Fundacja Rodzinna – wszystko o nowej instytucji w polskim prawie. Jakie zmiany w prawie wprowadzają fundacje rodzinne?

Co to jest fundacja rodzinna?

Co do zasady, fundacja rodzinna stanowić ma podmiot, którego zadaniem będzie zarządzanie majątkiem rodzinnym i jednocześnie jego ochrona przed negatywnymi implikacjami procesów sukcesyjnych, wielością beneficjentów (również i tych małoletnich) czy też ich sytuacją osobistą. Fundacja rodzinna może pozwolić zachować całość majątku rodzinnego i ochronić go na przyszłość, w sytuacji gdy np. nie wszyscy członkowie rodziny będą zainteresowani dalszym prowadzeniem działalności.

Nowo powstała instytucja, ograniczy ponadto możliwość dywersyfikacji aktywów rodzinnych lub też dezinwestycji. Nadchodzące przepisy, nawet w wypadku sprzedaży majątku (np. udziałów w spółkach kapitałowych), przewidują że uzyskany kapitał będzie akumulowany w fundacji nie tylko celem rozdzielenia go pomiędzy beneficjentów ale również i na nowe inwestycje. Takie założenie może pozwolić na tym większy udział majątków rodzinnych w procesach inwestycyjnych.

Fundacja rodzinna będzie posiadała specyficzny status podatkowy – choć formalnie będzie podatnikiem CIT, to ma korzystać z podmiotowego zwolnienia z podatku dochodowego. Dla kluczowych zdarzeń związanych z funkcjonowaniem fundacji, w szczególności wniesieniem do niej majątku, wypłatą świadczeń z fundacji do beneficjentów oraz dystrybucją majątku na skutek jej rozwiązania, ustawodawca przewidział szereg szczególnych regulacji podatkowych obejmujących CIT, PIT oraz podatek od spadków i darowizn tworząc kompleksowe ramy prawne w zakresie zasad opodatkowania tej instytucji, obejmujące perspektywę samej fundacji, jaki i jej fundatorów oraz beneficjentów. 

Fundacja rodzinna będzie podmiotem posiadającym osobowość prawną z siedzibą na terytorium Polski. Założyć ją będzie mogła jedynie osoba fizyczna (jedna lub więcej), która dokona utworzenia fundacji poprzez sporządzenie przed notariuszem aktu założycielskiego lub też testamentu przewidującego utworzenie fundacji. Sporządzenie aktu założycielskiego fundacji lub też ogłoszenie testamentu przewidującego utworzenie fundacji, będzie jednocześnie momentem, w którym powstanie fundacja „w organizacji”. Fundacja rodzinna w organizacji będzie mogła we własnym imieniu zarządzać posiadanym majątkiem i zapewniać jego ochronę, w szczególności nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Osobowość prawną zaś, będzie uzyskiwała z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych. Przepisy te, podobnie jak i te dotyczące organów fundacji, odpowiadają w dużej mierze przepisom regulującym spółki prawa handlowego, co oceniamy bardzo pozytywnie, jako że nie spowoduje to konieczności wypracowywania nowej praktyki umożliwiając posiłkowe korzystanie z doktryny wypracowanej przy w ramach przepisów Kodeksu spółek handlowych.

Fundacje rodzinne – statut oraz wnoszone aktywa

W ramach tworzenia fundacji rodzinnej, do obowiązków fundatora należeć będzie ustalenie statutu jaki ma mieć fundacja rodzinna. Powinien on określać podstawowe kwestie z nią związane, czyli np. nazwę, siedzibę, cel utworzenia czy też beneficjentów fundacji wraz z zakresem przysługujących im uprawnień. Dodatkowo statut będzie określał czas trwania fundacji, wartość funduszu założycielskiego (który musi być nie niższy niż 100.000 zł) oraz zasady powoływania, odwoływania oraz prawa i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna i jej beneficjenci

Każdorazowo beneficjenci fundacji rodzinnej powinni zostać określani w akcie założycielskim takiej fundacji wraz z wylistowaniem ich uprawnień. Status beneficjenta fundacji rodzinnej będzie mógł zostać przyznany nie tylko osobom fizycznym (w założeniu powiązanych z fundatorem), ale również i organizacjom pozarządowym, które są zaangażowane w prowadzenie działalności pożytku publicznego. Dodatkowo, jako beneficjent fundacji rodzinnej wskazany będzie mógł zostać również i sam fundator.

