Fundacja rodzinna – pierwsze sukcesy i dalsze wyzwania

Zmiany w przepisach

W ciągu ostatnich dwóch lat wprowadzono kilka zmian w przepisach dotyczących fundacji rodzinnych. Ponadto Ministerstwo Finansów zapowiada kolejne, kluczowe dla atrakcyjności tego rozwiązania zmiany – w szczególności w obszarze podatkowym.

Jedną ze zmian, która została wprowadzona już w pierwszych miesiącach funkcjonowania fundacji rodzinnej, była zmiana dotycząca nabywania przez fundację rodzinną nieruchomości rolnych. Przepisy w pierwotnym brzmieniu umożliwiały nabycie nieruchomości rolnej również fundacji rodzinnej od fundatora oraz beneficjentom fundacji rodzinnej, będących osobą bliską fundatora, od fundacji rodzinnej (pomimo braku statusu rolnika indywidualnego). Przywileje te zlikwidowano 5 października 2023 roku. W konsekwencji nabycie przez beneficjenta fundacji rodzinnej, który nie jest rolnikiem indywidualnym, nieruchomości rolnej (np. jako należne od fundacji świadczenie) od takiej fundacji: będzie mogło nastąpić dopiero po upływie pięciu lat od nabycia nieruchomości przez fundację, wymaga zgody KOWR, wywoła po stronie beneficjenta obowiązek prowadzenia na nabytej nieruchomości gospodarstwa rolnego przez co najmniej pięć lat od dnia nabycia.

Nabycie nieruchomości rolnej przez fundację od fundatora podlega tym samym ograniczeniom.

Jeśli chodzi o zmiany planowane, dotyczą one w głównej mierze kwestii podatkowych. Ministerstwo Finansów zapowiedziało zmiany w opodatkowaniu fundacji rodzinnych, które mają na celu uszczelnienie systemu podatkowego oraz ograniczenie możliwości optymalizacji podatkowej, co jest szczególnie istotne w kontekście rosnącej liczby fundacji i związanych z nimi transakcji sprzedaży majątku za pośrednictwem fundacji, w tym udziałów w spółkach.

Jedną z najważniejszych zmian, jakie są zapowiadane, jest wprowadzenie okresu karencji dla sprzedaży majątku wniesionego do fundacji. Zgodnie z nowymi przepisami dochody z takich transakcji, dokonanych przed upływem pewnego okresu, miałyby być opodatkowane stawką 19 proc. Wśród doniesień prasowych pojawiła się informacja, że okres karencji mógłby wynosić nawet 15 lat.

Kolejną istotną zapowiadaną zmianą jest poszerzenie podstawy obliczania daniny solidarnościowej o świadczenia wypłacane beneficjentom fundacji rodzinnych. Obecnie danina solidarnościowa wynosi 4 proc. i jest płacona przez osoby, których roczny dochód przekracza 1 mln zł, jednak nie ma ona zastosowania do przychodów uzyskiwanych z fundacji rodzinnej. Planowane zmiany zakładają, że świadczenia wypłacane z fundacji rodzinnej będą doliczane do innych dochodów beneficjenta, co zwiększy podstawę opodatkowania. Taki krok może wpłynąć na decyzje beneficjentów dotyczące korzystania z fundacji oraz na sposób, w jaki planują swoje finanse.

Kolejne planowane zmiany dotyczą m.in.:

• opodatkowania najmu nieruchomości przez fundację rodzinną,
• opodatkowania dochodów fundacji rodzinnej z udziałów w podmiotach transparentnych podatkowo czy
• obowiązku rozwiązania fundacji rodzinnej przez sąd w przypadku prowadzenia niedozwolonej działalności gospodarczej.

Wprowadzenie tych zmian wywołało nie tylko szeroką dyskusję wśród całego środowiska osób zaangażowanych w tematy sukcesji, ale przede wszystkim zdziwienie zakresem proponowanych zmian i momentem ich wprowadzenia. Już bowiem na etapie uchwalania ustawy o fundacji rodzinnej przewidziano możliwość „przeglądu funkcjonowania przepisów ustawy” oraz zobowiązano Radę Ministrów do przedłożenia informacji o skutkach ich obowiązywania, ale dopiero po upływie trzech lat od jej obowiązywania. Tymczasem Ministerstwo Finansów zaproponowało bardzo istotne zmiany po zaledwie kilkunastu miesiącach obowiązywania nowych przepisów.

Zmiany

Większość ekspertów uważa, że wprowadzenie 15-letniego okresu karencji na sprzedaż majątku przez fundację rodzinną jest mało prawdopodobne. Jeśli zmiany zostaną wprowadzone, okres ten będzie krótszy, prawdopodobnie dwa–trzy lata. Każde wniesienie majątku do fundacji powinno być przemyślane i uzasadnione biznesowo, a majątek powinien generować korzyści dla fundacji.

Obecny sposób wliczania świadczeń wypłacanych z fundacji rodzinnej do podstawy obliczenia daniny solidarnościowej jest korzystne dla beneficjentów. Utrzymanie tego mechanizmu zwiększyłoby atrakcyjność polskich fundacji rodzinnych. Należy zobaczyć zatem, czy ministerstwo zdecyduje się na zmiany w tym zakresie.

Kontrowersyjna jest propozycja opodatkowania najmu nieruchomości przez fundację rodzinną. Inwestowanie w nieruchomości zapewnia bezpieczeństwo finansowe, a odebranie tej możliwości wydaje się nieuzasadnione.

Opodatkowanie dochodów fundacji rodzinnej z udziałów w podmiotach transparentnych podatkowo ma na celu zapobieganie przenoszeniu nieopodatkowanych dochodów do fundacji. Można spodziewać się uszczelnienia przepisów w tym zakresie.

