A girl holding plant in her hands

Kontynuacja działalności fundacji rodzinnej, gdy brak fundatora

Powiązane tematy

Jeśli jedynymi beneficjentami fundacji rodzinnej po śmierci fundatora będą małoletni, korzystanie ze świadczeń przyznawanych przez fundację może być uzależnione od wsparcia ich opiekunów. By zachować ciągłość fundacji, warto przewidzieć w statucie odpowiednie mechanizmy z tym związane.

Fundacja rodzinna jako podmiot prawny

Fundacja rodzinna jako podmiot prawny jest powoływana przede wszystkim dla celów kumulacji aktywów majątkowych należących do rodziny. Mogą być to zarówno środki pieniężne, nieruchomości, papiery wartościowe, jak i inne aktywa rzeczowe. Założeniem instytucji fundacji rodzinnej jest, aby majątek był zabezpieczany przez fundatora (albo fundatorów) na potrzeby beneficjentów i przyszłych pokoleń rodzinnych. Pozwala to jednocześnie zabezpieczyć całość majątku np. w sytuacji wielości spadkobierców czy też zróżnicowanej sytuacji osobistej w danej rodzinie. Beneficjentem samej fundacji może być również dziecko albo inne osoby, które nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych. W takich sytuacjach może okazać się, że korzystanie ze świadczeń przyznawanych przez fundację jest uzależnione od wsparcia innych osób, tj. odpowiednio rodzica, opiekuna, kuratora czy też innej osoby sprawującej pieczę nad majątkiem. Jest to kluczowe z perspektywy konstruowania przepisów wewnętrznych fundacji (w tym zwłaszcza jej statutu) i wzajemnych relacji pomiędzy beneficjentami oraz powinno stanowić podstawę do dyskusji na temat kształtu fundacji w sytuacji, kiedy wobec braku pełnoletnich przedstawicieli rodziny nie jest możliwe jej funkcjonowanie, a sami beneficjenci nie mogą otrzymywać należnych im świadczeń.

Reprezentacja małoletnich beneficjentów

W sytuacji małoletniości beneficjentów uprawnionych do świadczeń w fundacji rodzinnej lub też do wykonywania praw organizacyjnych (w tym zwłaszcza uczestniczenia w zgromadzeniu beneficjentów), tacy beneficjenci są reprezentowali przez swoich przedstawicieli, którymi mogą być:

a) Rodzice

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską, a rodzice obowiązani są z należytą starannością sprawować zarząd jego majątkiem. Co ważne, rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu (m.in. zbycie znacznego mienia).

b) Opiekun

Opieka stanowi surogat władzy rodzicielskiej i ustanawiany jest dla małoletniego na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego m.in. w sytuacji, gdy rodzice dziecka:

  • nie żyją;
  • są nieznani;
  • nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych;
  • zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej (albo została ona zawieszona).

c) Kurator

Sąd opiekuńczy ustanowić może kuratora reprezentującego dziecko (reprezentanta dziecka) dla małoletniego pozostającego pod władzą rodzicielską, którego żadne z rodziców nie może reprezentować. Umocowany on jest wówczas do dokonywania wszelkich czynności łączących się z konkretną sprawą.

Uprawnienia beneficjentów a statut fundacji

Z perspektywy praw beneficjentów fundacji i relacji pomiędzy nimi a sama fundacją, kluczowe znaczenie ma statut fundacji i jego stosowne postanowienia, które mogą nadać małoletnim beneficjentom prawo do świadczeń lub też do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów.

Zgromadzenie beneficjentów działa w przypadku wystąpienia okoliczności, które wymagają podjęcia decyzji przez beneficjentów, mających zagwarantować głównie ciągłość działalności fundacji rodzinnej. Do jego zadań należy w szczególności:

  • powoływanie i odwoływanie członków organów;
  • udzielanie absolutorium członkom organów;
  • rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdania finansowego;
  • podejmowanie uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty;
  • dokonanie wyboru firmy audytorskiej albo zespołu audytorów.

Istotnym uprawnieniem zgromadzenia beneficjentów, w sytuacji, gdy nie została ustanowiona rada nadzorcza, jest powoływanie i odwoływanie członków zarządu, który reprezentuje fundację rodzinną i prowadzi jej sprawy. Zarząd dba także o zachowanie płynności oraz wypłacalności finansowej fundacji rodzinnej, dbając o stan jej majątku i finansów, a także o zdolność regulowania przez nią zobowiązań.

Reprezentacja małoletnich beneficjentów w szczególnych przypadkach doznaje ograniczeń, które wynikać mogą z przepisów ustawy lub statutu.

Przykład:

W razie gdy wymagana jest zgoda beneficjentów na rozwiązanie fundacji rodzinnej, wyrażenie zgody przez małoletniego beneficjenta wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego.

Statut jako źródło zabezpieczenia dla beneficjentów

Z perspektywy ciągłości samej fundacji oraz prowadzonej przez nią działalności, kluczowe jest odpowiednie zabezpieczenie w statucie sytuacji, w której jedynymi pozostałymi przy życiu beneficjentami fundacji będą osoby małoletnie. Wprowadzenie takich regulacji zabezpieczy samą fundację, ciągłość decyzyjną oraz docelowo majątek beneficjentów, który nie zostanie przez nich odziedziczony w ramach spadkobrania z racji faktu, że został on uprzednio alokowany do fundacji.