Fundacja rodzinna i jej organy

Jako organy fundacji rodzinnej przewidziany został zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.

Zarząd będzie odpowiedzialny za prowadzenie fundacji rodzinnej oraz jej reprezentacje, a także za realizację celów określonych w statucie fundacji. Dodatkowo, zarząd odpowiada za zapewnienie płynności finansowej i jednocześnie wypłacalność fundacji, jak i informowanie beneficjentów fundacji o przysługujących ich świadczeniach.

Rada nadzorcza będzie fakultatywnym organem, który może zostać ustanowiony przez fundatora w statucie fundacji. Co do zasady, ma ona pełnić nadzorczą rolę wobec zarządu jednak statut, będzie mógł rozszerzyć te uprawnienia, np. poprzez zastrzeżenie, że określone czynności zarządu, będą mogły zostać dokonane jedynie za uprzednim uzyskaniem zgody rady nadzorczej.

Zgromadzenie beneficjentów składać się będzie z beneficjentów fundacji uprawnionych zgodnie z postanowieniami statutu do uczestnictwa w nim. Samo zgromadzenie będzie co do zasady zwoływane przez zarząd i będzie odpowiedzialne za podejmowanie najważniejszych uchwał dot. działalności fundacji.

Działalność gospodarcza a fundacja rodzinna

W ramach prac nad ustawą, pomimo początkowego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną, dopuszczono, przy uwzględnieniu głosów środowisk prawniczych oraz samych przedsiębiorców możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację poprzez np. zbywanie mienia (o ile takie mienie nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia), najmu, dzierżawy czy też przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze a także do nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze jak i udzielania pożyczek beneficjentom fundacji oraz spółkom (osobowym i kapitałowym), w których fundacji uczestniczy jako wspólnik.

Powyższy enumeratywny katalog zdecydowanie bardziej odpowiada zapotrzebowaniu rynku oraz samej istocie fundacji, której działanie, bez powyższych wyjątków, byłoby ograniczone do dystrybuowania zgromadzonych środków oraz posiadania udziałów np. w spółkach prawa handlowego. W konsekwencji, w łatwy sposób, mogłoby to prowadzić do szybkiego wyczerpania się zgromadzonego majątku. Nadchodzące zaś przepisy, pozwalają na inwestycje w ramach majątku fundacji, która ma szansę stać się dodatkowym wehikułem inwestycyjnym w ramach biznesu rodzinnego.

Co jest istotne, w sytuacji gdy fundacja rodzinna będzie prowadziła działalność w sposób wykraczający poza enumeratywny zakres określony w ustawie, taka działalność będzie opodatkowana podatkiem CIT w wysokości 25% podstawy opodatkowania. Rozwiązanie to stanowi sankcję zabezpieczającą przed nadużyciami z tym związanymi.

Kwestie spadkowe a fundacja rodzinna

Ustawa o fundacji rodzinnej, swoimi przepisami wprowadzi również nowe przepisy prawa spadkowego, odnoszące się bezpośrednio do instytucji zachowku. W ramach nowych przepisów, ustawa przewiduje m.in. możliwość formalnego zrzeczenia się zachowku przez uprawnionych jeszcze przed otwarciem testamentu, rozłożenia go na raty, obniżenia jego wysokości czy też odroczenia terminu jego płatności. Co istotne, świadczenia wypłacone przez fundację na rzecz uprawnionych, będą zmniejszały wysokość należnego zachowku.

Fundacja rodzinna: opodatkowanie

Przyjęta ustawa zasadniczo zawiera wszystkie korzystne podatkowo rozwiązania, które były przewidziane w projekcie przekazanym do Sejmu 23 listopada. Co więcej, na etapie prac w Komisji Gospodarki i Rozwoju, do rządowego projektu ustawy zostały zaproponowane poprawki, które w pewnym zakresie adresują zgłaszane przez ekspertów postulaty co do treści regulacji w brzmieniu jakie zostało zaproponowane w listopadowym projekcie. Nie wszystkie z poprawek rekomendowanych przez Komisję zostały ostatecznie przyjęte przez Sejm, niemniej jednak, kilka ważnych zmian dotyczących opodatkowania zostało uchwalonych, w szczególności doprecyzowujących kwestie, do tej pory budzące duże wątpliwości doradców podatkowych i potencjalnych fundatorów oraz beneficjentów.

