Do pięciu razy sztuka – ministerstwo kończy prace nad projektem ustawy o ochronie sygnalistów?

Po ponad roku od upłynięcia terminu na implementację Dyrektywy o ochronie sygnalistów, 20 grudnia 2022 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego opublikowano piątą wersję projektu ustawy o ochronie sygnalistów. Z udostępnionych informacji wynika, że nowa wersja, datowana na 13 grudnia 2022 r. ma być już wersją ostateczną. 

W zakresie zgłoszeń wewnętrznych zmiany wprowadzane przez najnowszy projekt mają charakter kosmetyczny. Natomiast jeżeli chodzi o zgłoszenia zewnętrzne, to tutaj zmiany są dość istotne. Najważniejszą z nich jest zdecentralizowanie procesu przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych. Rzecznik Praw Obywatelskich został wykreślony jako centralny podmiot do przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych. Zgodnie z nowym modelem, sygnalista powinien dokonać zgłoszenia zewnętrznego do organu publicznego zajmującego się dziedziną, którego dotyczy zgłoszenie. Dla przykładu, jeżeli naruszenie dotyczyć będzie ochrony konsumentów, to sygnalista powinien dokonać zgłoszenia zewnętrznego do UOKiK. Projekt zakłada jednak, że gdyby sygnalista miał problem z określeniem właściwego organu publicznego, wówczas może dokonać zgłoszenia do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP), a ta przekaże zgłoszenie sygnalisty do właściwego podmiotu.

Ciekawe zmiany zaszły w zakresie naruszeń mogących stanowić przestępstwo. Projektodawca zaproponował, aby tego rodzaju naruszenia były zgłaszane do odpowiedniego komendanta wojewódzkiego policji. Ponadto wskazano katalog naruszeń szczególnego rodzaju, które mogą być zgłaszane bezpośrednio do prokuratora. Należy w tym miejscu przypomnieć, że pracodawca powinien zawrzeć w procedurze zgłoszeń wewnętrznych przyjętej w organizacji informację o możliwości dokonania zgłoszenia zewnętrznego (do organów publicznych).

W kontekście formalnego procesu dokonywania zgłoszeń zewnętrznych, większość zmian ma charakter kosmetyczny. Należy jednak zauważyć, że projektodawca wprowadził do nowych przepisów możliwość zażądania przez zgłaszającego wydania przez organ publiczny zaświadczenia, które będzie potwierdzać jego status sygnalisty, a co za tym idzie przysługującą mu ustawową ochronę przed działaniami odwetowymi. To nowy mechanizm, którego nie było w poprzednich wersjach projektu, a jego zadaniem jest zwiększenie pewności, że sygnalista jest chroniony przed działaniami odwetowymi niezależnie od tego czy dokonuje zgłoszenia wewnętrznego czy zewnętrznego. Projektodawca utrzymał znaną z poprzednich wersji projektu zasadę, że sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego z pominięciem wewnętrznej procedury zgłoszeń obowiązującej u pracodawcy. Przy czym warto podkreślić, że wprowadzenie wojewódzkiego komendanta policji oraz prokuratora jako organów do przyjmowania niektórych kategorii zgłoszeń, może znacząco podnosić ryzyko ciążące na przedsiębiorcach, w szczególności jeżeli w życie wejdą nowe przepisy dotyczące odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. By ograniczać to ryzyko, pracodawcy powinni poważnie pomyśleć nad wprowadzeniem skutecznych kanałów zgłoszeniowych, po to aby zachęcać sygnalistów do dokonywania zgłoszeń wewnątrz organizacji, zanim zdecydują się poinformować odpowiednie organy publiczne. Zgodnie bowiem z projektowanymi przepisami o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych skuteczny system compliance, na który składają się m.in. odpowiednie mechanizmy zgłoszeniowe, może być elementem ograniczającym odpowiedzialność karną podmiotu zbiorowego.

Pewne zmiany dotknęły również przepisy karne. Podniesiona została kara za uniemożliwianie lub istotne utrudnianie zgłoszenia (wcześniej jedynie utrudnianie). Zgodnie z nowym projektem grozi za to kara grzywny, ograniczenia wolności albo pobawienia wolności do roku (wcześniej była tylko grzywna albo ograniczenie wolności), a w przypadku stosowania groźby, sąd może nałożyć karę pozbawienia wolności do lat 3 (były maksymalnie 2 lata). Nowe przepisy dodatkowo precyzują, że utrudnianie lub uniemożliwianie musi mieć charakter świadomy. Co ciekawe, zmniejszony został maksymalny wymiar kary za dokonywanie zgłoszeń fałszywych – aktualnie jest to 2 lata, a w poprzednim projekcie były to 3 lata. Na pracodawcę zobowiązanego do przyjęcia procedury zgłoszeń wewnętrznych nadal może zostać nałożona kara grzywny, jeżeli nie wywiąże się on z tego obowiązku, przy czym – tu nowość – kara grzywny może zostać nałożona również wówczas gdy procedura zostanie przyjęta z istotnym naruszeniem obowiązków wynikających z ustawy (procedura musi zostać przyjęta m.in. po przeprowadzaniu odpowiednich konsultacji z pracownikami), a nie tylko jeżeli nie zawiera ona formalnych wymogów ustawy.

Projekt przewiduje 2‑miesięczne vacatio legis oraz dodatkowy 2‑miesięczny termin na ustalenie procedury zgłoszeń wewnętrznych. Czasu wcale nie jest dużo, tym bardziej jeśli potwierdzą się informacje, że aktualna wersja projektu jest tą ostateczną i to właśnie ona trafi do laski marszałkowskiej. O wszelkich zmianach dotyczących postępu procesu legislacyjnego dotyczącego ustawy o ochronie sygnalistów będziemy Państwa informować na bieżąco.