atik

Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm Sektör Analizi

Atık yönetimi ve geri dönüşüm sektörü, küresel düzenlemelerle ve artan atık miktarıyla dönüşürken, Türkiye’de ise yeni iş fırsatları ve pazara giren oyuncularla şekilleniyor

atik gorsel - 1
1. Küresel atık yönetimi ve geri dönüşüm görünümü
  • „Küresel geri dönüşüm sektörü, AB Döngüsel Ekonomi Eylem Planı ve Atık Çerçeve Direktifi gibi düzenlemeler doğrultusunda şekilleniyor (örn. 2035’e kadar belediye atıklarının geri dönüşüm oranının %65’e ulaşması hedefleniyor).
  • „Küresel düzenlemeler ve artan atık miktarları yeni pazar fırsatları yaratıyor, ancak altyapı ve farkındalık eksikliği dönüşümü yavaşlatıyor.
atik gorsel - 1
2. Belediye atık üretimi
  • „Küresel belediye atık miktarının 2020’de 2,1 milyar ton seviyesinden %1,9 yıllık bileşik büyüme oranı (YBBO) ile 2050’de 3,8 milyar tona ulaşması bekleniyor (GSYİH büyümesi ve nüfus artışıyla doğru orantılı).
  • „Türkiye’de belediye atık miktarı, Sıfır Atık gibi uygulamaların etkisiyle 2020-2022 arasında %3,2 YBBO ile 32,4 milyon tona gerilemiştir, ancak 2022 yılında belediye atıklarının yalnızca %30’u geri dönüştürülmüştür (AB-27 ortalaması %49).
atik gorsel - 1
3. Türkiye toplam atık üretimi ve işlenmesi
  • „Türkiye’de toplam yerel atık miktarı %2,1 YBBO ile artarak 109,2 milyon tona ulaşmıştır; en büyük kaynaklar imalat sanayi (özellikle metal, kimya ve plastik), termik santraller ve hane halkıdır.
  • „Tekstil ve çelik gibi önemli dönüşüm sektörlerinde teknolojik yatırımlar ve talep artarken, rekabet giderek hızlanıyor.
  • „Atık işleme tesisi sayısı 2020’de 2.752 iken, 2022’de 3.136’ya yükselmiştir, sektörde yeni oyuncular devreye girmiştir.
atik gorsel - 1
4. Türkiye’de öne çıkan atık yönetimi ve geri dönüşüm uygulamaları
  • „Sıfır Atık Projesi ile Türkiye’de belediye atık geri dönüşüm oranı 2023’te %34,92’ye yükselmiştir, 2035’te %60’a çıkarılması hedefleniyor.
  • „2025’te Depozito Yönetim Sistemi1’nin (DYS) tam kapasiteyle devreye alınması, yılda yaklaşık 25 milyar ambalajın geri kazanımı hedeflenerek ekonomiye 520 milyon avro katkı sağlaması bekleniyor.
atik gorsel - 1
5. Geleceğe bakışımız
  • „Atık yönetimi ve geri dönüşüm kapasitesinin genişlemesi, sektöre yeni oyuncuların girmesi ve birleşme ve satın alma hareketlerinin artması bekleniyor.
  • „Özel sanayi bölgeleri kurulması, mevcut tesislerde yenilenebilir enerji kullanımının teşvik edilmesi ve büyükşehirlerde atık yönetiminin iyileştirilmesi planlanıyor.
  • „Gelecek dönemde, dijitalleşme, akıllı atık takip sistemleri ve finansal teşvikler dönüşümü hızlandıracaktır.

