Lagere btw op groente en fruit leidt niet tot een gezondere samenleving

Sympathieke fiscale maatregelen voor gezondheid en milieu schieten vaak hun doel voorbij terwijl EU-regels veel effectiever zijn.

In het kort

• Op 5 april 2022 heeft de Europese Raad Verordening (EU) 2022/542 aangenomen die EU-lidstaten ruimer beleid geeft bij het vaststellen van btw-tarieven.
• In het regeerakkoord heeft het kabinet Rutte IV aangekondigd te onderzoeken hoe op termijn de btw op groente en fruit naar 0% kan worden verlaagd.
• Uit onderzoek blijkt een btw-verlaging echter niet het gewenste effect te hebben.

De politiek spreekt frequent over een btw-verlaging op groente en fruit naar 0%. Op zich is dat een sympathiek idee, omdat het in theorie groente en fruit goedkoper maakt. Daardoor kan de door inflatie in de portemonnee geraakte consument zijn schijf van vijf completeren met de nodige vitamines. Maar wat is eigenlijk de beleidsruimte van EU-lidstaten bij het vaststellen van btw-tarieven? Welke uitvoering geeft Nederland daaraan? En zal een dergelijke verlaging het gewenste effect hebben?

Welke beleidsruimte hebben EU-lidstaten?

Binnen door de EU gezette bandbreedtes hebben EU-lidstaten autonomie om hun eigen btw-tarieven vast te stellen. Zo kennen EU-lidstaten voor de meeste goederen en diensten een normaal tarief van ten minste 15%, kunnen er een of twee verlaagde tarieven gelden van minstens 5% en is het bepaalde EU-lidstaten toegestaan om speciale tarieven voor bepaalde producten vast te stellen. Nederland kent op dit moment drie btw-tarieven: een normaal tarief van 21%, een verlaagd tarief van 9% en een nultarief. Met het aannemen van Verordening (EU) 2022/542 op 5 april 2022 heeft de EU meer beleidsruimte aan EU-lidstaten gegund om btw-tarieven vast te stellen. Naast de twee verlaagde btw-tarieven mogen EU-lidstaten nu ook één super-verlaagd tarief vaststellen, waaronder op groente en fruit en zonnepanelen.

Plannen in Nederland

In het regeerakkoord van het kabinet Rutte IV wordt een onderzoek aangekondigd naar hoe op termijn de btw op groente en fruit naar 0% kan worden verlaagd. In een Kamerbrief van 5 juli jongstleden geven de staatssecretarissen van VWS en van Financiën, Fiscaliteit en Belastingdienst aan dat ernaar wordt gestreefd om de nieuwe beleidsruimte in te zetten om de btw op groente en fruit per 2024 te verlagen. De knoop moet daar in 2023 na een uitvoerbaarheidsonderzoek over worden doorgehakt. Dit duurt dus nog anderhalf jaar en dat is bijvoorbeeld omdat het niet zo makkelijk is om groente en fruit te definiëren. Zeker bij samengestelde producten waarin groentes en fruit zijn verwerkt is het komen tot een definitie lastig. Denk bijvoorbeeld aan vruchtensappen, maaltijdsalades of een potje Olvarit.

Naast het onderzoeken van mogelijkheden voor een btw-verlaging op groente en fruit gaat de btw op zonnepanelen al per 1 januari 2023 omlaag. Dit zou de aankoop ervan financieel aantrekkelijker moeten maken, maar de belangrijkste doelstelling is het verminderen van administratieve en uitvoeringslasten voor zonnepaneelhouders en de Belastingdienst. Door het nultarief blijven zonnepaneelhouders met stroomleveringen aan het energiebedrijf namelijk door de registratiedrempel van de Kleine Ondernemingsregel verschoond van een aanmeldverplichting bij de Belastingdienst.

Werkt een btw-verlaging?

Een btw-verlaging klinkt sympathiek en zou in potentie een product of dienst goedkoper moeten maken voor de door inflatie geplaagde consument. Toch blijkt uit onderzoek dat btw-verlagingen meestal ten goede komen aan de onderneming die de verlaging als extra winst in de eigen zak steekt. Een treffend voorbeeld is de btw-verlaging voor elektronische producten (waaronder e-books) van 21 naar 9% per 1 januari 2020. Volgens een CBS-rapport heeft deze btw-verlaging niet tot prijsdaling geleid. ¹ Naast dat het dus maar de vraag is of de prijsverlaging wordt bereikt, zorgt een verdere tariefdifferentiatie voor kwalificatievraagstukken over de reikwijdte van groente en fruit en voor IT-uitdagingen bij de Belastingdienst. Indien het enkele doel een prijsverlaging is en niet zoals bij de btw-verlaging voor zonnepanelen verlaging van administratieve lasten, is een btw-verlaging niet het aangewezen middel.