Polityka migracyjna Polski – kierunki działań 2021 – 2022

Postulat dotyczący potrzeby określenia ram polskiej polityki migracyjnej formułowany był przez różne środowiska już na początku lat 90-tych czyli od momentu pojawienia się w Polsce procesów migracyjnych. W 2020 roku Zespół do Spraw Migracji opracował projekt dokumentu, który następnie został przedstawiony jako projekt uchwały Rady Ministrów „Polityka migracyjna Polski – kierunki działań 2021 – 2022”. Dokument został opublikowany na stronie internetowej MSWiA i przekazany do uzgodnień międzyresortowych 6 lipca 2021 r. 

Projekt uchwały determinuje kierunki rozwoju w zakresie polskiej polityki migracyjnej na lata 2021 i 2022. Autorzy podkreślają jednolite podejście do kwestii polityki migracyjnej, zarówno w sferze gospodarczej i społecznej oraz politycznej, co stanowi dobry prognostyk dla dalszej realizacji przedstawionych rozwiązań w tym zakresie. Dokument składa się z 6 rozdziałów: legalna migracja, nielegalna migracja, ochrona cudzoziemców, integracja cudzoziemców, migracje Polaków oraz europejski wymiar polityki migracyjnej. Poniżej przedstawiamy jego główne założenia, skupiając się przede wszystkim na propozycjach dotyczących legalnej migracji.

Legalna migracja  

W zakresie legalnej migracji dostrzeżono konieczność podjęcia działań w czterech kluczowych obszarach:

1. Wzmocnienie systemu instytucjonalnego w obszarze legalizacji pobytu i zatrudnienia.
2. Uzupełnienie niedoboru na rynku pracy i zapewnienie znaczącego udziału cudzoziemców o wysokich kwalifikacjach, jak i robotników wykwalifikowanych, ze szczególnym uwzględnieniem sąsiedztwa wschodniego, z uwagi na bliskość językową i kulturową.
3. Wykorzystanie potencjału polskich uczelni w zakresie kształcenia cudzoziemców.
4. Zapobieganie nadużyciom i negatywnym konsekwencjom legalnej migracji.

Odnosząc się do zmian w obszarze systemu instytucjonalnego, warto podkreślić, iż uzasadnieniem dla nowych rozwiązań jest konieczność poprawy operacyjności podmiotów administracji publicznej realizujących zadania w tej sferze. Usprawnienia te mają zmierzać w kierunku rozdzielenia kwestii zezwoleń na pracę od zezwoleń jednolitych na pobyt i pracę lub stricte pobytowych. Te pierwsze miałyby zostać skorelowane z systemem administracyjnym właściwym dla rynku pracy czyli realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego. Z kolei druga kategoria miałaby pozostać w gestii administracji rządowej to jest wojewodów i Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Jednocześnie, niestety mgliście, zarysowano wielokrotnie rozważaną próbę scentralizowania struktur administracji państwowej odpowiedzialnej za migrację. Z pewnością przyczyniłoby się to do zwiększenia jednolitości orzecznictwa organów oraz mogłoby przyspieszyć procedowanie spraw dotyczących pobytu cudzoziemców na terytorium RP.

W Polityce migracyjnej Polski uwzględniono również aspekt stale rosnących potrzeb rynku pracy, z zastrzeżeniem, że uwzględnione zostaną priorytety geograficzne (bliższe kulturowo i językowo kraje Partnerstwa Wschodniego) oraz konieczność pozyskiwania pracowników o wysokich kwalifikacjach.  Jest to rozwiązanie, które zasługuje na uznanie, z uwagi na potrzebę zmiany paradygmatu migracji do Polski z cyrkulacyjnego i krótkoterminowego na osiedleniowy. Pozostaje to również w zgodzie z przyjętym we wrześniu 2020 r. przez Komisję Europejską Paktem o migracji i azylu, w ramach którego promuje się rozwiązania skierowane do migrantów o wysokich kwalifikacjach, co z resztą zostało podkreślone przez autorów dokumentu (Blue Card, pozyskiwanie talentów pracowniczych).

Interesująco zapowiada się również rozwiązanie dotyczące „specjalnych ścieżek”, o które wielokrotnie apelowały organizacje polskich pracodawców. Sama instytucja wydaje się być dalece potrzebna, natomiast więcej na temat jej przydatności będzie można powiedzieć, gdy pojawi się więcej szczegółowych informacji na ten temat. Obecnie można jedynie przypomnieć, że „specjalne ścieżki” polegają na rozwiązaniach skoncentrowanych na określonych kategoriach cudzoziemców lub wskazanych sektorach rynku, które z punktu widzenia państwa, np. jego rozwoju ekonomicznego, mają dla niego szczególne znaczenie.

