Ya zorluklar artık birer fırsat ise?

1991 yılında Sovyetler Birliği'nin çöküşü Soğuk Savaş'ın alışılmış güç dengesinin yerini alırken, Amerika Birleşik Devletleri o zamandan beri iş dünyasında yaygın olarak kullanılan bir kısaltma kullanmaya başladı: VUCA, yani değişkenlik, belirsizlik, karmaşıklık ve muğlaklık ile karakterize edilen bir dünya. 

NAVI dünyası tanımını, VUCA'nın başka bir adı olarak düşünmemek gerekir. NAVI tanımı, aşağıdaki dört özellik ile öne çıkıyor:

1. Doğrusal olmayan

Şirketler artık değişimin sabit bir hızda gerçekleşmediği, doğrusal olmayan bir dünyada faaliyet gösteriyor. Örneğin; teknoloji S eğrileri - tıpkı ChatGPT-3'ün piyasaya sürülmesinde olduğu gibi - teknolojilerin aşamalı gelişimden ani ve büyük sıçramalara geçtiği, şirketleri hazırlıksız yakalayabilen dönüm noktalarını hızlandırabilir. Bu eğriler, günümüzde hızla değişen ortamda daha dik bir seyir izlemekte ve daha sık dönüm noktaları ortaya çıkarmaktadır.

Jeopolitik gerilimlerden siyasi çalkantılara kadar doğrusal olmayan değişikliklerle dolu bir dünyadayız. Nispeten yavaş ilerleyen demografik değişimler bile ani bir şekilde dönüm noktalarını aşabiliyor. Bununla birlikte, iklim değişikliği de giderek daha doğrusal olmayan bir hal alıyor; bilim insanları, Batı Avrupa'yı sıcak tutan okyanus akıntılarının çökmesinden Güneydoğu Asya'nın tarımının bağlı olduğu muson rüzgarlarının bozulmasına kadar çeşitli etkilerin olacağını öngörüyor.

İş dünyası liderlerinin karşılaştığı en büyük zorluk, doğrusal bir dünya için oluşturulmuş işletme modellerini ve uygulamalarını yeniden şekillendirmek zorunda kalmaları oluyor. "Doğrusal değişim çağından doğrusal olmayan bir dönüşüm çağına geçiyoruz," diyor nörobilimci, Lab of Misfits'in kurucusu ve CEO'su ve EY wavespace Luminary üyesi Beau Lotto. "Ancak beyinlerimiz doğrusal olmayan şeyleri anlamak için evrimleşmedi, bu yüzden doğrusal olmayan bir dönüşüm dünyasında doğrusallık yaratmaya çalışıyoruz."

2. Hızlı

Değişim hızlanıyor. Yapay zekâ (AI), ChatGPT'nin piyasaya sürülüşünde kullanıcıların benimseme hızında rekor kırmasından, yeni AI yeteneklerinin hızla piyasaya sürülmesine kadar, benzeri görülmemiş bir hızla ilerliyor. Hızla gelişen diğer teknolojiler arasında robotik, pil teknolojisi, rüzgar ve güneş gibi yenilenebilir enerji teknolojileri gibi geniş bir yelpazeden teknolojiler yer alıyor.

İklim değişikliği, buz tabakalarının erime hızından doğal afetlerin sıklığı ve maliyetine kadar birçok alanda hızlanıyor.

Değişimin hızlanması jeopolitikte de görülüyor. EY-Parthenon Küresel Jeostrateji Lideri Oliver Jones, "Jeopolitik dünya birkaç yıl öncesinden tamamen farklı bir hal aldı" diyor. “Değişim hızı önemli ölçüde arttı. Ticaretin serbestleştirilmesi, GATT ve DTÖ turlarında düzenli ve yavaş bir tempoda ilerliyordu. Müzakereleri ve uygulaması on yıl sürebiliyordu. Günümüzde, yeni tarifeler birkaç gün içinde yürürlüğe girebiliyor. 10 yıl süren bir değişim sürecinden, kelimenin tam anlamıyla bir gecede değişime geçtik."

