Czy można zapobiec credit crunch?

Regulatorzy i banki centralne od dłuższego czasu ostrzegali przed zjawiskiem nadmiernego ograniczania dostępności kredytów.

Wramach credit crunch dochodzi do zahamowania działalności kredytowej z jednej strony w wyniku ograniczenia kapitału na finansowanie, w związku z zaostrzeniem zasad przyznawania kredytów, z drugiej – w wyniku spadku popytu na te produkty zwłaszcza wśród przedsiębiorstw. Wynika to w dużej mierze ze spodziewanych strat kredytowych spowodowanych pandemią, które w chwili obecnej ciężko jest oszacować. Zjawisko credit crunch jest niebezpieczne, gdyż brak dostępu do finansowania oznacza mniej środków na inwestycje i rozwój, co utrudnia osiągnięcie potencjału wzrostu gospodarki, a nawet recesję.

NBP ostrzega przed credit crunch

O swoich obawach związanych ze zjawiskiem credit crunchu, w tym o możliwym niekorzystnym wpływie na sferę realną gospodarki i w konsekwencji na system finansowy, informował Narodowy Bank Polski w Raporcie o stabilności systemu finansowego poświęconym skutkom pandemii COVID-19 z czerwca 2020 roku. NBP wskazał, że publiczne działania osłonowe, takie jak wsparcie finansowe dla firm, silne poluzowanie polityki pieniężnej czy uwolnienie bufora ryzyka systemowego w wysokości ok. 30 mld zł pośrednio lub bezpośrednio wspierają stabilność finansową i mogą częściowo ograniczyć ryzyko credit crunch. Jednak duże znaczenie będzie miała skłonność poszczególnych banków do podejmowania ryzyka oraz sama skala popytu na kredyt.

Raport NBP z lipca 2020 roku „Sytuacja na rynku kredytowym” tylko potwierdził, że zdecydowana większość banków zaostrzyła po 15 marca 2020 roku kryteria przyznawania kredytów przy jednoczesnym obniżeniu się popytu na kredyt ze strony sektora niefinansowego (w szczególności MŚP oraz kredyty konsumpcyjne) spowodowanym niepewnością co do dalszych skutków pandemii COVID-19.

Pod koniec lipca 2020 Związek Banków Polskich zaprezentował założenia programu mającego na celu przeciwdziałanie ryzyku credit crunchu.
 

Jakie działania proponuje ZBP?
 

•  Zmiany wpływające na procesy udzielania kredytów
• Zniesienie obciążeń banków w związku z kredytami udzielonymi po 15 marca 2020
• Zwiększanie stabilności finansowej
• Zmiany w procesach restrukturyzacji

I. Zmiany wpływające na procesy udzielania kredytów
 

• Postulaty ZBP wskazują na konieczność modyfikacji wymogów dotyczących udzielania kredytów poprzez zmniejszenie wag ryzyka dla kredytów inwestycyjnych, modyfikację zasad pomocy państwa w formule udzielania kredytów klęskowych m.in. przez banki spółdzielcze, które istotnie ucierpiały w ostatnim okresie oraz usunięcie barier w procesie emisji listów zastawnych, dla których propozycje szczegółowe mają zostać przedstawione do końca września 2020.

• Ponadto, ZBP zwraca uwagę na potrzebę zwiększenia dostępności zabezpieczeń kredytowych po stronie przedsiębiorstw (MŚP, mikro-firm oraz JST) oraz zwiększenie roli zabezpieczeń na ruchomościach – także po zakończeniu pandemii COVID-19.

• Ważnym działaniem jest również wsparcie faktoringu postrzeganego jako bardzo istotny mechanizm przeciwdziałania kryzysowi kredytowemu.