Bölüm 1

Küresel atık yönetimi ve geri dönüşüm görünümü

Döngüsel ekonomi ve küresel sürdürülebilirlik politikaları; atık yönetimi ve geri dönüşümü teşvik ederek kaynakların verimli kullanımında kritik rol oynuyor

atik

Döngüsel ekonominin 3 ana ilkesi:

  • Atık ve kirliliğin önlenmesi
  • Ürünlerin ve malzemelerin değerinin maksimumda tutulması
  • Doğal kaynakların yeniden canlandırılması

AB yönergeleri, atık yönetiminde bertarafı son seçenek olarak belirleyerek 2035 yılına kadar en az %65 atığın geri kazanılmasını hedefliyor

Atık hiyerarşisine ilişkin AB yönergeleri

Açıklama

Hedefler (seçili)

Mümkün kılan unsurlar

Önleme

„Atık üretimini ve tehlikesiz atıkları en aza indirmeye yönelik faaliyetler

„Atık üretiminin önlenmesi ve atıkların tehlikesinin azaltılması için üretim ve tüketim süreçlerinde kaynak verimliliğinin artırılması

- „Tüketici farkındalığı artırma çalışmaları

„- Ürünlerin yaşam döngüsü analizinin yapılması ve ekolojik etiketleme sisteminin geliştirilmesi

Yeniden kullanıma hazırlık

„- Tehlikeli maddeleri ortadan kaldırabilecek teknolojilerin geliştirilmesini teşvik etme

„- Geri dönüşüme uygun ürünlerin geliştirilmesi

- „Tüm ambalajların 2030 yılına kadar geri dönüştürülebilir veya yeniden kullanılabilir hale getirilmesi

- „Atık Sevkiyat Yönetmeliği 2024 güncellemesi ile atık ticaretinin çevresel etkilerini daha sıkı düzenlemek için yeni kısıtlamalar

„- Ekonomik araçlar ve eğitim girişimleri

- „Lojistik önlemler (örn. Onarım merkezlerinin kurulması/ desteklenmesi)

İkincil ham madde kazanımı

„Atıklardan ikincil hammadde geri kazanımına yönelik faaliyetler

„AB-27’de belediye atık geri dönüşüm oranı, 2022’de %49 seviyesindeyken, 2025’te %55’e, 2030’da %60’a ve 2035’te %65’e çıkarılması

- „Ayrı atık toplama sistemleri

„- Atıklardan elde edilen malzemelerin kullanımına bağlı kamu alımları

Atıktan enerjiye

„- Atıkların yakıt üretiminde kullanılması

- „Atıkların enerji üretiminde kullanılması

„Organik atıkların enerjiye dönüştürülmesi, geri dönüşüm ve biyogaz üretiminin mümkün olmadığı durumlarla sınırlı olup, yüksek verimli enerji geri kazanım tesislerinde değerlendirilmesi

„Atıktan Enerji (Waste to Energy - WtE) tesislerinin varlığı

Bertaraf

„Atık bertarafı, atık yönetiminin geri kazanım işlemlerinin yapılamadığı durumlarda başvurulan bir aşama olarak görülmelidir

„- Depolama alanına gönderilen kentsel atık miktarının 2035’e kadar toplam atığın %10 ve altına düşürülmesi

„- Zararsız kentsel atıkların bertarafında kendi kendine yeterliliğin sağlanması

- „Bertaraf için atık ihracatı yapılmaması ve tehlikelilerin yalnızca katı koşullar ile geri kazanım için ihraç edilmesi

„Atık miktarının ve hacminin en aza indirilmesi, önleme ve yeniden kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım faaliyetlerinin artırılması

Küresel düzenlemeler, artan atık miktarları ve kaynakların tükenmesi, geri dönüşüm sektörünü yeniden şekillendiriyor

