Zatory płatnicze – pierwsze wnioski z dotychczasowych postępowań

Od 1 stycznia 2020 r. obowiązują nowe przepisy mające na celu zmniejszenie zatorów płatniczych zawarte w Ustawie o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych. Jakkolwiek ustawa ta wprowadziła zmiany w kilkunastu aktach prawnych, najistotniejsze z perspektywy przedsiębiorców okazały się regulacje zawarte w Ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wprowadzające m.in. (i) maksymalny 60 - dniowy termin zapłaty w transakcjach handlowych w których wierzycielem jest MŚP, a dłużnikiem duży przedsiębiorca, a także (ii) możliwości nałożenia na przedsiębiorców, którzy nadmiernie opóźniają się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych kar finansowych. Uprawnienia do prowadzenia postępowań oraz nakładania kar zostały przyznane Prezesowi UOKiK.

Od połowy 2020 r. obserwować można wzmożoną aktywność Prezesa UOKiK w sferze zatorów płatniczych. Tylko w 2020 r. Prezes UOKiK wszczął sto postępowań w sprawie nadmiernych opóźnień ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, z których na ten moment jedynie dziesięć zakończyło się wydaniem decyzji administracyjnej.

Z dotychczasowych wypowiedzi Prezesa UOKiK wynika, że negatywnie ocenia on aktualnie obowiązujące przepisy ustawy.

Jakie są główne zarzuty podnoszone przez Prezesa UOKiK w związku z dotychczasowymi postępowaniami zatorowymi?

Czasochłonność postępowań

Czas oczekiwania na rozstrzygnięcia w postępowaniach zatorowych okazał się być znacznie dłuższy niż wynikający z ustawowych regulacji – z założenia postępowanie powinno zostać ukończone w maksymalnie pięć miesięcy, podczas gdy w praktyce okazało się, że średnio czas ten wynosi prawie rok. Na ten aspekt postępowań zwracaliśmy uwagę na łamach Dziennika Gazety Prawnej (numer 33 oraz 123) w których sygnalizowaliśmy, że postępowania zatorowe są czasochłonne i uciążliwe zarówno dla Prezesa UOKiK, jego przedstawicieli, jak i podmiotów wobec których zostały wszczęte. Zostało to potwierdzone w niedawnej wypowiedzi Prezesa UOKiK (wypowiedź Prezesa UOKiK T. Chróstnego z dnia 12 maja 2021 r., dostępna jest TUTAJ) w której wskazywał, że postępowania poważnie angażują zasoby Urzędu i przedsiębiorców. Czasochłonność procedury wynika przede wszystkim z faktu, iż w toku postępowania przedsiębiorcy są często kilkakrotnie zobowiązani do przetworzenia i przekazania UOKiK danych dotyczących czasami kilkudziesięciu tysięcy transakcji handlowych, które następnie podlegają szczegółowej analizie przez przedstawicieli UOKiK.

Wysokość kar pieniężnych

Wysokość kary za generowanie zatorów płatniczych, obliczana jest jako suma jednostkowych kar za każde niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenie pieniężne według szczegółowych zasad i wzoru określonego w ustawie. 

Dotychczas nakładane kary (obliczane w oparciu o obowiązujące przepisy) są w ocenie Prezesa UOKiK zbyt niskie. W konsekwencji Prezes UOKiK wraz z Ministerstwem Finansów i Ministerstwem Rozwoju, Pracy i Technologii pracuje nad zmianami legislacyjnymi, które maja na celu nie tylko usprawnienie prowadzonych postepowań, ale także wprowadzenie zmian w zakresie mechanizmu sankcyjnego

Jakie inne wnioski wynikają z dotychczasowych postępowań?

„Uzasadniony przypadek” jako fakultatywna przesłanka odstąpienia od wymierzenia kary pieniężnej 

Kwestia która w szczególności budziła wątpliwości i pytania ze strony przedsiębiorców wobec których wszczęte zostały postępowania zatorowe dotoczyła kierunku wykładni przez Prezesa UOKiK ustawowej przesłanki umożliwiającej w „uzasadnionych przypadkach” odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej w przypadku stwierdzenia nadmiernych opóźnień. Wątpliwości wynikały z tego, że przepisy nie definiują pojęcia „uzasadnionego przypadku”, a także nie zawierają katalogu sytuacji uzasadniających jego zastosowanie. Wyjaśnienia opublikowane przez UOKiK na swojej stronie internetowej również nie precyzowały jakie sytuacje w ocenie Prezesa UOKiK mogłyby zostać uznane za przypadek uzasadniający odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej. 

