορικού εκδόσεων, του τεκμηριωμένου πηγαίου κώδικα και των αναφορών σε ανοιχτά πρότυπα ή τεχνικές προδιαγραφές που χρησιμοποιούνται.

Οι φορείς, που μοιράζονται και επαναχρησιμοποιούν λύσεις, μπορούν να συνάψουν συμφωνία για την κατανομή των εξόδων για μελλοντικές εξελίξεις της λύσης διαλειτουργικότητας.

Κατά την απόφαση για την υλοποίηση λύσεων διαλειτουργικότητας, οι φορείς της Ένωσης και του δημόσιου τομέα πρέπει να δίνουν προτεραιότητα στην εφαρμογή λύσεων διαλειτουργικότητας που δεν φέρουν περιοριστικούς όρους άδειας, όπως λύσεις ανοιχτού κώδικα, όπου αυτές οι λύσεις διαλειτουργικότητας είναι ισοδύναμες από άποψη λειτουργικότητας, συνολικού κόστους, εστίασης στον χρήστη, ασφάλειας στον κυβερνοχώρο ή άλλων σχετικών αντικειμενικών κριτηρίων.

Η Επιτροπή θα παρέχει υποστήριξη για τον εντοπισμό τέτοιων λύσεων διαλειτουργικότητας, ενώ το Συμβούλιο θα υιοθετήσει κατευθυντήριες γραμμές για τον διαμοιρασμό λύσεων διαλειτουργικότητας.

4. Υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Διαλειτουργικότητας και Μέτρα Υποστήριξης

Οι κύριοι θεσμοί του Κανονισμού, που υποστηρίζουν την Ευρωπαϊκή διαλειτουργικότητα, είναι οι εξής:

► Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ): Το μοναδικό σημείο αναφοράς για την προσέγγιση της ΕΕ στη διαλειτουργικότητα στον τομέα των δημόσιων υπηρεσιών, το οποίο συμπληρώνεται από εξειδικευμένα πλαίσια διαλειτουργικότητας που καλύπτουν τις ανάγκες συγκεκριμένων τομέων, πεδίων ή διοικητικών επιπέδων. Το ΕΠΔ θα παρέχει ένα μοντέλο και ένα σύνολο συστάσεων για νομική, οργανωτική, σημασιολογική και τεχνική διαλειτουργικότητα και θα λαμβάνεται υπόψη στις αξιολογήσεις διαλειτουργικότητας.

► Λύσεις Διαλειτουργικής Ευρώπης: Επαναχρησιμοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία που αφορούν νομικές, οργανωτικές, σημασιολογικές ή τεχνικές απαιτήσεις για την ενίσχυση της διασυνοριακής διαλειτουργικότητας, όπως εννοιολογικά πλαίσια, κατευθυντήριες γραμμές, αρχιτεκτονικές αναφοράς, τεχνικές προδιαγραφές, πρότυπα, υπηρεσίες και εφαρμογές, καθώς και τεκμηριωμένα τεχνικά στοιχεία, όπως πηγαίος κώδικας. Οι λύσεις θα τηρούν τις αρχές της διαφάνειας και της επαναχρησιμοποίησης και θα πληρούν τα κριτήρια του Κανονισμού. Οι λύσεις θα δημοσιεύονται στην πύλη Διαλειτουργικής Ευρώπης.

► Μέτρα Υποστήριξης Εφαρμογής Πολιτικής και Καινοτομίας: Η Επιτροπή θα θεσπίσει μέτρα για την υποστήριξη της ανάπτυξης και της υιοθέτησης καινοτόμων λύσεων διαλειτουργικότητας στην Ένωση.

► Προστατευόμενο Κανονιστικό Περιβάλλον Διαλειτουργικότητας («Sandbox»): Τα προστατευόμενα περιβάλλοντα που δημιουργούνται από μια οντότητα της Ένωσης ή έναν δημόσιο φορέα για την ανάπτυξη, εκπαίδευση, δοκιμή και επικύρωση καινοτόμων λύσεων διαλειτουργικότητας, κατάλληλα για πραγματικές συνθήκες, υποστηρίζοντας τη διαλειτουργικότητα των διασυνοριακών ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών για περιορισμένο χρονικό διάστημα υπό ρυθμιστική εποπτεία. Τα προστατευόμενα κανονιστικά περιβάλλον sandboxes θα επικεντρωθούν σε καινοτομίες GovTech που μπορούν να κλιμακωθούν σε ολόκληρη την ΕΕ.

► Εκκολαπτήρια GovTech («incubator»): Αυτές οι πρωτοβουλίες θα υποστηρίξουν νεοφυείς επιχειρήσεις και καινοτόμους στην ανάπτυξη λύσεων που ενισχύουν τη διαλειτουργικότητα στον δημόσιο τομέα. Τα εκκολαπτήρια θα παρέχουν χρηματοδότηση, καθοδήγηση και πρόσβαση σε δεδομένα του δημόσιου τομέα.

► Προγράμματα Εκπαίδευσης και Ενίσχυσης Δυνατοτήτων: Η Επιτροπή θα παρέχει εκπαιδευτικό υλικό για τη χρήση του ΕΠΔ και των λύσεων Διαλειτουργικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των λύσεων που είναι ελεύθερες και ανοιχτού κώδικα. Οι δημόσιοι φορείς θα παρέχουν στους υπαλλήλους τους που ασχολούνται με τις διασυνοριακές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες τα κατάλληλα προγράμματα εκπαίδευσης σε θέματα διαλειτουργικότητας.

