Drugie życie surowców - Clean Industrial Deal a gospodarka cyrkularna

Zapewnienie rozwoju gospodarki obiegu zamkniętego jest jednym z tych kluczowych czynników wzrostu UE, co oznacza, że w najbliższych latach Komisja Europejska będzie podejmowała wzmożone działania na rzecz rozwoju tego sektora. Cyrkularność produkcji jest istotna nie tylko dla wypełnienia celów klimatycznych UE, ale również dla poprawy konkurencyjności biznesu poprzez ograniczenie zależności od zewnętrznych źródeł dostaw. Prowadzi to do mierzalnych korzyści dla przedsiębiorstw i większej samowystarczalności europejskiej gospodarki. 

Priorytety Clean Industrial Deal w obszarze GOZ

Unia Europejska dąży do wzmocnienia swojego strategicznego podejścia do pozyskiwania surowców oraz materiałów wtórnych, aby zminimalizować zależność od niepewnych producentów i zapobiec zakłóceniom w dostawach. Priorytetowe traktowanie obiegu zamkniętego w strategii dekarbonizacji umożliwi UE poprawę dostępu do niezbędnych materiałów, jednocześnie redukując zależności poprzez ponowne użycie, ponowną obróbkę oraz recykling. Przewiduje się, że europejski rynek regeneracji produktów wzrośnie z 31 miliardów EUR do 100 miliardów EUR do 2030 roku, co potencjalnie stworzy 500 000 nowych miejsc pracy.

Aby osiągnąć powyższe cele, w CID zaproponowano szereg inicjatyw, które staną się osią działań Komisji Europejskiej. Należą do nich plan prac dotyczący ekoprojektu, akt w sprawie gospodarki o obiegu zamkniętym, transregionalne centra gospodarki o obiegu zamkniętym, dialog na temat cyrkularności, a także zielony VAT.

Plan prac dotyczący ekoprojektu (ang. Ecodesign Work Plan) ma być przyjęty jeszcze w II kwartale 2025 roku. Jego celem jest zapewnienie efektywnego wykorzystania produktów zawierających cenne materiały przed ich przekształceniem w odpady. Plan wesprze pozostałe prace mające na celu implementację rozporządzenia w sprawie ekoprojektu [2]. Określi on listę produktów, które mają być priorytetowo projektowane w sposób zrównoważony ze względu na ich największy wpływ. Wśród nich znalazły się m.in.: tekstylia odzieżowe, meble, opony, stal i aluminium [3]. Przedsiębiorcy działający w sektorach objętych rozporządzeniem będą musieli dostosować swoje procesy projektowania i produkcji do nowych wymogów dotyczących zrównoważonego rozwoju. Choć może to wiązać się z dodatkowymi kosztami, stwarza również możliwości innowacji oraz zdobycia przewagi konkurencyjnej na rynku produktów ekologicznych.

Kolejnym krokiem prawnym będzie przyjęcie aktu w sprawie gospodarki o obiegu zamkniętym (ang. Circular Economy Act) planowane jest na 2026 rok. To rozporządzenie ma na celu rozwiązanie problemów związanych z małą skalą obiegu zamkniętego oraz brakiem jednolitego rynku dla odpadów i materiałów wtórnych w UE. Umożliwi swobodny przepływ produktów cyrkularnych, poprawi jakość recyklingu oraz pobudzi popyt na materiały wtórne. Rozporządzenie zrewiduje zasady dotyczące odpadów elektronicznych, ujednolici kryteria zniesienia statusu odpadu oraz nałoży obowiązek stosowania materiałów pochodzących z recyklingu i pochodzenia biologicznego

Międzyregionalne centra obiegu zamkniętego (ang. Trans-Regional Circularity Hubs) będą z kolei określać projekty strategiczne, łącząc propozycje grup państw członkowskich oraz przedstawicieli przemysłu. Ma to pozwolić na uwzględnienie perspektywy najistotniejszych interesariuszy oraz promocję inteligentnej specjalizacji i korzyści skali dla recyklingu. Komisja wesprze państwa członkowskie w projektowaniu nowych inicjatyw dotyczących zaawansowanych materiałów cyrkularnych. Przedsiębiorcy zyskają dostęp do nowych możliwości współpracy z innymi firmami oraz instytucjami, co może prowadzić do lepszego wykorzystania zasobów i zwiększenia efektywności operacyjnej. Centra mogą także ułatwić rozwój nowych modeli biznesowych opartych na gospodarce cyrkularnej.

Następnie, inicjatywa dotycząca zielonego VAT-u ma zostać uruchomiona do końca 2026 roku. Celem rewizji zasad VAT dotyczących towarów używanych jest zwiększenie atrakcyjności rynku wtórnego. Ma to zachęcić przedsiębiorców do inwestowania w recykling i ponowne wykorzystanie materiałów, co może prowadzić do obniżenia kosztów produkcji i zwiększenia rentowności. Ta inicjatywa ma przyczynić się do redukcji ilości odpadów i promować bardziej zrównoważone wzorce konsumpcji.

