Melek yatırımcı olmanın şartları ve vergi avantajları: Bireysel katılım yatırımcısı rehberi

Melek yatırımcılar, bireysel katılım yatırımcısı lisansı alarak başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimlere yatırım yaparken, sağlanan vergi avantajlarıyla gelir vergisi indiriminden yararlanabilirler.

Kısaca

• Melek yatırımcılar, kişisel varlıklarını ve tecrübelerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimlere aktaran bireysel katılım yatırımcıları olarak tanımlanır ve lisans almak için belirli gelir veya servet kriterlerini karşılamaları gerekir.

• Bireysel katılım yatırımcıları, satın aldıkları hisse senetlerinin bedelinin belirli bir yüzdesini yıllık gelir vergisi beyannamesinde beyan ettikleri gelirden indirerek vergi avantajlarından yararlanabilirler.

• Ar-Ge projelerine yatırım yapan melek yatırımcılar, standart yüzde 75 indirim oranı yerine yüzde 100 indirim oranından faydalanabilir ve bu indirim, ilgili yılın gelir vergisi beyannamesinde uygulanabilir.

“Melek yatırımcı” yasadaki ifadesiyle “bireysel katılım yatırımcısı” tabiri, 2012 yılının ortalarında 6327 sayılı yasa ile mevzuatımıza girdi. Yapılan düzenlemenin amacı, yüksek risk içermesi nedeniyle finansmana erişimde sıkıntı yaşayan başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimciler için yeni bir finansman kaynağı sağlanması olarak özetlenebilir. 

Bu yasa hükmüne ilişkin gerekli düzenleme ve açıklamalar 2013 başlarında çıkarılan bir Yönetmelik’le yapılmıştı. Ancak geçtiğimiz yılın son günü yayımlanan yeni Yönetmelik ile kurallar yeniden belirlendi. 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren uygulanmaya başlandı.

Bu konunun, bir de vergi ayağı var tabii ki. Aynı yasayla Gelir Vergisi Kanunu’na eklenen bir geçici madde ile bireysel katılım yatırımcılarına bazı vergisel avantajlar sağlanmıştı. Buna göre yapılan yatırımın bir kısmı, beyanname üzerinde, beyan edilen gelirden indirilebiliyor. 

Biz de bu hafta, son değişiklikleri de içerecek şekilde bireysel katılım yatırımcısı olmanın şartlarına değindikten sonra, bu yatırımcılara sağlanan vergi avantajı hakkında açıklamalarda bulunacağız. 

Melek yatırımcı nedir ve nasıl olunur?

Bireysel katılım yatırımcısı (melek yatırımcı); kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimlere aktaran gerçek kişiler olarak tanımlanıyor. Melek yatırımcı olabilmek için öncelikle Hazine ve Maliye Bakanlığından (Bakanlık) lisans alınması gerekiyor. 

Bakanlıkça, 2025 birinci çeyrek dönemi için hazırlanan “Bireysel Katılım Sermayesi İlerleme Raporu”nda; 2013 yılından bu yana, iptal edilenler hariç toplam bin 143 melek yatırımcı lisansı verildiği belirtiliyor. Bu başvurularda ilk sırayı 782 kişiyle İstanbul alıyor. Ayrıca bugüne kadar, 98 yatırım için 264 melek yatırımcı tarafından toplam 65,7 milyon liralık sermaye aktarılmış.

Bireysel katılım yatırımcılarının lisans sahibi olabilmesi için “yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı” ya da “tecrübeli yatırımcı” tanımlarından birine girmesi gerekiyor.

Lisans başvurusunda bulunulan tarihten önceki son mali yılda yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan gelir unsurları toplamının yıllık olarak en az 2 milyon lira olan kişiler yüksek gelire sahip yatırımcı olarak kabul ediliyor. Ücretliler için ise başvuru tarihinden önceki son on iki aya ait ücretlerinin gayrisafi tutarları toplamının bu tutarı aşması gerekiyor. 

Müracaat anında sahip olunan her türlü menkul ve gayrimenkul varlıklardan oluşan kişisel servetin toplam değeri en az 10 milyon lira olan yatırımcılar ise yüksek servete sahip yatırımcı kapsamına giriyor ve bireysel katılım yatırımcısı olmak için başvurabiliyorlar. 

Farklı iş tecrübesine sahip gerçek kişilerin “tecrübeli yatırımcı” olarak başvuruda bulunmaları da mümkün. Yeni Yönetmelik’te kimlerin tecrübeli yatırımcı kapsamında değerlendirileceğine ilişkin kriterlere yer veriliyor. Örneğin özellikle banka ve finansal kuruluşlarda belli pozisyonlarda en az 2 yıl süre ile çalışmış olanlar melek yatırımcı olmak için başvurabiliyorlar. 

Bunun yanında lisans alınmadan önceki son 5 yıl içerisinde en az iki yıl boyunca, çalışılan dönemde veya son mali yılda yıllık cirosu en az 100 milyon liradan fazla olan şirketlerde genel müdür yardımcısı veya üst pozisyonda çalışmış olan kişiler de tecrübeli yatırımcı sayılıyor. 

