Hoe Nederland weer een aantrekkelijke vestigingsplaats kan worden

Zonder doortastende keuzes in ruimte en industriebeleid dreigt Nederland verdere economische achterstand op te lopen.

In het kort:

• Nederland wordt minder aantrekkelijk voor bedrijven; een duidelijke landelijke regie over ruimte en infrastructuur is nodig om weer vooruit te kunnen.

• We moeten durven kiezen in welke sectoren we echt willen excelleren en daar gericht in investeren om onze voorsprong te behouden.

• Een sterke nationale investeringsbank en snellere besluitvorming helpen om grote opgaven eindelijk met tempo en overtuiging aan te pakken.

De aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingsplaats is het afgelopen decennium significant afgenomen. Buitenlandse investeringen daalden met gemiddeld 9% (CAGR) per jaar (bron: EY Attractiveness study), en steeds meer bedrijven overwegen ons land te verlaten of hebben dat inmiddels gedaan. Gelukkig zijn er nog bedrijven zijn die zich wel in Nederland vestigen. De recente aankondiging van Eli Lilly om een nieuwe fabriek in Nederland te realiseren maakt echter nog geen zomer.

De politieke partijen die aan zet zijn om een nieuw kabinet te vormen, delen één overtuiging: er is werk aan de winkel. Woningbouw moet worden versneld, de netcongestie moet worden opgelost, regelgeving moet eenvoudiger, om de concurrentiekracht van Nederland te herstellen. Gelukkig zijn de meeste partijen het erover eens dat investeringen groen dienen te zijn om als land toekomstbestendig te blijven. Toch blijft de grote vraag boven de markt hangen: Hoe gaan we deze grote opgaven als land aanpakken?

Peter Wennink, voormalig CEO van ASML, is door het vorige kabinet gevraagd om advies te geven over het verbeteren van het Nederlandse vestigingsklimaat. Voorafgaand aan zijn rapport, dat medio december verschijnt, heeft hij al enkele belangrijke punten gedeeld. Hij pleit voor economische hervormingen en wijst op ‘doorgeslagen democratische besluitvorming’ als een van de grootste obstakels. Twee essentiële elementen verdienen extra aandacht.

Masterplan inrichting Nederland

Waar gaan we bouwen? Hoe verminderen we stikstof? Welke infrastructuur is nodig en waar vestigen we nieuwe bedrijvigheid? Op welke sectoren leggen we de focus en welke sectoren krijgen minder aandacht? Dit vraagt om een centraal georganiseerd masterplan voor de inrichting van Nederland.

De ontwerp Nota Ruimte van september 2025 biedt een waardevolle opzet voor deze inrichting. De rijksoverheid wil hiermee de regie terugpakken op de ruimtelijke ordening. De uitvoering van de in de Nota gepresenteerde visie is echter uitdagend en zal binnen de huidige regelgeving stroperig gaan verlopen doordat we in Nederland gewend zijn alle belanghebbenden mee te nemen in uitvoering. De kans is groot dat de daadwerkelijke vormgeving van de ruimtelijke ordening vertraging oploopt. Dit is onwenselijk, vooral nu Nederland versneld achterstallig onderhoud en knelpunten moet aanpakken.

De huidige stand van zaken vraagt om doortastendheid en moeilijke keuzes. Een sterke centrale aanpak biedt niet alleen snelheid, maar ook de broodnodige richting en houvast voor politiek, bedrijfsleven en burgers over de toekomstige inrichting van ons land. Het kabinet zal een mandaat moeten krijgen en moeten accepteren dat het niet iedereen naar de zin kan maken. Een heldere communicatie aan Nederland hoe het land er in 2050 uitziet, zal helpen om Nederland achter het masterplan te krijgen.

Een goed voorbeeld is Singapore, een economisch sterk land met ook een beperkte beschikbaarheid van ruimte. Singapore pakt de centrale regie met haar ‘statutory land use masterplan’. Het masterplan spreekt tot de verbeelding en de publieke communicatie is toegankelijk, bijdragend aan breed draagvlak.