• Mocne wsparcie programu „Zielony Ład” i transformacji energetycznej Polski, aby w tym obszarze można było liczyć na gwarancje do kredytów, pojawiły się emisje zielonych obligacji przez JST oraz aby zmniejszeniu uległy wagi ryzyka dla kredytów finansujących zielone inwestycje przy jednoczesnym zwolnieniu takich kredytów z podatku bankowego.

II. Zniesienie obciążeń banków w związku z kredytami udzielonymi po 15 marca 2020
 

• Zwolnienie z podatku bankowego kredytów udzielonych po 15 marca 2020.
• Zaliczenie do kosztu uzyskania przychodów rezerw i odpisów utworzonych na kredyty udzielonych po 15 marca 2020.

III. Zwiększanie stabilności finansowej

ZBP dostrzega konieczność przeznaczenia 50% pobranego podatku bankowego na zasilenie funduszu przymusowej restrukturyzacji w BFG w celu szybszej budowy funduszy na wypadek nagłego kryzysu, tym samym zwiększenie stabilności finansowej polskiego sektora finansowego.

Środki z funduszu przymusowej restrukturyzacji mogą być wykorzystywane m.in. na udzielanie pożyczek lub gwarancji podmiotowi w restrukturyzacji, jego podmiotom zależnym, instytucji pomostowej, podmiotowi zarządzającemu aktywami oraz podmiotowi przejmującemu oraz na nabycie przez BFG praw majątkowych podmiotu w restrukturyzacji.

Wg danych na 31 grudnia 2019 roku w funduszu resolution BFG było 5 584 695 tys. zł środków na finansowanie przymusowej restrukturyzacji w bankach i firmach inwestycyjnych.

Gdyby połowę podatku bankowego przeznaczyć na zasilenie funduszu resolution, wówczas dodatkowy wpływ do funduszu wyniósłby ok. 2 mld PLN.

IV. Zmiany w procesach restrukturyzacji

Związek Banków Polskich zwraca uwagę na potrzebę usprawnienia procesu dochodzenia roszczeń i ułatwienia procesu restrukturyzacji wdrażając dodatkowe rozwiązania ponad te wprowadzone w ramach Tarczy Antykryzysowej, w szczególności:

• przywrócenie dotychczasowych zasad doręczania pism procesowych i zasad dotyczących elektronicznego postępowania upominawczego,
• zniesienie ograniczeń w procedurze cywilnej dochodzenia roszczeń,
• zniesienie ograniczeń w zakresie możliwości kredytowania rolników.

Jednym z ważnych postulatów ZBP jest utworzenie instytucji typu Asset Management Company, której celem byłoby, wzorem innych krajów, zwiększenie skuteczności działań systemowych związanych z restrukturyzacją i likwidacją banków zagrożonych niewypłacalnością. Poprzez wydzielenie i transfer najbardziej zagrożonych portfeli poza sektor bankowy – do specjalnie powoływanych spółek zarządzania aktywami, możliwe byłoby częściowe „uwolnienie” portfeli banków z aktywów najbardziej zagrożonych w wyniku pandemii, a także udrożnienie zdolności banków do udzielania kredytów.

Oprócz ww. postulatów prezes Związku Banków Polskich wskazał, że w najbliższym czasie może nastąpić sytuacja, w której pewna grupa osób utraci zdolność kredytową do zakupu mieszkania. Aby wspomóc tych kredytobiorców, wg ZBP należy rozważyć pewnego rodzaju gwarancje, poręczenia czy dodatkowe ubezpieczenia dla takich klientów, które pozwoliłyby im na zaciągnięcie kredytu mieszkaniowego. Takie rozwiązanie powinno być rozpatrywane w długim okresie.

Ostatnie raporty Narodowego Banku Polskiego oraz Biura Informacji Kredytowej potwierdzają, że nastąpiło z jednej strony zaostrzenie polityki kredytowej banków, z drugiej ograniczenie popytu na kredyty ze strony przedsiębiorców i konsumentów. W związku z powyższym istotnie spadła liczba i wartość kredytów udzielonych po 15 marca 2020 względem porównywalnego okresu w 2019 roku. Zauważyć należy, że dotychczas podjęte działania, np. obniżki stóp procentowych, zniesienie bufora ryzyka systemowego nie przyczyniły się w istotnym stopniu do zahamowania tego zjawiska.

