The 2024 Anti-Corruption and Integrity Outlook

OECD opublikowała The 2024 Anti-Corruption and Integrity Outlook, czyli raport wskazujący skuteczność stosowanych przez kraje członkowskie rozwiązań antykorupcyjnych, główne obszary do poprawy i powiązane rekomendacje. [1]

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) odgrywa wiodącą rolę w walce przeciwko międzynarodowej korupcji i łapówkarstwu. Przejawem tego jest między innymi wydany właśnie raport The 2024 Anti-Corruption and Integrity Outlook, który przedstawia skuteczność polityk i praktyk antykorupcyjnych w poszczególnych krajach i identyfikuje sposoby ich wzmocnienia. Opierając się na nowych danych pochodzących ze Wskaźników Uczciwości Publicznej OECD (oryg. „OECD Public Integrity Indicators”), raport wskazuje również w jaki sposób pojawiające się globalne wyzwania wpływają na wysiłki na rzecz zwalczania korupcji.

Obecnie 71% krajów OECD posiada obowiązującą strategię antykorupcyjną. Kraje OECD wzmacniają swoje ramy przeciwdziałania korupcji i uczciwości, a przepisy stają się coraz bardziej kompleksowe i zaawansowane. Jednak jak wynika z The 2024 Anti-Corruption and Integrity Outlook kraje muszą jednak poprawić swoją zdolność do monitorowania skuteczności polityk i procesów w ograniczaniu ryzyka korupcji i utrzymywaniu uczciwości. Kluczowe obserwacje zawarte w raporcie to:

• Strategie antykorupcyjne mogą być lepiej wdrażane.
• Kraje nie zbierają wystarczająco danych ani nie ujawniają ich, aby wspierać wdrażanie swoich strategii antykorupcyjnych.
• Strategie antykorupcyjne są przestarzałe i podatne na pojawiające się ryzyko korupcji.

Strategie antykorupcyjne mogą być lepiej wdrażane

Ramy przeciwdziałania korupcji i uczciwości w krajach OECD ulegają poprawie, ale istnieje duża luka w ich wdrażaniu. Raport analizuje wdrożenie regulacji i praktyk w podziale na następujące obszary: strategia antykorupcyjna, zarządzanie ryzykiem korupcji i audyt, lobbying, konflikt interesów, polityka finansowa, transparentność. Uśredniając, 61% kryteriów OECD dotyczących regulacji w zakresie uczciwości jest spełnianych przez kraje OECD, ale tylko 44% kryteriów OECD dotyczących praktyk w zakresie uczciwości jest spełnianych w krajach OECD.

Autorzy raportu wskazują, że jakkolwiek ważne jest, aby kraje OECD ustalały standardy i klarowne procedury w swoich przepisach i ustawodawstwie, nie należy ograniczać się do tworzenia regulacji. Tylko poprzez praktyczne wdrażanie przepisów, na przykład poprzez zwiększenie świadomości standardów i procesów, wyznaczenie jasnych obowiązków związanych z nadzorem nad ramami systemów antykorupcyjnych lub monitorowanie i ocenę wyników polityk i procesów można zmniejszyć ryzyko korupcji i zachować uczciwość. Silne uregulowanie, które nie jest realizowane w praktyce, może również prowadzić do poczucia bezkarności i spadku zaufania. Przepisy dotyczące lobbingu są szczególnie słabo rozwinięte lub w ogóle nie istnieją w wielu krajach, a przepisy dotyczące zarządzania ryzykiem korupcji i audytu są wdrażane w najmniejszym stopniu.

Kraje nie zbierają wystarczających danych ani nie ujawniają ich, aby wspierać wdrażanie swoich strategii antykorupcyjnych.

Brak skutecznego monitorowania i gromadzenia danych uniemożliwia państwom sprawdzenie, czy polityki i procesy faktycznie ograniczają ryzyko korupcji i poprawiają uczciwość w praktyce. Uniemożliwia to również przedsiębiorstwom i obywatelom dostęp do informacji na temat wysiłków podejmowanych przez rządy w celu ograniczenia korupcji.

Tylko 12 krajów OECD (nie ma w tym gronie Polski) gromadzi dane na temat tego, czy organizacje publiczne stosują się do zaleceń audytorów wewnętrznych. Zaobserwowano, że jeśli dane są gromadzone to zalecenia audytorów wewnętrznych są zazwyczaj stosowane. Podobnie, kraje nie śledzą w odpowiedni sposób składania wymaganych deklaracji o braku konfliktu interesów. Jedynie dziewięć krajów śledzi, jakie stanowiska zajmują osoby piastujące wysokie stanowiska po opuszczeniu urzędu publicznego, co potencjalnie naraża je na konflikt interesów. Raport wskazuje, że kluczowe znaczenie ma wzmocnienie krajowych wysiłków w zakresie gromadzenia danych.