Dodatkowo, należy wskazać, że fundator może zastrzec w statucie, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. Wyłączenie zarządu dotyczyć może również tylko jednego z rodziców oraz zostać pozostawione przez fundatora drugiemu z nich.

W sytuacji całkowitego wyłączenia od zarządu rodziców fundator powinien ustanowić osobę, która sprawować będzie zarząd nad przedmiotami przypadającymi małoletniemu beneficjentowi od fundacji rodzinnej. Zarządcą może być dowolna osoba pełnoletnia, która posiada zdolność prawną i pełną zdolność do czynności prawnych, przy czym powołanie zarządcy powinno przy tym nastąpić co najmniej w formie pisemnej, a w sytuacji, jeżeli zarząd obejmuje również rozporządzanie nieruchomościami – w formie aktu notarialnego.

W literaturze akceptowane jest tzw. podstawienie, tj. wyznaczenie innej osoby na wypadek, gdyby pierwotnie wskazana nie mogła lub nie chciała sprawować zarządu nam przedmiotami przypadłymi małoletniemu. W przypadku gdy fundator nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawowany jest przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy.

Celem tej regulacji jest prawne oraz faktyczne wyłączenie rodziców małoletniego od zarządu mieniem, jakie otrzymać może on od fundacji rodzinnej w ramach świadczenia (pieniężnego lub niepieniężnego). Koresponduje ona także z ideą fundacji rodzinnej, jaką jest oderwanie majątku rodzinnego od ryzyk osobowych obciążających poszczególnych członków rodziny. Dzięki możliwości wyłączenia świadczeń otrzymanych przez małoletniego beneficjenta z zarządu sprawowanego przez rodziców, fundator w pełniejszym zakresie może urzeczywistnić swą wizję funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz czerpania z niej korzyści przez poszczególnych członków rodziny.

Inne formy zabezpieczenia ciągłości fundacji

Zabezpieczenie prawa głosu nie jest jedyną czynnością wartą rozważenia w kontekście ciągłości fundacji rodzinnej. Z racji alokacji majątku w zewnętrznym podmiocie, wartym rozważenia może okazać się chociażby zaangażowanie zewnętrznej firmy zarządczej, która, na wypadek śmierci fundatora oraz braku pełnoletnich beneficjentów, będzie mogła pełnić ich rolę w okresie przejściowym, tj. do czasu osiągnięcia pełnoletności przez beneficjentów, lub też będzie wypełniała wolę fundatora zakreśloną w samym statucie. Taka sytuacja uchroni np. spółki portfelowe, których udziały należeć będą do fundacji przed brakiem organów decyzyjnych wykonujących uprawnienia korporacyjne.

Inną możliwością jest powołanie rady nadzorczej fundacji, tj. fakultatywnego organu, który np. mógłby być złożony z osób zewnętrznych (spoza rodziny), a którego kompetencja ograniczałaby się do wyboru zarządu fundacji w sytuacji nagłej sytuacji wymagającej takiej reakcji, np. śmierci zarządu fundacji i braku uprawnionych do jego wyboru.

Z uwagi na praktyczne problemy, jakie powodować może udział małoletnich beneficjentów w działalności fundacji rodzinnej - związane przede wszystkim z wymogiem podejmowania działań w ich imieniu przez przedstawicieli - niezwykle istotne jest odpowiednie sformułowanie postanowień statutu. Ustawa o fundacji rodzinnej, z racji swojej otwartości i możliwości uregulowania wielu kwestii w sposób dopasowany do konkretnej sytuacji rodzinnej, pozwala na wdrożenie wielu mechanizmów, które mogą zostać wypracowane w procesie jej strukturyzacji. Jest to o tyle kluczowe, że właściwa regulacja praw i obowiązków beneficjentów lub też sprawne opracowanie mechanizmów na wypadek braku fundatora zapewnić może nieprzerwaną kontynuację fundacji rodzinnej oraz idei fundatora stojącej za jej powołaniem.


Zapraszamy na stronę EY: Family Office

  

Ręka trzyma ziemię przed rozgwieżdżonym niebem

Podsumowanie

Jeśli jedynymi beneficjentami fundacji rodzinnej po śmierci fundatora będą małoletni, korzystanie ze świadczeń przyznawanych przez fundację może być uzależnione od wsparcia ich opiekunów. By zachować ciągłość fundacji, warto przewidzieć w statucie odpowiednie mechanizmy z tym związane.

Artykuł ukazał się w Rzeczpospolitej w dniu 5 stycznia 2024 r.



Kontakt

Chcesz dowiedzieć się więcej? Skontaktuj się z nami.


Informacje

Autorzy

Polecane artykuły

Fundacja rodzinna – ocena po pół roku

Fundacja rodzinna jako instytucja w polskim prawie rodzi wiele pytań. Główne obawy przedsiębiorców dotyczyły m.in. ryzyka zmiany przepisów na niekorzyść fundatorów czy beneficjentów oraz brak ugruntowanej praktyki stosowania rozwiązań dotyczących fundacji.