Ostatnia propozycja to obowiązek rozwiązania fundacji rodzinnej przez sąd w przypadku prowadzenia niedozwolonej działalności gospodarczej. Obecnie obowiązująca sankcja wynosi 25 proc. podatku. Decyzja o rozwiązaniu fundacji przez sąd wydaje się zbyt radykalna i wymaga dalszej dyskusji. Wydaje się, że jeśli ustawodawca nie chce, aby fundacja prowadziła działalność w określonych obszarach na preferencyjnych zasadach opodatkowania, sankcyjna stawka podatku w tym zakresie powinna być wystarczająca.

Pomimo niewprowadzenia wspomnianych propozycji w ubiegłym roku, fundatorzy i przyszli fundatorzy fundacji rodzinnych zaczęli zastanawiać się nad dalszymi krokami. Czy fundacja rodzinna nadal jest dobrą opcją w planowaniu sukcesji? Naszym zdaniem tak, ale z pewnymi zastrzeżeniami.

Zalecamy biznesowe uzasadnienie każdego rozwiązania przy planowaniu sukcesji, reorganizacji biznesu i zakładaniu fundacji rodzinnej. To istotny aspekt, który przewija się również w najważniejszych opiniach zabezpieczających i interpretacjach podatkowych.

Opinia zabezpieczająca z 13 września 2024 r. (DKP2.8082.2.2024) jest pomocna dla fundatorów pragnących założyć fundację rodzinną. Najważniejsze tezy tej opinii są następujące:

• Przepisy nie określają, jak długo mienie wniesione do fundacji powinno w niej pozostawać przed zbyciem.
• Reinwestycja zysków ze sprzedaży akcji na zakup nieruchomości pod wynajem jest racjonalna.
• Statut fundacji powinien zawierać postanowienia ograniczające wypłatę świadczeń oraz warunkujące prawa beneficjentów.
• Fundator nie powinien wnosić akcji do fundacji jako ostatni krok przed ich sprzedażą.
• Fundacja powinna nabyć aktywa generujące dochody dla beneficjentów.

Wzmożona aktywność organów skarbowych wymaga uwzględnienia tych tez przy zakładaniu fundacji rodzinnej. Fundacja nie powinna być wykorzystywana jako wehikuł inwestycyjny w ten sposób, że aktywa wnoszone są tylko na potrzeby transakcji. Statut powinien być dokładnie przemyślany i dostosowany do potrzeb rodziny. Fundacja powinna reinwestować środki w aktywa generujące dochody.

Postulaty na przyszłość

Eksperci i przedsiębiorcy zgłaszają szereg postulatów, które mogą przyczynić się do dalszego rozwoju fundacji rodzinnych w Polsce, w tym m.in.:

Elektronizacja procesu rejestracji – wprowadzenie pełnej elektronizacji procesu rejestracyjnego fundacji rodzinnej, co usprawni i skróci czas oczekiwania na rejestrację. Przypomnimy, że obecnie czas rejestracji wynosi około sześciu–siedmiu miesięcy i jest to stanowczo za długo (dla porównania czas rejestracji spółki w KRS wynosi zwykle dwa–trzy tygodnie).

Stabilność regulacyjna – zapewnienie stabilności przepisów i przewidywalności decyzji podatkowych, co zachęci przedsiębiorców do zakładania fundacji rodzinnych w Polsce. 

Jasne i konsekwentne interpretacje podatkowe – organy podatkowe powinny interpretować przepisy zgodnie z ich pierwotnym celem, jakim jest ułatwienie sukcesji i długoterminowego zarządzania majątkiem.

Jasne przepisy dotyczące działalności gospodarczej fundacji – doprecyzowanie przepisów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej przez fundacje rodzinne celem wyeliminowania niepewności wśród przedsiębiorców.

Promocja fundacji rodzinnych – prowadzenie kampanii informacyjnych i edukacyjnych na temat korzyści płynących z zakładania fundacji rodzinnych.

Może być lepiej

Fundacja rodzinna to ważne narzędzie dla przedsiębiorców, które pozwala na skuteczne zarządzanie majątkiem oraz planowanie sukcesji. Wprowadzenie tej instytucji do polskiego porządku prawnego miało uatrakcyjnić nasz kraj dla polskich przedsiębiorców jako bezpieczne i korzystne podatkowo miejsce lokowania oszczędności i inwestycji.

Obecnie przepisy dotyczące fundacji rodzinnych są atrakcyjne i zachęcają do kumulowania majątku w kraju, co sprzyja stabilności finansowej rodzinnych przedsiębiorstw. Jednakże zapowiadane zmiany w zakresie aspektów podatkowych mogą odwrócić to podejście i sprawić, że fundacja jako instytucja straci na popularności. Szczególnie zmiany ograniczające możliwość sprzedaży majątku wniesionego do fundacji bez konieczności zapłaty podatku wydają się nadmiarowe i mogą zniechęcać przedsiębiorców do korzystania z tego rozwiązania. W miarę jak przepisy stają się coraz bardziej restrykcyjne, istotne będzie monitorowanie ich wpływu na decyzje podatników oraz na przyszłość fundacji rodzinnych w polskim systemie prawnym.

Warto, aby ustawodawca rozważył uproszczenie procedury zakładania fundacji rodzinnej oraz elektronizację, ponieważ postępowanie takie obecnie trwa zdecydowanie za długo. Kluczowe również dla dalszego losu fundacji rodzinnych w Polsce są jasne i konsekwentne interpretacje podatkowe, które zagwarantują pewność w tym zakresie polskim przedsiębiorcom i zachęcą ich do inwestowania w stabilną instytucję, za jaką będzie postrzegana fundacja rodzinna. 

Tekst został opublikowany w Rzeczpospolitej z dn. 27 maja 2025 r.