Bireysel yatırımcı katılımcısı başvuru ve lisans süreci

Yukarıda yer verilen lisanslama ölçütlerine sahip melek yatırımcılar, akredite edilmiş “Bireysel Katılım Yatırımcısı (BKY) Ağları” aracılığıyla Hazine ve Maliye Bakanlığına lisans başvurusunda bulunabiliyorlar.

Yüksek gelire sahip yatırımcıların, lisans başvurusunda bulunduğu tarihten önceki son mali yılda, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan gayrisafi gelirinin en az 2 milyon lira olduğunu gösteren yıllık vergi beyannamesi örneğini başvuru formuna eklemeleri gerekiyor. Ücretliler için de çalışılan kurumun yetkilisi tarafından imzalanmış başvuru tarihinden önceki son 12 aya ilişkin geliri gösterir belge ekleniyor.

Servet kapsamında yapılan başvurularda; başvuru tarihi itibarıyla gayrimenkul, nakdi banka mevduatı, sermaye piyasası araçları ile halka açık olmayan şirketlerde ödenmiş sermaye üzerinde sahip olunan paya ilişkin kişisel servetin en az 10 milyon lira olduğunu gösterir ilgili kurum ve kuruluşlardan alınmış yetkili imzasını taşıyan belgeler ekleniyor.

Tecrübeli yatırımcıların ise çalışma sürelerini gösteren söz konusu şirket ya da kuruluşun yetkilileri tarafından imzalanmış olan belgelerle başvurmaları gerekiyor. 

Her iki gruba giren yatırımcıların lisans başvurularında; fotoğraf, özgeçmiş ve kimlik örnekleri ile adli sicil belgesi ve Yönetmelik’te sayılan diğer evraklar da başvuru formuna ekleniyor. 

Lisans süresi

Bireysel katılım yatırımcılarına verilen lisanslar beş yıl için geçerli. Bu süre lisans başvurusunun Bakanlıkça onaylandığı tarihten itibaren başlıyor. Lisans süresi sonunda yenileme talebinde bulunulabiliyor. 

Vergi avantajları ve indirimleri

Bireysel katılım yatırımcıları, başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimcilerin kurmuş oldukları şirkete iştirak ediyorlar. Bu amaçla satın aldıkları hisse senedi bedelinin yüzde 75’ini yıllık gelir vergisi beyannamesinde beyan ettikleri gelirden indirebiliyorlar. Bu indirim hisse senetlerinin alındığı yıla ilişkin gelir vergisi beyannamesinde yapılabiliyor. İndirim imkanından yararlanabilmek için yönetmelik ve yasada belirtilen şartların tamamının sağlanması gerekiyor. Bunlardan en önemlilerini aşağıda dikkatinize sunuyoruz:

• Tam mükellef gerçek kişi olunması,
• İştirak hisselerinin alınmasından önce bireysel katılım yatırımcısı lisansı alınması,
• Hisseleri alınan kurumun tam mükellef bir anonim şirket olması,
• Nakdi sermayenin girişim şirketinin banka hesabına yatırılmış olması,
• İştirak hisselerinin en az iki tam yıl (730 gün) süreyle elde tutulması,
• Bakanlık tarafından belirlenen sektör ve faaliyetler kapsamında yatırım yapılması,
• Nakdi sermayenin girişim şirketi banka hesabına aktarılmasını müteakip altı ay içerisinde akredite BKY ağları tarafından yukarıda belirtilen belgelerle Bakanlığa başvuruda bulunulması.

Başvurunun Bakanlık tarafından olumlu değerlendirilmesi halinde, bireysel katılım yatırımcısının vergi desteğinden yararlanması için bir ay içerisinde ilgili vergi dairesine bildirimde bulunulur.

Hisse senetlerine ilişkin iki yıllık elde tutma süresi, girişim şirketi adına açılan ortaklık banka hesabına nakdi sermayenin yatırıldığı tarihte başlıyor. 

İndirim tutarı ile ilgili de bir üst sınır da söz konusu. Yıllık bazda beyannamede indirim olarak dikkate alınacak tutar 2 milyon 500 bin lirayı aşamıyor. 

Ar-Ge destekleri ve %100 indirim

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen araştırma, geliştirme ve yenilikçilik programları kapsamında projesi son beş yıl içinde desteklenmiş kurumlara iştirak sağlayan bireysel katılım yatırımcıları için yukarıdaki yüzde 75’lik oran yüzde 100 olarak uygulanıyor. 

Bazı durumlarda alınan hisse senedinin yüzde 75’lik kısmı (veya yüzde 100’ü) ilgili yıl beyan edilen gelirden daha fazla olabilir. Bu durumda indirilemeyen kısmın, izleyen yıllarda beyan edilen gelirlerden indirilmesi de mümkün. Bunda herhangi bir süre sınırlaması da bulunmuyor. Hatta devreden indirim tutarları yeniden değerleme oranında artırılarak kullanılabiliyor. 

Melek yatırımcı bu hisse senetlerini iki tam yıl dolmadan satarsa, indirim dolayısıyla zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler yönünden vergi ziyaı doğmuş kabul ediliyor. Bu durumda da beyannamede indirim yapılması nedeniyle ödenmeyen gelir vergisi ile aynı tutarda ceza ve aylık yüzde 4,5 oranında gecikme faizinin ödenmesi söz konusu olacaktır. 

*Fatih Köprü'nün Ekonomist için hazırladığı yazıdan alınmıştır.