Onderzoek naar het stimuleren van risicodragend kapitaal

Onderzoekscommissie doet aanbevelingen voor fiscale stimuleringsmaatregelen

In opdracht van het ministerie van Economische Zaken is onderzoek gedaan naar het stimuleren van risicodragend kapitaal voor ondernemers, en dan in het bijzonder naar het nut en de noodzaak van een fiscale regeling en van een achtergesteld leningenfonds. 

Moties

De aanleiding voor het onderzoek was een tweetal moties van de Tweede Kamer. In de eerste motie is de regering verzocht om te onderzoeken wat nodig is om een nieuwe versie van de durfkapitaalregeling op te zetten waarbij particulieren met belastingvoordelen geld kunnen verstrekken aan mkb-bedrijven. In de tweede motie is de regering verzocht om een verkenning uit te laten voeren naar de noodzaak van een fonds voor kleine en achtergestelde leningen van € 50.000 tot € 500.000 voor het mkb.

Uitkomst van het onderzoek

Uit het onderzoek blijkt dat het niet met zekerheid is te stellen hoe groot het aanbod van en de vraag naar achtergestelde leningen is, omdat een deel van de markt niet zichtbaar is (onderhandse leningen). Vooral bedrijven in de sector handel, vervoer en horeca, de sector bouw en de sector nijverheid maken gebruik van achtergestelde leningen. Verder blijkt dat het vooral gaat om het middenbedrijf en bedrijven met een leeftijd van vijf tot tien jaar.

Ook bij aandelenkapitaal is een deel van de markt niet zichtbaar in de data als gevolg van onderhandse investeringen. In het onderzoek is specifiek gekeken naar aandelenkapitaal van business angels en informele investeerders. Uit de data blijkt een daling in de oriëntatie op aandelenkapitaal van business angels en informele investeerders onder startups. Vooral startups in de sectoren ICT en zakelijke dienstverlening oriënteerden zich op business angels en informele investeerders. Ook gaat het met name om het micro- en kleinbedrijf en startups jonger dan tien jaar. 

Beleidsopties

In het onderzoek zijn drie beleidsopties onderzocht:

1. Een fiscale regeling gericht op particulieren in brede zin (familie, vrienden, business angels), met drie varianten:

• Direct vreemd vermogen
• Direct eigen vermogen
• Indirect eigen vermogen

2. Een fiscale regeling primair gericht op business angels 

3. Een fonds voor achtergestelde leningen 

De fiscale regeling gericht op particulieren kent een looptijd van maximaal tien jaar per transactie en een omvang van het fiscale voordeel van € 75.000 per particulier (onbelast in box 3) en € 300.000 per onderneming. De fiscale regeling gericht op business angels kent geen maximale looptijd en heeft een maximale omvang van het fiscale voordeel van € 100.000 per particulier (30% of 45% aftrekbaar in box 1) en € 500.000 per onderneming. Bij het fonds gaat het om leningen met een omvang van € 50.000 tot € 500.000.

In het onderzoek wordt als voordeel van de fiscale regelingen genoemd dat een grote groep particulieren hier gebruik van kan maken, waardoor er in potentie in veel mkb-bedrijven en startups geïnvesteerd kan worden. Er wordt echter ook opgemerkt dat er een hoge mate van onzekerheid zit in het daadwerkelijke gebruik van de fiscale regelingen. Als nadeel van de fiscale regelingen wordt genoemd dat het risico op misbruik en oneigenlijk gebruik groot is. Er zullen veel voorwaarden moeten worden opgesteld om dit tegen te gaan en dit moet worden gecontroleerd. 

Een nadeel van de fiscale regeling voor business angels is dat dit zorgt voor een complexe invoering in box 1. Bovendien lokt het hogere financiële voordeel sterker misbruik en oneigenlijk gebruik uit. Voordelen van een fonds zijn dat er een budgetplafond kan worden ingesteld en dat er een kleine kans is op misbruik door de controlerende rol van het fonds. Ook kan er door een fonds in goede bedrijven worden geïnvesteerd door een due diligence proces en kan het fonds revolverend zijn. Nadelen zijn dat er minder ondernemingen bereikt kunnen worden dan bij een fiscale regeling en dat er hogere administratieve lasten zijn bij mkb-bedrijven om door het due diligence proces van het fonds te gaan.

Aanbevelingen

Op basis van de bevindingen in het onderzoek worden door de onderzoekscommissie de volgende aanbevelingen gedaan:

• Het introduceren van de fiscale regelingen om risicokapitaal te stimuleren voor het mkb en startups brengt deadweight loss met zich mee die niet goed kan worden ingeschat, waarmee de additionaliteit van dergelijke regelingen mogelijk beperkt is. Ook is er een risico van verdringing van andere investeringen met dergelijke regelingen. Een fonds voor kleine achtergestelde leningen lijkt niet haalbaar vanwege de hoge benodigde subsidie (bovendien is de behoefte naar deze financiering beperkt). De aanbeveling is daarom om te bezien of knelpunten in de financiering voor het mkb en startups met een eventuele aanpassing of uitbreiding van bestaande instrumenten verholpen kunnen worden. 
• Stimuleer het type financiering waar vanuit mkb-bedrijven en startups behoefte aan is. Er is de afgelopen jaren een teruglopende behoefte aan achtergestelde leningen bij het mkb. In het geval van startups kan het zijn dat er meer behoefte is aan professionele investeerders, die naast financiering ook meerwaarde in de vorm van advies en netwerken met zich meebrengen (smart money). Richt het mobiliseren van risicodragend kapitaal vooral op smart money investeerders. 
• Heb oog voor uitvoeringsaspecten bij de invoering van een fiscale regeling. 
• Indien ervoor wordt gekozen om nieuwe instrumenten te introduceren, koppel deze nieuwe instrumenten dan aan (opkomende) uitdagingen in de financieringsmarkt. Bijvoorbeeld (in het geval van het mkb) het groeiend aantal bedrijfsoverdrachten vanwege vergrijzing.
• Sluit (waar mogelijk) aan bij het ontwerpen van een eventuele fiscale regeling voor investeringen in startups bij geïdentificeerde good practices uit eerder onderzoek. Bezie of een eventuele fiscale regeling meer gericht zou kunnen worden op het verlagen van de fiscale druk bij een succesvolle exit in plaats van het verlagen van de fiscale druk bij investeren.