Z raportu NBP wynika, że szczególnie silnie zaostrzono kryteria polityki kredytowej wobec małych i średnich przedsiębiorstw (-96% dla kredytów krótkoterminowych oraz -92% dla kredytów długoterminowych). Jednocześnie banki zanotowały istotny spadek popytu na kredyty wśród tej kategorii klientów (odpowiednio -84% i -66%).

Warto podkreślić, że ograniczenie akcji kredytowej w stosunku do firm stanowi w dużej mierze odzwierciedlenie strony popytowej – przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności szukały źródeł finansowania w ramach rządowych środków pomocowych, w szczególności z tarczy PFR. Przypomnijmy, że łączna skala programu wsparcia PFR dla mikrofirm oraz małych, średnich i dużych przedsiębiorstw to 100 mld PLN. Dotychczas z programu PFR skorzystało ok. 350 tys. firm zatrudniających ponad 3 mln osób. Kwota zrealizowanego do tej pory wsparcia to 60 mld PLN, z czego mikroprzedsiębiorstwom wypłacono 18,7 mld PLN a małym i średnim firmom 41,8 mld PLN.

Dane PFR wskazują, że zmniejszenie akcji kredytowej banków jest po części efektem korzystania przez firmy z innych (pomocowych) źródeł finansowania w czasie kryzysu, jednakże faktem pozostaje obserwowane zjawisko zaostrzenia polityki kredytowej banków.
W przypadku kredytów dla gospodarstw domowych silne zaostrzenie polityki kredytowej nastąpiło zarówno w odniesieniu do kredytów mieszkaniowych, jak i konsumpcyjnych (odpowiednio – 91% i 93%). Jednocześnie banki odczuły wyraźny spadek popytu na te kredyty (odpowiednio -66% i -93%).

Analizy BIK wskazują z kolei, że liczba kredytów mieszkaniowych udzielonych w pierwszych 7 miesiącach 2020 roku była o 10,4% niższa niż w tym okresie w roku poprzednim, a kredytów gotówkowych o 31,6% niższa. Nieznaczny spadek sprzedaży dotyczył również kredytów ratalnych – 0,8% względem roku poprzedniego. W przypadku kredytów dla mikroprzedsiębiorstw sprzedaż kredytów obrotowych w pierwszych 7 miesiącach 2020 roku była o 31,7% niższa niż w tym samym okresie roku 2019, natomiast kredytów inwestycyjnych – o 30,8% niższa.

Z opublikowanych przez banki raportów finansowych wynika, że największe banki w Polsce ograniczyły w II kwartale 2020 roku sprzedaż nowych kredytów o ponad połowę, w tym:

• Bank PKO BP zmniejszył sprzedaż kredytów gotówkowych o ok. 66%, a Bank Pekao S.A. – o 58%;
• Bank PKO BP zmniejszył sprzedaż kredytów hipotecznych o ok. 45%, a Bank Pekao S.A. – o 20%.

Czy oczekiwania banków odnośnie III kwartału się potwierdzą?

Z raportu NBP z lipca 2020 roku wynika, że banki spodziewają się wstrzymania zaostrzania polityki kredytowej w III kwartale bieżącego roku, a nawet nieznacznego jej złagodzenia, w szczególności w segmencie dużych przedsiębiorstw oraz segmencie kredytów mieszkaniowych i konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych.

Oczekiwania odnośnie popytu w III kwartale są zróżnicowane w segmencie kredytów konsumpcyjnych. Banki spodziewają się natomiast wzrostu popytu w segmencie kredytów mieszkaniowych oraz kredytów krótkoterminowych dla przedsiębiorstw.