Na pierwsze stanowisko Prezesa UOKiK dotyczące wykładni pojęcia „uzasadnionego przypadku” przyszło nam czekać ponad rok od momentu wejścia w życie ustawy mającej przeciwdziałać zatorom płatniczym. Został ono zawarte dopiero w decyzji Prezesa UOKiK z 15 lutego 2021 r., Nr DZP-3/2021. W przytoczonej decyzji Prezes UOKiK stwierdził, że w jego ocenie uzasadnionym przypadkiem może być przykładowo ustalenie, że nałożenie kary byłoby sprzeczne z jej funkcjami. Co istotne, w ocenie Prezesa UOKiK „uzasadniony przypadek” nie będzie zachodził dopóty, dopóki, interes społeczny w nałożeniu kary przeważa nad słusznym interesem strony w odstąpieniu od jej wymierzenia. Jednocześnie Prezes UOKiK wskazał, że decydujące w tym zakresie są każdorazowo indywidualne okoliczności konkretnego przypadku. Do tej pory jednak w żadnej z dziesięciu dotychczas wydanych decyzji Prezes UOKiK nie zdecydował się na odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej na tej podstawie. 

Dotychczas jedyne przypadki odstąpienia przez Prezesa UOKiK od ukarania przedsiębiorcy, pomimo stwierdzenia nadmiernych opóźnień, miały miejsce w przypadku stwierdzenia przez Prezesa UOKiK istnienia jednej z obligatoryjnych przesłanek do odstąpienia od wymierzenia kary pieniężnej i poprzestania na pouczeniu, tj. sytuacji kiedy przedsiębiorca przeciwko któremu prowadzone było postępowanie sam padł ofiarą zatorów płatniczych (świadczenia pieniężne nieotrzymane lub otrzymane po terminie przez stronę postępowania były wyższe niż suma opóźnień, którą sama wygenerowała w okresie objętym postępowaniem).

W konsekwencji, nadal trudno jest jednoznacznie przewidzieć jakie sytuacje w przyszłości zostaną przez Prezesa UOKiK uznane za „uzasadnione przypadki” skutkujące odstąpieniem od wymierzenia kary pieniężnej pomimo stwierdzenia istnienia nadmiernych opóźnień w płatnościach. 

Data spełnienia świadczenia w przypadku zapłaty przelewem bankowym

W uzasadnieniu do decyzji Prezesa UOKiK z dnia 15 lutego 2021 r., Nr DZP-3/2021 zawarta jest jeszcze jedna wskazówka dla przedsiębiorców, związana z tym, który dzień uznawany jest przez Prezesa UOKiK za „datę płatności” w przypadku dokonywania płatności za pośrednictwem przelewu bankowego. W ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych kwestia ta nie została jednoznacznie uregulowana. 

Zagadnienie to było w szczególności istotne przy sporządzaniu przez przedsiębiorców sprawozdania o stosowanych terminach płatności w transakcjach handlowych. Z Praktycznego Poradnika Ministerstwa Rozwoju Pracy i Technologii z listopada 2020 r. wynika że, o ile wyraźnie w umowie między stronami nie został przewidziany innym moment spełniania świadczenia bezgotówkowego, spełnienie świadczenia pieniężnego za pośrednictwem przelewu bankowego następuje w momencie wpływu środków na konto wierzyciela, gdyż od tego momentu wierzyciel znajduje się w posiadaniu tych środków. W praktyce jednak precyzyjne ustalenie tak rozumianego momentu dokonania płatności było często niemożliwe co utrudniało przedsiębiorcom przygotowanie sprawozdań.

Wydaje się, że w decyzji Prezesa UOKiK Nr DZP-3/2021 przyjęta została odmienna interpretacja od tej zawartej w Praktycznym Poradniku Ministerstwa Rozwoju Pracy i Technologii. Z interpretacji tej wynika, że  w przypadku dokonania przez stronę zapłaty przelewem bankowym, datą zapłaty (datą spełniania świadczenia pieniężnego) jest data obciążenia rachunku bankowego dłużnika, wynikająca co do zasady z pliku JPK WB, a w przypadku braku ujęcia płatności w JPK WB – z dowodu dokonania przelewu. Wydaje się, że interpretacja ta jest korzystniejsza z perspektywy przedsiębiorcy, niż ta wskazana w Przewodniku Ministerstwa. Na ten moment nie jest jednak jasne czy stanowisko Prezesa UOKiK wyrażone na gruncie postępowania zatorowego znajdzie przełożenie przy ocenie poprawności sporządzania sprawozdań o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.