W zakresie rozpoczęcia funkcjonowania fundacji, a następnie jej rozwiązania, ustawa przewiduje brak opodatkowania PIT fundatora na etapie wniesienie do niej majątku – nie jest to uznawane za dystrybucję/ wyzbycie się majątku i powinno pozostawać neutralna dla fundatora. Z kolei likwidacja fundacji i związana z nią dystrybucja majątku będzie opodatkowana 15% CIT – w tym zakresie Sejm przyjął bardzo ważną poprawkę do rządowego projektu, który nie przewidywał możliwości rozpoznania kosztów uzyskania przychodów na moment likwidacji – obecnie przepisy dają prawo do obniżenia przychodu z tytułu dystrybucji o historyczną wartość podatkową aktywów wnoszonych do fundacji przez fundatora. Wydaje się to kluczową zmianą regulacji podatkowych dotyczących fundacji rodzinnych przyjętą przez Sejm.

Wspomniana wyżej 25% stawka CIT z tytułu dochodów osiąganych z działalności gospodarczej innej niż w zakresie określonym w ustawie jako dopuszczalny, będzie dotyczyła jedynie dochodów z działalności wykraczającej poza przewidziany w ustawie zakres. Jest to z jednej strony korzystne doprecyzowanie regulacji w tym zakresie, wskazujące, że fundacja rodzinna zapłaci podatek jedynie od dochodów osiągniętych z działalności innej niż zasadniczo dopuszczalna, nie ryzykując opodatkowania całości dochodu, z drugiej natomiast stawka podatku jest stosunkowo wysoka – należy traktować ją jako stawkę o charakterze sankcyjnym.

Sejm przyjął także poprawkę, którą uznać należy za niekorzystną z punktu widzenia podatników, a mianowicie przewidującą objęcie fundacji tzw. podatnikiem od nieruchomości komercyjnych – fundacja rodzinna zapłaci podatek minimalny od nieruchomości o wartości przekraczającej 10 mln PLN (przy spełnieniu dodatkowych przesłanek, które regulują kwestię podatku minimalnego). Wydaje się, że ustawodawca postanowił wprowadzić w tym zakresie regulację o charakterze uszczelniającym, mającą na celu przeciwdziałanie wykorzystywaniu fundacji rodzinnej jako wehikułu pozwalającej uniknąć podatku od nieruchomości komercyjnych.

Fundacja rodzinna – ustawa (projekt i finalne zapisy)

Poza kluczowymi, wskazanymi wyżej zmianami, Sejm przyjął ustawę w brzmieniu przewidującym znane już z rządowego projektu, zasadniczo korzystne zasady opodatkowania, w szczególności obejmujące zwolnienie podmiotowe fundacji z CIT; zwolnienie z PIT oraz z podatku od spadków i darowizn wypłat świadczeń dla fundatora i beneficjentów z grupy zerowej; atrakcyjną stawkę opodatkowania wypłat na poziomie samej fundacji oraz w przypadku likwidacji (15% CIT).

Podsumowując, można stwierdzić, że im projekt ustawy o fundacji rodzinnej znajduje się dalej na ścieżce legislacyjnej, tym proponowane w nim rozwiązania podatkowe wydają się korzystniejsze z perspektywy potencjalnych fundatorów i beneficjentów fundacji. Choć niewątpliwie występuje jeszcze potencjał na pewne doprecyzowanie określonych zagadnień na etapie prac w Senacie, to należy stwierdzić, że w zakresie opodatkowania ustawa o fundacji rodzinnej już teraz proponuje ciekawe i atrakcyjne rozwiązania.  

Dalsze prace nad ustawą dotyczącą fundacji rodzinnych

Obecnie, czekamy na decyzję Senatu w zakresie uchwalonych przepisów jednak pomimo ich uchwalenia, można dostrzec kilka brakujących kwestii, które wciąż mogłyby zostać zaadresowane w ustawie. Mowa tutaj m.in. o umożliwieniu połączenia statusu beneficjenta i fundatora fundacji uprawnionego do otrzymywania świadczeń z fundacji ze statusem wspólnika spółki opodatkowanej tzw. „estońskim” CIT, co potencjalnie spopularyzowałoby instytucję fundacji. Dlatego też, wciąż liczymy na doprecyzowania uchwalonych przepisów w ciągu dalszego procesu legislacyjnego.

Artykuł ukazał się w Rzeczpospolitej w dniu 9 stycznia 2023 r.