Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Reaktywacja?

W ostatnich dniach na stronie Rady Ministrów pojawiła się informacja, że Ministerstwo Sprawiedliwości rozpoczęło prace nad nowelizacją ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych [1]. Przedstawiciele resortu wskazali w uzasadnieniu, że nowelizacja ma być odpowiedzią na małą skuteczność dotychczas obowiązujących przepisów w tym zakresie. Temat ten był już obecny w debacie przed trzema laty. Wówczas projekt ustawy został przyjęty przez Radę Ministrów i na początku 2019 roku skierowany do Sejmu. Od tego czasu, aż do teraz brak było nowych, oficjalnych informacji związanych z projektem.
 

Choć projekt wrócił do etapu prac rządowych, opublikowane założenia dla tej nowelizacji są w większości zbieżne z tym co proponowano poprzednio. Zgodnie z dostępnymi informacjami, projektodawcy planują wprowadzenie nowej definicji podmiotu zbiorowego. Zgodnie z aktualnym brzmieniem ustawy, za podmioty zbiorowe uznaje się osoby prawne, a dokładniej „ułomne osoby prawne” (tj. z wyłączeniem Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego), spółki prawa handlowego (także w organizacji lub w likwidacji), przedsiębiorców niebędących osobami fizycznymi oraz zagraniczne jednostki organizacyjne. Z przepisów ustawy wyłączone będą małe, średnie i część dużych firm. Projekt przewiduje bowiem, że ustawa będzie miała zastosowanie do podmiotów zbiorowych zatrudniających co najmniej 500 osób w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych lub takich podmiotów, które osiągają roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych przekraczający równowartość 100 milionów euro. W praktyce oznacza to, że przepisami ustawy objęte zostaną największe podmioty prawne.
 

Jedną z najistotniejszych zmian planowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości jest wyeliminowanie tzw. prejudykatu jako warunku pociągnięcia do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Aktualne przepisy stanowią, że podmiot zbiorowy można pociągnąć do odpowiedzialności jedynie w przypadku uprzedniego skazania osoby fizycznej. Nowe przepisy mają radykalnie zmienić to założenie i umożliwiać prowadzenie postępowania wobec podmiotu zbiorowego niezależnie od procesu przeciwko działającej w jego imieniu osobie fizycznej. Nowy mechanizm pociągania do odpowiedzialności w sposób znaczący zwiększy ryzyko prawne ciążące na przedsiębiorcach objętych ustawą, tym bardziej, że główną przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności osoby prawnej będzie fakt popełnienia przestępstwa na jej korzyść, niezależnie od tego czy udało się zidentyfikować sprawcę czynu zabronionego.

Mówiąc o ryzyku należy zwrócić uwagę na kary, które będzie mógł nakładać sąd:
 

1. Projektodawca planuje zrezygnować z ograniczenia wymiaru kar pieniężnych polegającego na powią­za­niu ich z wysokością przychodu (obecnie wymiar kary ograniczony jest do maksymalnie 3% rocznego przychodu podmiotu zbiorowego).
2. Próg zagrożenia karą ma zostać podniesiony do 10 tys. zł.
3. Pułap zagrożenia zostanie zwiększony, ma teraz wynosić 30 mln zł.
    

Ponadto Ministerstwo Sprawiedliwości planuje zlikwidować katalog kar stanowiących podstawę pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności (zgodnie z art. 16 obowiązującej ustawy). Zasadą ma być, że podmiot zbiorowy będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności za każde przestępstwo i przestępstwo skarbowe.

Nowe przepisy mają przewidywać możliwość zwolnienia podmiotu zbiorowego od odpowiedzialności. Zwolnienie takie będzie możliwe w przypadku wykazania, że wszystkie obowiązane organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach. W praktyce może to oznaczać, że aby ograniczyć ryzyko poniesienia odpowiedzialności, podmioty będą musiały wprowadzić w swoich organizacjach skuteczne mechanizmy i procedury compliance, w tym także stworzyć odpowiednie kanały dokonywania zgłoszeń dla sygnalistów, za pomocą których pracownicy danego podmiotu będą mogli bezpiecznie informować odpowiednie osoby o możliwych nieprawidłowościach.

Zgodnie z udostępnionymi na stronie rządowej informacjami, projekt ustawy ma zostać przedstawiony jeszcze w tym kwartale. O wszelkich zmianach będziemy Państwa informować na bieżąco.