3. Değişken

ABD'nin yeni gümrük tarifeleri sadece değişimin hızını göstermiyor, aynı zamanda NAVI dünyasının değişkenliğini de örnekliyor. EY Küresel Kamu Sektörü Lideri Catherine Friday, "Siyaset yeniden şekilleniyor ve daha kutuplaşıyor, bu da bir seçimden diğerine politikada önemli değişikliklerin olasılığını artırıyor" diyor. Örneğin, 2024'teki "küresel seçim döngüsü", birçok ülkede bir dalga başlattı ve bununla birlikte önemli politika değişiklikleri olasılığını da beraberinde getirdi. İş dünyası ve hükümet liderleri için bu değişken ortamda yolunu bulmak daha zorlu bir çabaya dönüşüyor. Hükümet liderleri, kamu hizmetlerinin ve yaşam standartlarının iyileştiğini her zamankinden daha fazla kanıtlamak zorundalar. Hükümetlerin bunun için verileri kullanarak, dijital altyapıyı benimseyerek ve özel sektörle iş birliği yaparak kamu hizmetlerini iyileştirmek, ekonomik dayanıklılığı artırmak, yaşam standartlarını yükseltmek ve inovasyonu teşvik etmek gibi önlemler alması bekleniyor.

Demografik gelişmeler de dalgalanmaya katkıda bulunuyor. Sosyal medya etkileri ve tedarik zinciri yenilikleri, yıllar yerine haftalarca sürebilen mikro trendlerin yükselişini tetikliyor. Bu durum, genç nesillerdeki tüketici trendlerini ve moda döngülerini hızlandırıyor. Bununla birlikte iklim değişikliği, siyasi belirsizlikler veya ekonomik durumlar tarafından tetiklenen göç hareketleri bazı istikrarsızlıklara katkıda bulunabiliyor.

Madalyonun diğer yüzünde ise teknolojinin hızla gelişmesi, şirketlerin varsayımlarını sorgulamasına neden olan ve ani yön değişiklikleri ile dönüşüm gerektiren yeni AI modelleri gibi çığır açan yetenekleri beraberinde getiriyor. Örneğin, yapay zekanın yükselişi, Salesforce'un "Agentforce" hizmetini piyasaya sürmesinden Intel'in üretim bölümünü tamamen kendi ihtiyaçları için çip üretmekten NVIDIA gibi dış müşteriler için çip üretmeye geçirmek üzere yeniden yapılandırmasına kadar birçok şirketin stratejilerini ve hizmetlerini değiştirmesine neden oldu.

Bu dalgalanma, birçok şirketin üstlendiği kurumsal dönüşüm girişimleri için de sonuçlar doğuruyor. Liderler, değişen varsayımlara veya yeni pazar gerçeklerine hızla uyum sağlayabilen ve artan belirsizlik ortamında kaynakları verimli bir şekilde tahsis edebilen yaklaşımlara her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyuyor.

4. Bağlantılı

NAVI, güncel trendlerin birbiriyle daha bağlantılı olduğu bir dünyayı ifade ediyor. Bu, dışsal şokların etkilerinin zincirleme reaksiyonları tetikleyebileceği ve genellikle beklenmedik sonuçlarla karşılaşılabileceği anlamına geliyor.

Şimdiye kadar, bu durum en çok jeopolitik şoklarda görüldü. Pandemi, Ukrayna'daki savaş ve Orta Doğu'daki çatışmalar gibi olaylar; çoğu zaman beklenmedik şekillerde gelişerek ikinci ve üçüncü dereceden etkilerin zincirleme reaksiyonunu tetikledi. Bunun etkileri, kullanılmış arabaların yenilerinden daha pahalıya satılmasından, öngörülemeyen tedarik zinciri kesintilerine kadar uzanıyor.

Diğer trendlerin de benzer zincirleme etkileri ve şaşırtıcı sonuçları tetikleyebileceğini hayal etmek zor değil. Örneğin; otonom araçlar, enerji içecekleri pazarını etkileyebilir çünkü şu anda benzin istasyonlarındaki marketler aracılığıyla önemli bir satış kanalını oluşturan uzun yol şoförlerinin yerini otonom kamyonlar alabilir. Bir başka örnek ise elektrikli araçlar daha az bakım gerektirdiği için bazı otomotiv tamir atölyeleri kapanabilir. Bu atölyelerin bulunduğu alanlar, geliştiriciler tarafından yeniden kullanılmak istenebilir. Ancak, bu alanlar tehlikeli maddeler içerdiğinden, önce çevresel temizlik yapılması gerekir. Bu durum, gayrimenkul iyileştirme hizmetlerine olan talebi artırabilir.