Kluczowa jest natomiast zapowiedź „pełnej elektronizacji procedur legalizacji pracy i pobytu w celu pracy oraz interoperacyjności baz danych funkcjonujących w różnych resortach”. Realizacja tego postulatu zdecydowanie poprawiłaby obecną, trudną sytuację, w szczególności w zakresie procedur uzyskania zezwolenia na pracę oraz zezwolenia jednolitego.

Autorzy dokumentu wskazują również na znaczenie procesu selekcji pracowników zagranicznych, z uwzględnieniem sektorów szczególnie wymagających wsparcia oraz tych, które determinują dalszy rozwój gospodarczy kraju (np. sektor medyczny i informatyczny oraz techniczny). W tym aspekcie Polityka migracyjna wspomina nie tylko o ułatwianiu przyjazdu do Polski osób przebywających za granicą, lecz również o budowaniu systemu zachęt dla absolwentów polskich uczelni. Podkreśla się również kwestie uznawania zdobytych kwalifikacji oraz ich podnoszenia, szczególnie w zawodach regulowanych.

Jak wskazano w Polityce migracyjnej: „Kształcenie cudzoziemców na polskich uczelniach jest szansą zarówno na pełne wykorzystanie ich potencjału w obliczu malejącej liczebności wkraczających na rynek edukacyjny roczników niżu demograficznego, jak i na zasilenie polskiego rynku pracy osobami o wysokich kwalifikacjach i dużym potencjale integracyjnym”. Dokument przewiduje poszerzenie oferty edukacyjnej oraz wykorzystanie doświadczeń uzyskanych w trakcie pandemii w zakresie nauczania zdalnego. Ponadto, większy nacisk ma zostać położony na działania informacyjno-promocyjne.

Proponuje się również działania zapobiegające negatywnym skutkom migracji, zmierzające w szczególności do ograniczenia procesów obchodzenia prawa, a ponadto segmentacji rynku lub  potencjalnym zagrożeniem bezpieczeństwa państwa. Co jednak istotne, wspomniane negatywne aspekty nie przesłaniają nad cytowanych wcześniej pozytywnych zjawisk.

Pozostałe elementy Polityki migracyjnej Polski

Polityka migracyjna Polski - kierunki działań 2021 – 2022 omawia również takie zagadnienia jak:

• nielegalna migracja, która dotyczy w szczególności usprawnienia kontroli pobytu i pracy cudzoziemców oraz zapewnienie efektywnej realizacji polityki powrotu do macierzystych krajów,
• ochrona cudzoziemców, w szczególności usprawnienie i przyspieszenie procedur udzielania ochrony międzynarodowej oraz zapobieganie nadużyciom i zagrożeniom związanym z udzielaniem ochrony cudzoziemcom,
• integracja cudzoziemców, w tym m.in.: zapewnienie różnym grupom cudzoziemców dostępu do programów integracyjnych dopasowanych do ich potrzeb, wsparcie procesu integracji przez system edukacji oraz poprawa jakości i dostępności usług publicznych dla cudzoziemców,
• migracje Polaków, w tym zapewnienie spójnej i adekwatnej reakcji państwa na emigrację oraz mobilność Polaków, a także sprawnego i bezpiecznego procesu repatriacji oraz bezpiecznego i transparentnego procesu przyznawania Kart Polaka,
• europejski wymiar polityki migracyjnej, czyli uwzględnienie przy tworzeniu polityki migracyjnej międzynarodowych uwarunkowań, w tym - przede wszystkim - zobowiązań wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, spójności i zgodności z polityką migracyjną i azylową Unii Europejskiej, z uwzględnieniem wspomnianego już Paktu o migracji i azylu.

Mając na uwadze tę część Polityki migracyjnej, warto zwrócić uwagę na zagadnienie integracji cudzoziemców, którzy nie są beneficjentami ochrony międzynarodowej. Dotychczas działania te podejmowane były poza systemowo, w oparciu o finansowanie projektowe przy udziale samorządów (w szczególności w większych aglomeracjach), wojewodów i organizacji III sektora współpracujących z nimi. Polityka migracyjna zwraca uwagę na aspekt synergii, co w procesie integracji ma charakter kluczowy. Dokument ten wspomina o poszerzeniu kręgu podmiotów o lokalne społeczności oraz prowadzeniu działań integracyjnych w oparciu o system edukacji. Przewiduje się również usprawnienie dostępu cudzoziemców do usług publicznych, czemu służyć mają rozwiązania typu one-stop-shop. Warto zaznaczyć, że właściwa integracja, to trwalsze procesy migracyjne, bardziej pozytywny wizerunek kraju przyjmującego i mniej negatywnych skutków migracji legalnej.