ok
Artan politika ve hedefler
  • „Hükümetler küresel ölçekte atık yönetimi ve geri dönüşümü teşvik eden politikaları artırıyor, örn. AB Döngüsel Ekonomi Eylem Planı atık azaltımına, AB Atık Çerçeve Direktifi ise 2035’e kadar belediye atıklarının en az %65’inin geri dönüştürülmesine odaklanıyor.
  • „Çin’in 2018’de "National Sword Policy" sonrası, Türkiye’nin plastik atık ticaretindeki rolü artmıştır – 2030’a kadar AB’deki tüm plastik ambalajların geri dönüştürülebilir, 2026 itibarıyla OECD üyesi olmayan ülkelere plastik1 atık ihracatının yasaklanması bekleniyor.
  • „Türkiye’de 2023’de toplam geri dönüşüm oranı %34,92’ye yükselmiştir. Sıfır Atık kapsamında 2035 yılında %60’a çıkarılması hedefleniyor.
ok
Büyüyen atık miktarı
  • „Küresel belediye atık miktarı 2020’de 2,1 milyar tonken, 2050’ye kadar %1,9 YBBO ile 3,8 milyar tona ulaşması bekleniyor.
  • „Türkiye’de belediye atık miktarı 2020’de 34,6 milyon tonken, 2022’de %3,2 YBBO ile 32,4 milyon tona gerilemiştir, ancak toplam yerel atık miktarı artıyor (2020’de 104,7 milyon ton, 2022’de %2,1 YBBO ile 109,2 milyon ton).
  • „Küresel olarak GSYİH büyümesi, kentleşme ve Türkiye’de artan sanayileşme ile atık miktarının artmaya devam etmesi ve geri dönüşüm kapasitesinin artırılmasının kritik hale gelmesi bekleniyor.
ok
Azalan kaynaklar
  • „Doğal kaynakların sınırlı olması nedeniyle geri dönüşüm, sürdürülebilir üretimin kritik bir parçası haline geliyor, örn. elektronik atıklarda bulunan değerli metallerin (altın, paladyum, lityum vb.) geri kazanımı, yeni üretim için önemli bir kaynak sağlıyor.
  • „Avrupa Yeşil Mutabakatı doğrultusunda, kritik ham maddelere erişimin güvence altına alınması için geri dönüşümün artırılması hedefleniyor, örn. lityum içerikli bataryalarda geri dönüşüm verimlilik hedefi 2030 için %70 olarak belirlenmiştir.
ok
Gelişen döngüsel ekonomi uygulamaları
  • „Küresel şirketler döngüsel ekonomi ilkelerini entegre ediyor, örn. lider bir tekstil firması ürün tasarımında dönüşüm teknolojilerine yatırım yaparken, Türkiye de Avrupa’da yaygınlaşan Depozito Yönetim Sistemi iç piyasadaki geri dönüşüm oranlarını artırmayı hedefliyor.
  • „Ürün tasarımında atık hiyerarşisinin en üst seviyesi olan "önleme" adımına odaklanılıyor, Avrupa’da birçok üretici, ürünleri daha uzun ömürlü ve onarılabilir olacak şekilde tasarlıyor.
  • „Atık izlenebilirliği ve raporlama sistemleri gelişiyor, örn. blockchain ve yapay zeka destekli atık takip sistemleri verimliliği artırıyor.

Bölüm 2

Belediye atık üretimi

GSYİH büyümesi ve nüfus artışı atık üretimini artırırken, atık yönetimi projeksiyonları, mevcut politikalarla sürdürülebilirlik hedeflerinin gerisinde kalacağını gösteriyor

atik

Yorumlar:

  • „Küresel belediye atık miktarı, 2020'de 2,1 milyar tonken, %1,9 YBBO ile 2050'de 3,8 milyar tona ulaşması bekleniyor, ancak döngüsel ekonomi hedeflerine göre daha düşük seviyelere çekilmesi hedefleniyor
  • „Atıktan enerji üretimi, 2020'de küresel atık yönetiminin %13’ünü oluştururken, 2050’de %12’ye düşmesi bekleniyor, ancak özellikle gelişmekte olan ülkelerde yüksek kalorili atıkların işlenmesinde daha az gelişmiş teknoloji ve yetersiz çevresel düzenlemeler nedeniyle hava kirliliği gibi olumsuz etkilerle karşılaşılıyor
  • „Geri dönüşüm oranı, 2020’de küresel belediye atıklarının %19’unu oluştururken 2050'ye kadar %22 olması öngörülüyor
  • „Düzenli depolama yöntemiyle bertaraf edilen atık miktarı, 2020'de küresel atıkların %30’unu oluştururken, 2050'de %29'a düşmesi öngörülüyor, ancak metan emisyonları nedeniyle bu oranın daha hızlı azaltılması hedefleniyor
  • „Kontrolsüz atık, 2020’de küresel atıkların %38’ini oluştururken, 2050'de %41’e yükselmesi beklenmekte olup, bu artışın önlenmesi önem taşıyor
  • „Tarihsel veriler, küresel belediye atık miktarı ile GSYİH büyümesinin doğrusal bir ilişkiye sahip olduğunu gösteriyor – 2050 projeksiyonunda artışın %70’inin ekonomik büyümeden, %30’unun nüfus artışından kaynaklanması bekleniyor