Bu tür bağlantılı etkiler, iş liderleri için yeni bir zorluk yaratabilir. Şirketiniz ve sektörünüzle ilgisi olmayan ve birbirinden bağımsız görünen bir olay, işinizde büyük bir kesintiye yol açacak bir dizi zincirleme etkiyi tetikleyebilir.

Bu zorlukların üstesinden gelmek ve NAVI dünyasında başarılı olmak için şirketlerin iki yönlü bir yaklaşıma ihtiyacı var: gelecek odaklı planlama ile ortak noktaları belirlemek ve pişmanlık duyulmayacak adımlar atarken aynı zamanda kısa vadede çeviklik için şirketi dönüştürmek.

USC Iovine & Young Academy'de Disruptive Innovation Faculty Lead ve Venture Studio Lead olan Michael Kanazawa, "Günümüzün belirsiz ve değişken iş ortamına rağmen, uzun vadede gerçekleşeceğini bildiğiniz şeyler nelerdir?" diye soruyor. Örneğin, iklim değişikliğinin bazı kısa vadeli yönleri hakkında hala tartışmalar sürerken, daha uzun vadede bazı şeylerin kesin olacağını biliyoruz: küresel sıcaklıklar artacak ve iklim değişecek. Bu, diğer şeylerin yanı sıra, gıda ve su kaynaklarının tehlikeye gireceği, mahsul yetiştirme alanlarının değişeceği anlamına geliyor. Dikey tarım gibi yeni çözümlere ihtiyacımız olabilir. Kısa vadeli dalgalanmalardan bağımsız olarak, gelecekte çevremizi korumamız, gıda üretim yöntemlerimizi ve yerlerini değiştirmemiz gerekeceğine bahse girebilirsiniz. Bu durum, tarım, gıda ve ormancılık sektörleri başta olmak üzere birçok sektör için büyük önem taşıyor.

Yakın gelecekteki iniş çıkışlara bakılmaksızın, değişimin yönü nedir? Geleceğin birçok senaryosu ve versiyonunda geçerli olan şey nedir? Hangi senaryo gerçekleşirse gerçekleşsin, hangi temel yetkinliklere, iş ve işletme modellerine, ortaklıklara, ekosistemlere ve yatırımlara ihtiyacınız olacak? Hemen uygulamaya başlayabileceğiniz gelecek odaklı adımların anahtarı bu sorularda yatıyor.

Tedarik zinciri dayanıklılığı, mevcut iş ortamında şirketler için önemli bir unsur haline geldi. 2019 yılında odak noktası yalın, zamanında işleyen tedarik zincirleri geliştirmekti ve neredeyse hiç kimse dayanıklılıktan bahsetmiyordu. Bu durumun ardından pandemi, çok sayıda jeopolitik çatışma, iklim olayları, gümrük vergisi savaşları gibi bir dizi küresel kriz ile karşı kaldık. Bunların tümü tedarik zincirlerini bozacak ve tedarik zincirinin dayanıklılığına yatırım yapmayı işletmelerin birinci önceliği haline getirecekti.

Önümüzdeki beş yıl içinde şirketinizin başarılı olmasını sağlayacak hamleler neler olabilir?

Gelecek vizyonunu belirleyerek ve bu vizyona doğru istikrarlı bir yol çizen şirketlerden biri olarak Microsoft'u örnek göstermek mümkün. CEO Satya Nadella, göreve başladıktan kısa bir süre sonra, şirket çapında bir iç yazıyla Microsoft'un vizyonunu açıkladı. Şirket, kendini artık bir "cihaz ve hizmet şirketi" olarak tanımlamayacak ve bunun yerine tek bir misyonla hareket edecekti: "Üretkenliği yeniden keşfederek, dünyadaki her bireyin ve her kuruluşun daha fazlasını yapmasını ve daha fazlasını başarmasını sağlamak."

Microsoft’un yeni misyonu, şirketin geçmişe takılı kalmasını engelledi. Kısa süre içinde Nokia’nın cep telefonu birimini elden çıkardı ve artık her fırsata “önce Windows” yaklaşımıyla bakmayı bıraktı. Daha da önemlisi, üretkenliği yeniden tanımlama hedefi sayesinde geleceğe yönelik stratejik yatırımlar yapmaya başladı. Bulut teknolojisine büyük yatırımlar yaptı, ardından yapay zekâ ve karma gerçeklik alanlarına da yöneldi. Microsoft’un yeniden yükselmesinde birçok etken rol oynadı. CEO Satya Nadella’nın göreve gelmesinden sonraki 10 yılda, şirketin piyasa değeri 300 milyar dolardan 3 trilyon doların üzerine çıkarak 10 kat arttı. Bu büyümenin büyük kısmı, yapay zekâya yapılan doğru yatırımlarla üretkenliği yeniden tanımlama hedefinin gerçekleşmesine bağlanıyor.

