Wyzwania Unii Europejskiej związane z wykrywaniem obchodzenia sankcji

W ciągu ostatnich dwóch lat Unia Europejska nałożyła trzynaście pakietów sankcji na Rosję. Tak dynamicznie zmieniająca się przestrzeń sankcyjna wywarła znaczną presję na jednostki zajmujące się ryzykiem sankcyjnym w instytucjach finansowych. Zdarzało się, że okresy między pakietami sankcji liczono w dniach.

Wraz z rygorystycznym nakładaniem nowych restrykcji ewoluowały również techniki omijania sankcji wykorzystywane przez rosyjskie firmy i obywateli. W związku z powyższym, obchodzenie sankcji stało się w ostatnich miesiącach jednym z głównych wyzwań dla Unii Europejskiej. Zmieniające się pakiety sankcyjne wprowadzały nowe ograniczenia, a co za tym idzie – obowiązek dostosowania procedur i technologii w sektorze finansowym [1].

Wśród wymogów sankcyjnych, które stanowiły pewne wyzwanie dla instytucji finansowych, było wykrywanie schematów obchodzenia sankcji, które obejmowały wykorzystanie państw trzecich i kontrahentów - temat ten został szeroko omówiony w pakiecie sankcji opublikowanym 23 czerwca 2023 r. Ponieważ takie schematy nie są łatwe do wykrycia i zwykle wymagają bardziej wyrafinowanych technik wykrywania i specjalistycznej wiedzy, zespoły ds. sankcji w instytucjach finansowych stanęły przed dodatkowym wyzwaniem, zwłaszcza jeśli chodzi o bankowość korespondencyjną, gdzie zespół miałby ograniczone informacje na temat klienta dokonującego transakcji.

Wyzwania rosły, a wraz z nimi rosła liczba przepisów sankcyjnych. W odpowiedzi na te wyzwania we wrześniu 2023 r. Komisja Europejska opublikowała wytyczne dotyczące skutecznego zarządzania ryzykiem związanym z obchodzeniem sankcji. W dokumencie zalecono dodatkowe kryteria oceny przy ocenie profili klientów i transakcji, w tym:

• Ocena struktury własnościowej z perspektywy sankcji. Zaleca się, aby podmioty uwzględniały zmiany w strukturze i oceniały je w odniesieniu do okresów/dat, w których sankcje zostały nałożone.
• Ocena lokalizacji tranzytu towarów – bliskie położenie Rosji lub Białorusi, reputacji tej geografii jako elementu działalności reeksportowej. Chodzi tutaj o kompleksową ocenę możliwości wykorzystywania działalności gospodarczej oraz lokalizacji klienta w celu wspomagania obchodzenia sankcji dotyczących podmiotów rosyjskich.
• Analiza czy cena towarów zmieniła się wraz z nałożeniem sankcji. Ten dodatkowy czynnik pomoże uniknąć potencjalnego schematu obchodzenia sankcji polegającego na wykazaniu w dokumentach niższej ceny towarów niż faktyczna. Na przykład, w przypadku sprzedaży ropy naftowej i produktów pochodnych do UE, której górna cena została określona przez Unię Europejską.
• Ocena złożoności trasy dostawy. Schematy związane z omijaniem sankcji często wiążą się z bardziej złożonymi trasami dostawy, które obejmują państwa pośrednie i wydłużają łańcuch dostaw;
• Ocena czy rodzaj towarów jest zbliżony do towarów objętych sankcjami, w celu wyeliminowania ryzyka zafałszowania klasyfikacji towarów.

Poza powyższym podejściem do oceny ryzyka, Komisja Europejska zaleciła włączenie do umów dodatkowych klauzul związanych z zakazem dalszego reeksportu tych produktów do Rosji i Białorusi.

