Jakie jest największe ryzyko CFO związane z kontrolą podatkową i jak je ograniczyć?

Podstawy odpowiedzialności karnoskarbowej

Warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe jest popełnienie zawinionego oraz szkodliwego czynu, zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia. Zazwyczaj czyn zabroniony, społecznie szkodliwy i zawiniony na gruncie Kodeksu karnego skarbowego jest przestępstwem skarbowym. Gdy kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza natomiast 5-krotności minimalnego wynagrodzenia (18.000 zł), to mamy do czynienia z wykroczeniem skarbowym.

Przestępstwo lub wykroczenie skarbowe można popełnić w przeważającej liczbie przypadków umyślnie (w kilku jednak przypadkach karalność może dotyczyć również nieumyślnych działań).

Najczęściej stosowaną sankcją jest grzywna. Może ona być zastosowana wobec członka zarządu za poważne przestępstwa skarbowe w kwocie nawet do 34,56 mln zł, a przy nadzwyczajnym obostrzeniu aż do 51,84 mln zł.

Statystyki z ostatnich lat pokazują, że w przeważającej liczbie spraw sądy orzekają o winie oskarżonych, co oznacza, że często skierowanie aktu oskarżenia może się wiązać ze skazaniem. Najczęściej nakładaną karą jest grzywna, przeciętnie w kwocie od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. Kara pozbawienia wolności w sprawach karnoskarbowych należy raczej do rzadkości. 

Za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. W ten sposób zarząd spółki odpowiada równolegle do faktycznego sprawcy. Jednocześnie poniesienie odpowiedzialności przez członka zarządu nie wyklucza ukarania innych osób odpowiedzialnych za sprawy podatkowe w danym podmiocie.

Wreszcie pociągniecie do odpowiedzialności karnoskarbowej członków zarządu nie wyklucza możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności również innych osób w firmie odpowiedzialnych za podatki, w tym np. prokurentów, pełnomocników, dyrektorów finansowych, księgowych oraz inne osoby z kadry menedżerskiej.

Sposoby ograniczenia odpowiedzialności karnoskarbowej

Wyeliminowanie odpowiedzialności karnoskarbowej jest możliwe poprzez tzw. czynny żal. W tym celu należy zawiadomić organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności danego czynu, w szczególności osoby współdziałającego w jego popełnieniu. Warunkiem skorzystania z czynnego żalu jest uiszczenie na wezwanie organu uszczuplonej należności publicznoprawnej. 

Druga opcją jest złożenie prawnie skutecznej korekty deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyn korekty. Należy również w całości uiścić uszczuploną należność publicznoprawną. W praktyce po kontroli podatkowej zdarzają się sytuacje, gdy podatnik – zamiast wchodzić w spór z organami skarbowymi – decyduje się na korektę zakwestionowanego rozliczenia i zapłatę zaległości podatkowej.

Zarządzanie ryzykiem związanym z odpowiedzialnością karnoskarbową

W przypadku osób zajmujących się sprawami finansowymi na szczeblu zarządczym, często pociągniecie do odpowiedzialności jest możliwe poprzez udowodnienie niedopełnienia przez te osoby należytej staranności w nadzorze nad osobami bezpośrednio zajmującymi się rozliczeniami podatkowymi. 

W ramach działań prewencyjnych na pewno pomocne będzie wprowadzenie i stosowanie procedur określających zakres odpowiedzialności za realizację zadań w zakresie rozliczeń danego podmiotu z tytułu zobowiązań podatkowych oraz kluczowych obszarów z perspektywy działalności podmiotu. 

Ważna jest też bieżąca kontrola wykonywanej pracy, jakości i terminowości dostarczanych danych. Znaczenie ma również zatrudnianie osób o wysokich kwalifikacjach, odpowiednich dla stanowiska oraz przydzielonego zakresu wykonywanych zadań. Elementem zmniejszającym ryzyko odpowiedzialności osobistej może być pozyskanie odpowiednich analiz czy opinii (zarówno wewnętrznych jak i od zewnętrznych doradców) na potrzeby podjęcia konkretnych decyzji. Takie działania powinny być odpowiednio udokumentowane.

Jeżeli już dojdzie do wszczęcia postępowania karnoskarbowego, to ważne jest, aby jak najszybciej pozyskać wsparcie profesjonalnego pełnomocnika lub obrońcy. Już od wczesnego etapu postępowania karnoskarbowego osoby mogące być potencjalnie pociągnięte do odpowiedzialności powinny szczegółowo przeanalizować stan faktyczny i przy wsparciu profesjonalnych pełnomocników zaplanować strategię i taktykę postępowania. Dzięki temu możliwe będzie zabezpieczenie uprawnień procesowych w toku postępowania i zapewnienie należytej ochrony interesów osobistych i majątkowych.