Uzun vadeli bir vizyon geliştiren ve pişmanlık duyulmayacak adımlar belirleyen şirketlere örnekler, teknoloji şirketleri veya trendlerle sınırlı değil. Örneğin Tesla, 2000'li yılların ortalarında iklim değişikliğinin durdurulamaz ilerleyişine dayalı uzun vadeli bir vizyon geliştirdi ve misyonunu "dünyanın sürdürülebilir enerjiye geçişini hızlandırmak" olarak tanımladı. Bu uzun vadeli vizyon doğrultusunda Tesla, elektrikli araçlar ve şarj altyapısından güneş panelleri ve çatı sistemlerine, ev tipi pil depolama sistemlerine kadar birçok sürdürülebilir enerji pazarı ürününe kapsamlı yatırımlar yaptı.

Gelecek odaklı planlama, NAVI dünyasının dalgalı sularında uzun vadeli bir rota çizmenizi sağlar. Ancak kısa vadede başarılı olmak için, aynı anda dönüşümü hayata geçirmeli ve işletmenizi daha çevik hale getirmek için yeniden tasarlamalısınız. Bu, iş modellerinin, işletme modellerinin, risk yönetiminin ve nihayetinde dönüşümün kendisinin dönüştürülmesini içeriyor.

3. Risk yönetimini dönüştürün

Günümüzde birçok şirkette uygulanan geleneksel risk yönetimi, NAVI dünyasının hızlı, belirsiz ve bağlantılı yapısıyla uyumlu değil. Değişimin hızlandığı bir ortamda risk yönetimi hâlâ yavaş ve bölünmüş süreçlere dayanıyor. Şirketler riskleri ayrı bölümler halinde ele alıyor, oysa bu riskler birbirine bağlı ve bütünsel bir yaklaşımla yönetilmeli.

EY’ın analizine göre, dünyanın en büyük şirketlerinin yalnızca %21’inde Chief Risk Officer (CRO) pozisyonu bulunuyor. Bu oran, finansal hizmetler sektöründeki CRO’lar nedeniyle yüksek görünüyor; finans dışı sektörlerde ise bu oran çok daha düşük.

EY Küresel Danışmanlık Risk Piyasaları Lideri Scott McCowan’a göre, “Risk yönetimini dönüştürme ihtiyacı hiç bu kadar büyük olmamıştı.” - Artık risk yönetimi sadece uyum sağlama değil, stratejik bir öncelik haline gelmeli.

NAVI dünyasında başarılı olmak için şirketlerin risk yönetimini yeniden yapılandırması gerekiyor. Bu, Entegre Risk Yönetimi (IRM) ve Kurumsal Risk Yönetimi (ERM) gibi daha kapsamlı yaklaşımları benimsemeyi, CRO’lara stratejik karar süreçlerinde aktif rol vermeyi ve risk uzmanlarını sadece olumsuzlukları önlemekle değil, fırsatları da değerlendirmekle sorumlu kılacak teşvik sistemleri kurmayı içeriyor.

Yapay zekâ, simülasyonlar ve masaüstü tatbikatlar gibi yeni teknolojilerle desteklenen bu dönüşüm, şirketlerin riskleri daha etkili ve proaktif şekilde yönetmesini sağlayacak.

Güvenilir dönüşüm

Büyük dönüşümler geçmişte genellikle yıllar süren projeler olarak görülüyordu. Ancak artık, stratejik planları ve hesaplamaları altüst edebilecek ani gelişmelerin yaşandığı bir dünyadayız. Bu kadar uzun vadeli planlarla istikrarlı bir yön belirlemek giderek zorlaşıyor.

EY Küresel Danışmanlık Lideri Craig Glindemann’e göre, bu yeni ortamda dönüşüm yaklaşımının da değişmesi gerekiyor. Glindemann şöyle diyor: “Hızlı değişim ve artan belirsizlik, dönüşüm süreçlerini daha esnek ve uyumlu hale getiriyor. Artık dönüşüm, başlangıcı ve sonu net olan doğrusal bir süreç değil; sürekli, yinelemeli ve çevik bir yolculuk.”