Strategie antykorupcyjne są przestarzałe i podatne na pojawiające się ryzyko korupcji

Wiele krajów OECD koncentruje się na tradycyjnych obszarach, takich jak HR i zamówienia publiczne w swoich strategiach antykorupcyjnych, istnieje jednak potrzeba zajęcia się nowopowstającymi zagrożeniami związanymi z korupcją i uczciwością. Niedoskonałości w systemach antykorupcyjnych w krajach OECD stawiają je w sytuacji ryzyka korupcji związanego z nieprzystosowaniem do dynamicznego otoczenia związanego m.in. z transformacją ekologiczną, rozwojem sztucznej inteligencji czy ingerencją zagraniczną.

Ponadto, podczas gdy coraz więcej krajów przyjmuje strategie mające na celu ograniczenie korupcji, nadal koncentrują się one głównie na działaniach promujących uczciwość w sektorze publicznym, a nie prywatnym. Tam, gdzie systemy antykorupcyjne nie działają sprawnie, utrudniają one skuteczne reagowanie rządom na te kluczowe wyzwania. Dostosowanie ram antykorupcyjnych, w tym uwzględnienie nowych zagrożeń w strategiach, jest kluczowe dla ochrony dobrobytu i demokracji w krajach OECD.

Co mogą zrobić rządy? – rekomendacje płynące z The 2024 Anti-Corruption and Integrity Outlook

1. Likwidacja luki we wdrażaniu przepisów

Doskonalenie realizacji przepisów dotyczących systemów antykorupcyjnych jest kluczowe dla zmniejszenia ryzyka korupcji. Metody polepszenia implementacji obejmują przykładowo wyjaśnienie instytucjonalnych obowiązków, nadzorowanie zgodności, kształtowanie zrozumienia i zaangażowania urzędników oraz egzekwowanie odpowiednich sankcji.

2. Likwidacja luki informacyjnej

Tylko dane poddawane pomiarom są w praktyce możliwe do zarządzenia. Poprawa nadzoru nad ramami systemów antykorupcyjnych umożliwia dokładniejszą ocenę efektywności polityk i procedur. Państwa powinny rozwijać swoje umiejętności w zakresie analizy i kontroli, na przykład poprzez scentralizowane gromadzenie danych.

3. Aktualizacja ram systemów antykorupcyjnych, aby stawić czoła pojawiającym się zagrożeniom korupcyjnym

Nowe ryzyka korupcyjne związane z dynamicznym rozwojem społeczeństw czy zmiennymi czynnikami zewnętrznymi wymagają od państw przeglądu i modernizacji strategii, polityk, procedur i praktyk antykorupcyjnych. Zwiększona kooperacja między rządem a biznesem zwiększa podatność na zagrożenia, wymagając bardziej proaktywnego podejścia. Dodatkowo, wykorzystanie AI (sztucznej inteligencji) jako kluczowego narzędzia antykorupcyjnego i powierzenie odpowiednim podmiotom zadania opracowania takich narzędzi może wzmocnić wysiłki antykorupcyjne. Co więcej, kraje OECD muszą pilnie uwzględnić kwestie ingerencji zagranicznej i ryzyka korupcji w swoich strategicznych podejściach do przeciwdziałania korupcji i uczciwości. Dostosowanie polityk i praktyk w zakresie lobbingu, konfliktu interesów i finansowania politycznego ma kluczowe znaczenie dla ochrony dobrobytu i systemów demokratycznych krajów OECD.

Podsumowując, raport The 2024 Anti-Corruption and Integrity Outlook OECD podkreśla istotę stosowania regulacji w praktyce, skutecznego monitorowania oraz aktualizacji ram antykorupcyjnych w obliczu nowych zagrożeń. Kluczowe rekomendacje płynące z raportu obejmują likwidację luk we wdrażaniu przepisów, zwiększenie gromadzenia i analizy danych oraz aktualizację ram antykorupcyjnych w celu lepszego przeciwdziałania nowym wyzwaniom. Wzmocnienie uczciwości i zwalczanie korupcji ma zasadnicze znaczenie dla ochrony zaufania obywateli do demokratycznych rządów, zwiększenia produktywności poprzez zapewnienie środowiska biznesowego wspierającego innowacje, konkurencję i inwestycje. Mają też kluczowy wpływ na zapewnienie skutecznej alokacji zasobów sektora publicznego w dynamicznie zmieniającej się gospodarce.