Czy już niedługo zastrzeżemy numer PESEL? Rząd pracuje nad nową ustawą

Zgodnie z informacjami umieszczonymi na stronie Rządowego Centrum Legislacji [1], w Ministerstwie Cyfryzacji rozpoczęły się prace nad nową ustawą, która będzie umożliwiać zastrzeganie numeru PESEL. Głównym celem projektowanych przepisów [2], zgodnie z uzasadnieniem projektodawcy, ma być zapobieganie zaciąganiu przez przestępców kredytów i pożyczek na osoby, którym skradziono tożsamość.
 

Od dawna instytucje finansowe przyznają, że kradzieże tożsamości stanowią jeden z poważniejszych problemów z jakimi muszą się mierzyć w kontekście nadużyć finansowych. Proceder ten stanowi jednak przede wszystkim poważny problem społeczny i finansowy dla osób, których tożsamość została wykorzystana przez przestępców do zaciągnięcia kredytu lub pożyczki. Problem ten od dawna jest zauważany przez przedstawicieli branży finansowej, o czym świadczą m.in. wyniki badania pt. „Nadużycia w sektorze finansowym. Edycja 2022”, przeprowadzonego przez EY wraz ze Związkiem Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce oraz oszustwa zgłaszane w ramach prowadzonej przez EY Forensics inicjatywy #KrokPrzedOszustem. We wspomnianym badaniu przedstawiciele branży finansowej wskazywali m.in., że limitowany dostęp do odpowiednich baz danych o numerach PESEL mógłby w istotny sposób przyczynić się do ograniczenia przestępstw związanych z wyłudzeniami produktów finansowych. W związku z tym, że od kilku lat skala zjawiska wyłudzeń narasta, co było szczególnie widoczne w trakcie pandemii COVID‑19, polski projektodawca postanowił podjąć próbę wprowadzenia rozwiązań, które będą utrudniały lub wręcz uniemożliwiały wyłudzenia kredytów i pożyczek.

Głównym założeniem projektu ustawy jest możliwość zastrzeżenia numeru PESEL oraz stworzenie specjalnej bazy danych, która będzie agregować zastrzeżone numery PESEL, a weryfikacji numeru PESEL będzie mógł dokonać każdy zainteresowany (w imieniu własnym lub w imieniu reprezentowanego podmiotu np. banku), po uprzednim uwierzytelnieniu swojej tożsamości w bazie (w przypadku weryfikacji dokonywanej w imieniu podmiotu trzeba będzie wskazać również jego nazwę). Dzięki temu rozwiązaniu osoba, której numer PESEL został zastrzeżony będzie mogła sprawdzić jakie podmioty lub osoby weryfikowały jej numer PESEL.

Zastrzeżenie numeru PESEL – zgodnie z założeniami projektu ustawy – będzie możliwe na trzy sposoby:

1. poprzez usługę elektroniczną (prawdopodobnie mObywatel);
2. na pisemny wniosek zainteresowanego złożony w dowolnej gminie w Polsce;
3. z urzędu, w przypadku utraty dowodu osobistego.

Dniem, od którego numer PESEL będzie miał charakter zastrzeżony, będzie dzień dokonania zgłoszenia o zastrzeżeniu. Cofnięcie zastrzeżenia będzie odbywać się analogicznie jak zastrzeganie numeru PESEL, z tą różnicą, że datą cofnięcia zastrzeżenia będzie następny dzień po złożeniu stosownego wniosku.

Powyższe daty, w szczególności data zastrzeżenia numeru PESEL, mają kluczowe znaczenie dla całego systemu. Projekt zakłada bowiem, że w przypadku jeżeli podmiot zobowiązany do weryfikacji (tj. bank krajowy, oddział banku zagranicznego, instytucja kredytowa oraz oddział instytucji kredytowej) zawrą umowę (i) na prowadzenie rachunku bankowego lub maklerskiego, (ii) kredytu, (iii) pożyczki, (iv) leasingu lub (v) karty kredytowej z osobą, której PESEL w dniu zawarcia umowy był zastrzeżony, wówczas będzie niemożliwe dochodzenie roszczenia z tytułu takiej umowy przez podmiot, który był zobowiązany do weryfikacji nr PESEL w bazie. Podobne rozwiązanie obowiązywać będzie kredytodawców zamierzających zawrzeć z klientem umowę na kredyt konsumencki. Sąd zaś będzie zobowiązany ustalić z urzędu (czyli niepotrzebny będzie wniosek strony), czy w dniu zawarcia umowy istniało zastrzeżenie numeru PESEL. Niemożliwe będzie również sprzedanie takiej „wadliwej” wierzytelności firmie windykacyjnej. Innymi słowy, dokładna weryfikacja klienta będzie de facto stanowić warunek ewentualnego odzyskania pożyczonych pieniędzy. Niedochowanie należytej staranności w tym zakresie może więc słono kosztować.

Zastrzeżenie numeru PESEL będzie również skutkować brakiem możliwości dokonania niektórych czynności przed notariuszem (zbycie albo obciążenie nieruchomości lub udziałów w tej nieruchomości). Niemożliwe będzie także zarejestrowanie działalności gospodarczej.

Skutki prawne dla obrotu gospodarczego jakie projekt ustawy będzie rodził dla instytucji kredytowych powodują, że będą one musiały dostosować swoje procedury KYC do nowych wymagań. W przeciwnym razie, będą musiały wziąć na siebie ryzyko zamknięcia drogi do zaspokojenia swoich roszczeń. Konsumentom z kolei nowe rozwiązania umożliwią walkę z wyłudzeniami pożyczek i kredytów. Na razie jednak nie pozostaje nic innego jak przyglądanie się jak potoczą się prace legislacyjne nad nową ustawą.