Eskiden iki-üç yıllık planlama döngüleri yaygındı. Bugün ise planlama ufukları yıllardan aylara indi. Şirketlerin bu yeni gerçekliğe uyum sağlayabilmesi için dönüşüm süreçlerini daha kısa vadeli, esnek ve sürekli güncellenebilir hale getirmesi gerekiyor.

Günümüzde şirketler, değişen koşullara daha hızlı tepki verebilmeli ve dönüşüm süreçlerini daha çevik şekilde yönetebilmeli. Artık uzun vadeli, sabit planlar yerine; yön gösterici bir kutup yıldız etrafında şekillenen, kısa vadeli ve esnek dönüşüm projeleri öne çıkıyor. Bu yaklaşım, değişen ihtiyaçlara göre tekrar eden ve uyarlanabilen bir dönüşüm yolculuğu anlamına geliyor.

Yapay zekâ bu süreci birkaç şekilde hızlandırıyor. EY Küresel Sorumlu Yapay Zekâ Lideri Cathy Cobey’e göre, yapay zekâ uygulamaları önceki teknolojilerden farklı olarak sürekli gelişim gerektiriyor. “Bir kez kur ve bitir” sistemlerin aksine, yapay zekâ sürekli yeni yeteneklerin ve modellerin devreye alınmasını gerektiriyor.

Ayrıca, ajans yapay zekâ gibi yeni teknolojiler dönüşüm döngülerini hızlandırıyor. Örneğin, Kaar Technologies’in KTern.AI platformu SAP uygulamalarını kolaylaştırırken, Eneco adlı enerji şirketi çok dilli bir yapay zekâ ajanı sayesinde web sitesini sadece üç ayda dönüştürdü.

Bu dönüşüm sürecinde megatrendler önemli bir rehber olabilir. Farklı senaryolarda ortak sonuçlara odaklanmak, şirketlerin pişman olmayacakları stratejik adımlar atmasına yardımcı oluyor. Megatrendlere dayalı fikir üretimi ve sık yapılan strateji güncellemeleri, dönüşüme yön veriyor. Birden fazla senaryoyu taramak ise, gelecekteki kritik dönüm noktalarını önceden görmeyi ve hazırlıklı olmayı sağlıyor.

Yaklaşık yarım yüzyıldır iş dünyası liderleri dönüşümün zorluklarıyla mücadele ediyor. Geçmişte başarı getiren alışkanlıklar — örneğin mevcut müşterilere odaklanmak ya da kısa vadeli getirilerle karar almak — artık gelecekte başarısızlığa yol açabilir.

NAVI dünyası, bu zorlukları daha da karmaşık hale getiriyor. İş modellerinden risk yönetimine kadar birçok alanda eski “en iyi uygulamalar” artık yeterli değil; köklü değişiklikler gerekiyor. Dahası, NAVI sadece süreçleri değil, değerleri, ölçütleri ve varsayımları da yeniden düşünmeyi gerektiriyor.

Bu dönüşümde C-suite yöneticileri ve yönetim kurulları kritik bir rol oynuyor. Çünkü NAVI’nin gerektirdiği yeni ilkeler, çoğu liderin alışık olduğu yaklaşımlarla çelişiyor. Bu da sadece şirketin değil, liderlerin kendi davranış biçimlerini de değiştirmesi gerektiği anlamına geliyor.

Örneğin, liderler genellikle netlik ve kararlılık sergilemeye odaklanır. Ancak NAVI dünyası belirsizlik ve dalgalanma ile tanımlanıyor. Bu ortamda başarılı olmak için belirsizliği kabul etmek, anlaşmazlıklarla birlikte çalışabilmek ve hareketsizlikten kaçınmak gerekiyor. Bu da şirketin değerlerini, teşvik sistemlerini ve performans ölçütlerini yeniden tasarlamayı gerektiriyor.

Değişimin hâkim olduğu bir dünyada, eski yaklaşımları sorgulamak ve yeniden şekillendirmek şart. Megatrendler çerçevesi, bu karmaşık ortamda yön bulmanıza ve geleceğe daha güvenle ilerlemenize yardımcı olabilir.