Jeśli chodzi o sektor bankowy, Komisja Europejska określiła bankowość korespondencyjną jako sektor, który charakteryzuje się wyższym ryzykiem rezydualnym związanym z obchodzeniem sankcji. Komisja Europejska zwróciła uwagę na konieczność dokładnego przeglądu rodzajów i celu działalności, czasu trwania relacji, systemu nadzoru jurysdykcji, w której podmiot posiada licencję.

Oprócz wprowadzenia dodatkowych kontekstów analizy ryzyka, Komisja Europejska opublikowała listę najczęstszych sygnałów ostrzegawczych związanych z obchodzeniem sankcji:

• Transakcje pośrednie, w których uczestniczą pośrednicy o cechach firm fasadowych, które nie mają sensu ekonomicznego;
  
• Transakcje z firmami zlokalizowanymi w krajach trzecich, wykorzystywanych przez podmioty rosyjskie w celu omijania reżimów sankcyjnych. Wśród krajów znanych ze wspomagania przy obchodzeniu sankcji wymieniane są m.in. Zjednoczone Emiraty Arabskie, Turcja, Chiny, Uzbekistan, Kazachstan;
• Złożone struktury korporacyjne lub powiernicze powiązane z krajami przyjaznymi Rosji lub których złożoność nie jest uzasadniona profilem działalności klienta;
• Zmiany własnościowe mające na celu zmniejszenie procentu własności lub wyeliminowanie osób objętych sankcjami zaraz przed nałożeniem sankcji;
• Przeniesienie majątku związanego z osobą objętą sankcjami na krewnych lub współpracowników czy inne osoby powiązane;
• Oznaki kontroli nad podmiotem przez osobę objętą sankcjami, podczas gdy nie posiada ona żadnych praw własności;
• Zachowanie wskazująca na brak chęci do współpracy w kwestiach dotyczących sankcji;

Kolejne sankcje związane z zapobieganiem obchodzeniu przepisów sankcyjnych stały się jeszcze bardziej szczegółowe, 18 grudnia 2023 r. UE wprowadziła dodatkowe wymogi dotyczące zgłaszania transakcji dot. osób prawnych, podmiotów i organów z siedzibą w UE, które w ponad 40 % należą bezpośrednio lub pośrednio do osób prawnych, podmiotów lub organów z siedzibą w Rosji, obywateli rosyjskich lub osób fizycznych zamieszkałych w Rosji. Wyżej wymienione strony są zobowiązane od 1 maja 2024 r. do zgłaszania wszelkich transferów środków pieniężnych przekraczających 100 000 EUR poza Unię Europejską, nawet jeśli transakcje zostały dokonane w kilku operacjach. Obowiązek dotyczy składania sprawozdań co kwartał (nie później niż dwa tygodnie po jego zakończeniu). Wymogi w zakresie sprawozdawczości transakcyjnej dotyczyły nie tylko płatności dokonywanych bezpośrednio, ale również pośrednich. Aby wzmocnić kontrolę, UE rozszerzyła wyżej wymieniony obowiązek sprawozdawczy również na instytucje finansowe [2].

Spełnienie powyższego obowiązku potencjalnie wymagałoby wprowadzenia dodatkowych scenariuszy wykrywania podejrzanych działań oraz nowych progów i kryteriów oceny ryzyka. Poza analizą i wykrywaniem transakcji bezpośrednich, które wchodzą w zakres ww. ograniczenia, instytucje finansowe są zobowiązane do minimalizowania ryzyka związanego z transakcjami pośrednimi, które podlegałyby ograniczeniom unijnym, co jest trudniejszym zadaniem do spełnienia.

Biorąc pod uwagę powyższy dynamiczny charakter sankcji, działania te wymagają od instytucji finansowych wykazania się pewną elastycznością i umiejętnością szybkiego dostosowania się do nowych wymogów, które narzucają potrzebę wprowadzenia innowacji i nowych rozwiązań. Dynamika ta sprawia, że koniecznością staje się poszukiwanie nowego podejścia, rozwiązań technologicznych oraz innowacyjnej organizacji pracy zespołów ds. sankcji.