Bölüm 3

Türkiye’de toplam atık üretimi ve işlenmesi

Türkiye’de toplam yerel atık miktarı 2022’de 109,2 milyon tona ulaşırken, en büyük pay imalat sanayi, termik santraller ve hanelerden gelmiştir

Türkiye’de kaynaklara göre toplam yerel atık dağılımı

atik10
Türkiye’de kaynaklara göre toplam yerel oluşan atık miktarı, 2022 (milyon ton, %)

Yorumlar 

  • „Türkiye’de toplam yerel atık miktarı, 2020 yılında 104,7 milyon ton iken, %2,1 YBBO ile artarak 2022 yılında 109,2 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, bu miktarın %27’si tehlikeli atık, %73’ü tehlikesiz atık kategorisindedir.
  • „Sektörel bazda atık dağılımı incelendiğinde, toplam atık üretiminin %26’sını imalat sanayi, %25’ini termik santraller, %25’ini hane halkı ve %24’ünü maden işletmeleri oluşturuyor.
  • „28 milyon tonluk imalat sanayi atıklarında en büyük pay %51 ile ana metal ve fabrikasyon metal sektörüne aitken, bunu %22 ile kimyasal ve plastik sektörü ve %7 ile elektronik ve ulaşım araçları sektörü takip ediyor.

Bölüm 4

Türkiye’de öne çıkan atık yönetimi ve geri dönüşüm uygulamaları

Sıfır Atık Projesi, Türkiye’de geri dönüşümü artırarak 2035’te %60 hedefi doğrultusunda ekonomik, çevresel ve enerji tasarrufu sağlamaya devam ediyor

Türkiye Sıfır Atık Projesi

atik11
Türkiye belediye geri dönüşüm oranları ve hedefi, 2018-2035 (%)

Yorumlar 

  • „Sıfır Atık Projesi, 2017 yılında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı öncülüğünde başlatılan ve atık oluşumunun azaltılması ve geri dönüşümün artırılmasını hedefleyen ulusal bir çevre politikasıdır.
  • „Proje kapsamında bina ve yerleşkelerde sıfır atık yönetim sistemleri kurulmakta, eğitimler düzenleniyor ve geri kazanım teşvik ediliyor.
  • „Türkiye’de 2023 yılında belediye atık geri dönüşüm oranı %34,92’ye yükselmiş, 2035 yılında ise %60’a çıkarılması hedefleniyor.
  • „Türkiye’de Depozito Yönetim Sistemi’nin, 0,1-3L cam, plastik ve alüminyum ambalajları kapsayarak, 2025 yılı sonuna kadar tüm ülkeye yayılması, yılda yaklaşık 25 milyar ambalajın geri kazanımı hedeflenerek ekonomiye 520 milyon avro katkı sağlaması bekleniyor.

Bölüm 5

Daha iyi bir gelecek için neler yapılmalı?

Türkiye'nin geri dönüşüm hedeflerine ulaşması için yeni oyuncular, yatırım artışları ve finansal teşvikler kritik önem taşıyor

Türkiye geri dönüşüm sektöründe gelecek beklentileri

Yatırımlar ve yeni oyuncuların girişi

„AB Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, Atık Çerçeve Direktifi ve Sıfır Atık Projesi gibi hedefler doğrultusunda, çelik, tekstil ve plastik gibi yüksek geri dönüşüm potansiyeline sahip sektörlerde yeni geri dönüşüm tesislerinin kurulması ve sektörde birleşme ve satın alma aktivitelerinin artması bekleniyor.