5. Προστασία Δεδομένων

Η διαλειτουργικότητα στον δημόσιο τομέα εξαρτάται από την ελεύθερη κυκλοφορία προσωπικών και μη προσωπικών δεδομένων μεταξύ των δημόσιων φορέων.

Ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη καθορίζει τη διαδικασία για την υιοθέτηση δεσμευτικών απαιτήσεων για τις διασυνοριακές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες.

Σύμφωνα με τον Κανονισμό, οι δεσμευτικές απαιτήσεις πρέπει να είναι σύμφωνες με το θεμελιώδες δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, καθώς και με την προστασία της ιδιωτικής ζωής και της εμπιστευτικότητας των επικοινωνιών. Ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη συμπληρώνει και δεν θίγει την Ενωσιακή νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας, ιδίως τους Κανονισμούς (ΕΕ) 2016/679 (ΓΚΠΔ) και (ΕΕ) αριθ. 2018/1725 και την Οδηγία 2002/58/ΕΚ. Συγκεκριμένα, ο Κανονισμός δεν παρέχει νομική βάση κατά την έννοια του άρθρου 22(2), σημείο (β), του ΓΚΠΔ ή του άρθρου 24(2), σημείο (β), του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1725.

Επιπλέον, καμία διάταξη του παρόντος Κανονισμού δεν μπορεί να εφαρμοστεί ή να ερμηνευτεί κατά τρόπο που να μειώνει ή να περιορίζει το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων ή το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και την εμπιστευτικότητα των επικοινωνιών.

6. Διακυβέρνηση και Εποπτεία

Ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη θεσπίζει μια ισχυρή δομή διακυβέρνησης, με το Συμβούλιο Διαλειτουργικής Ευρώπης στο επίκεντρο, με την αρμοδιότητα να προωθεί, σε συνεργασία με την Επιτροπή, την περαιτέρω ανάπτυξη της διασυνοριακής διαλειτουργικότητας στην Ένωση, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ) και άλλων κοινών νομικών, οργανωτικών, σημασιολογικών και τεχνικών λύσεων διαλειτουργικότητας, όπως προδιαγραφών και εφαρμογών.

Τα κυβερνητικά όργανα του Κανονισμού είναι τα εξής:

► Συμβούλιο Διαλειτουργικής Ευρώπης: Το όργανο αυτό αποτελείται από εκπροσώπους κάθε κράτους μέλους και από έναν εκπρόσωπο της Επιτροπής. Είναι επιφορτισμένο με την ανάπτυξη του ΕΠΔ, την υιοθέτηση κατευθυντήριων γραμμών για την κοινή χρήση λύσεων διαλειτουργικότητας, την παρακολούθηση της συνολικής συνοχής των λύσεων διαλειτουργικότητας που έχουν κοινές επιδιώξεις και τον συντονισμό της εφαρμογής του Κανονισμού.

► Πύλη Διαλειτουργικής Ευρώπης: Ένα μοναδικό σημείο πρόσβασης για πληροφορίες που σχετίζονται με τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα των διασυνοριακών ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, ηλεκτρονικά προσβάσιμο σε όλους τους πολίτες δωρεάν.

► Κοινότητα Διαλειτουργικής Ευρώπης: Μια συνεργατική πλατφόρμα που φέρνει σε επαφή δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένων των πολιτών, με εξειδίκευση στον τομέα της διασυνοριακής διαλειτουργικότητας, προερχόμενους από διάφορους τομείς, όπως η ακαδημαϊκή κοινότητα, η έρευνα και η καινοτομία, η εκπαίδευση, η τυποποίηση και οι προδιαγραφές, οι επιχειρήσεις και η δημόσια διοίκηση.

► Εθνικά Σημεία Επαφής: Κάθε κράτος μέλος πρέπει να ορίσει ένα μοναδικό σημείο επαφής από την αρμόδια αρχή του, υπεύθυνο για τη συνεργασία με το Συμβούλιο Διαλειτουργικής Ευρώπης και τον συντονισμό με τα σημεία επαφής άλλων κρατών μελών.

Τέλος, ο Κανονισμός υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ορίσουν εθνικές αρμόδιες αρχές για την εποπτεία της εφαρμογής του έως τις 12 Ιανουαρίου 2025.

7. Επόμενα Βήματα

Μετά την εφαρμογή του Κανονισμού, οι αρμόδιες αρχές και οι δημόσιοι φορείς θα πρέπει να προβούν στα ακόλουθα βήματα:

► Στον ορισμό της Ελληνικής εθνικής αρχής για την εποπτεία της εφαρμογής του Κανονισμού.

► Στη συμμετοχή στο Συμβούλιο και την Κοινότητα Διαλειτουργικής Ευρώπης για την ανταλλαγή γνώσεων, βέλτιστων πρακτικών και καινοτομίας.

► Στη διάκριση των διασυνοριακών ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και στην επισήμανση των δεσμευτικών απαιτήσεων για καθεμία από αυτές.

► Στην ευθυγράμμιση των δημόσιων προμηθειών με το νέο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ) και στην εφαρμογή των κανόνων του στις υφιστάμενες λύσεις που σχετίζονται με τις διασυνοριακές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες.

► Στη διενέργεια αξιολογήσεων διαλειτουργικότητας και στη χρήση λύσεων διαλειτουργικότητας.

► Σε επενδύσεις σε εκπαίδευση και ενίσχυση ικανοτήτων, ώστε να εξοπλιστούν οι αρμόδιοι υπάλληλοι του δημόσιου τομέα με τις ψηφιακές δεξιότητες που απαιτούνται για την αποτελεσματική εφαρμογή του Κανονισμού.

Ο Κανονισμός για τη Διαλειτουργική Ευρώπη είναι διαθέσιμος εδώ.