Artan atık miktarı ve kapasite genişlemesi

„Sanayileşme ve kentleşmenin hızlanmasıyla toplam atık miktarının artması öngörülüyor ve geri dönüşüm oranlarının yükseltilmesi için atık işleme ve geri dönüşüm tesislerinde kapasite artırımının kritik hale gelmesi bekleniyor.

Altyapı ve enerji yönetimi

„Geri dönüşüm sektörüne özel sanayi bölgelerinin kurulması, büyükşehirlerde atık yönetiminin iyileştirilmesi ve mevcut tesislerde yenilenebilir enerji kullanımının teşvik edilmesi, sektördeki büyümeyi destekleyebilir.

Döngüsel ekonomide dijitalleşme

„Dijital izleme sistemleri ve ayrıştırma teknolojilerinin yaygınlaşması, geri dönüşüm süreçlerinde verimliliği artırırken, Türkiye’nin AR-GE yatırımları ve genç nüfus avantajı bu dönüşümü hızla benimsemesini sağlayarak küresel rekabetçiliğini artırabilir.

Finansal teşvikler

„Geri dönüşüm sektörünün sürdürülebilir büyümesini desteklemek ve artan enerji maliyetlerini dengelemek amacıyla, KDV muafiyetleri, enerji teşvikleri ve finansal destek mekanizmalarının genişletilmesi değerlendiriliyor.

Tüketici farkındalığı

„Atık ayrıştırma farkındalığının artırılması ve depozito yönetim sistemlerinin yaygınlaştırılması, döngüsel ekonomiye geçişi hızlandırarak geri dönüşüm sektörüne ivme kazandırabilir.

Türkiye geri dönüşümünde sektörde faaliyet gösteren veya bu alana yatırım yapmak isteyen oyuncuların aşağıdaki kritik sorulara yanıt vermesi gerekiyor

Türkiye geri dönüşüm sektörü için kritik stratejik sorular

soru isareti

Geri dönüşüm sektörü, döngüsel ekonomi kapsamında nasıl daha fazla katma değer yaratabilir?

soru isareti

Artan maliyetleri yönetmek için geri dönüşüm sektörü hangi teşvik ve finansman mekanizmalarından yararlanabilir?

soru isareti

Türkiye geri dönüşüm sektörü, hangi alt sektörlerde (örneğin plastik, tekstil, demir-çelik) hızlı büyüme ve yatırım çekme potansiyeline sahip?

soru isareti

Dijital izleme, ayrıştırma sistemleri gibi çözümler, sektörde nasıl verimlilik ve maliyet avantajı sağlayabilir?

soru isareti

Regülasyonlara uyum sağlayarak Türkiye’de ve uluslararası pazarlarda rekabet avantajı nasıl elde edilebilir?

soru isareti

Başarılı bir pazara giriş stratejisi için hangi stratejik opsiyonlar önceliklidir? Hangi ayrıştırıcı yetkinliklere yatırım yapılmalıdır?

EY-Parthenon olarak, şirketlerin atık yönetimi ve geri dönüşüm pazarına giriş stratejilerini ve büyüme planlarını tasarlamak, sürdürülebilir iş modelleri oluşturmak için destek oluyoruz. Karar verme süreçlerinde kompleks stratejik sorulara müşterilerimizle birlikte cevap bulup, şirketlerin sektörde ayrıştırıcı bir konum elde etmelerini ve sektördeki fırsatlardan en iyi şekilde yararlanmalarını hedefliyoruz.

Bu makale hakkında

Yazarlar

İlgili konular
EY-Parthenon Strateji

EY, global kuruluşun adı olup her biri ayrı bir tüzel kişilik olan Ernst & Young Global Limited'in üye firmalarından bir veya daha fazlasını ifade edebilir. Ernst & Young Global Limited, garanti sınırlamalı bir İngiliz şirketi olup müşterilere hizmet vermez. Kuruluşumuz hakkında daha fazla bilgi için lütfen ey.com adresini ziyaret edin.

EY-Parthenon, dünya çapında bir dizi EY üyesi firmanın strateji danışmanlığı hizmetleri sunduğu bir markadır.