Komisja Europejska przewiduje również możliwość wdrożenia środków, które uczynią recykling w Unii bardziej atrakcyjnym niż eksport odpadów, między innymi przez rewizję opłat eksportowych. Może to skłonić przedsiębiorców do inwestowania w lokalne procesy recyklingowe, co z kolei może prowadzić do tworzenia nowych miejsc pracy i wspierania lokalnych gospodarek.

Kolejną zapowiadaną inicjatywą jest dialog w ramach Paktu dla czystego przemysłu na temat obiegu zamkniętego (ang. Clean Industrial Dialogue on Circularity), mający na celu wsparcie wdrożenia aktu w sprawie gospodarki o obiegu zamkniętym oraz identyfikację obszarów do dalszych działań. W ramach dialogu organizowane będą spotkania z liderami przemysłu, prawodawcami, przedstawicielami świata nauki i społeczeństwa obywatelskiego. Do niektórych spotkań, jak Dialog z interesariuszami na temat obiegu zamkniętego (ang. Circular Economy Stakeholder Dialogue) [4], każdy może dołączyć online bez wcześniejszych zapisów. Udział w dialogach może pomóc przedsiębiorcom w lepszym zrozumieniu trendów rynkowych oraz regulacji dotyczących gospodarki cyrkularnej, a także wyrazić opinię i współtworzyć zmieniające się warunki prawne.

Głównym celem powyższych działań jest zwiększenie bezpieczeństwa zasobów, promowanie zrównoważonych praktyk i redukcja zależności poprzez solidne ramy gospodarki cyrkularnej.

Pieniądze na cyrkularność – przewidywane formy wsparcia

Publiczne i prywatne zachęty inwestycyjne przyspieszą osiąganie celów gospodarki o obiegu zamkniętym. W sektorze publicznym, KE proponuje zwiększenie finansowania na szczeblu krajowym i unijnym. Wsparcie na poziomie krajowym, w tym pomoc państwowa oraz zachęty podatkowe, odgrywają kluczową rolę w wysiłkach na rzecz dekarbonizacji oraz cyrkularności. Na poziomie unijnym, dedykowane fundusze i banki zapewnią wsparcie finansowe różnym rozmiarom przedsiębiorstw, redukując bariery dla inwestycji. Sektor prywatny ma być mobilizowany głównie dzięki programowi InvestEU, w tym poprzez zwiększenie zdolności do ponoszenia ryzyka oraz współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EIB). Te środki nie tylko wzmacniają ekonomiczną wykonalność zrównoważonych projektów, ale także mobilizują uczestnictwo sektora prywatnego.

Europejski Bank Inwestycyjny wspiera przejście do gospodarki cyrkularnej poprzez trzy wzajemnie wspierające się działania: finansowanie, wsparcie doradcze oraz podnoszenie świadomości. W latach 2019-2023 EIB zapewnił 3,83 miliarda EUR na współfinansowanie 132 projektów związanych z gospodarką cyrkularną w różnych sektorach. Projekty o wyższym profilu ryzyka otrzymały finansowanie za pośrednictwem instrumentów dzielenia ryzyka EIB, korzystających z gwarancji UE. Wsparcie EIB dla gospodarki cyrkularnej obejmuje różne sektory, takie jak rolnictwo i bioekonomia, przemysł i usługi, mobilność, małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), rozwój miast, zarządzanie odpadami oraz zarządzanie wodą.

EIB oferuje szeroki zakres wsparcia, od pożyczek i poręczeń kredytu, przez usługi doradcze i wsparcie techniczne, aż po finansowanie udziałowe. Różnorodność ma sprzyjać wspieraniu przedsiębiorców każdej wielkości, w różnorodnych sektorach. Jednym z kluczowych działań wspierających większe przedsiębiorstwa jest Inicjatywa Europejskich Liderów Technologicznych [5] (ang. European Tech Champion Initiative). Kierowana jest do przedsiębiorstw technologicznych, które znajdują się w fazie wzrostu i potrzebują znacznego zwiększenia kapitału, aby dalej się rozwijać. W Europie zauważalny jest deficyt funduszy, które mogą zapewnić tego rodzaju wsparcie. Wskazana inicjatywa ma zapewnić, aby europejscy przedsiębiorcy nie byli zmuszeni czerpać kapitału z państw trzecich.

Dodatkowo Komisja zaproponowała utworzenie Banku Dekarbonizacji Przemysłu mającego na celu przeznaczenie 100 miliardów EUR, m.in. z Funduszu Innowacji, dodatkowych przychodów wynikających z części ETS oraz rewizji InvestEU na inwestycje w innowacje oraz technologie, które ukształtują gospodarkę i napędzą transformacje. Bank będzie również odpowiedzialny za zarządzanie przyszłym Funduszem Konkurencyjności (Competitiveness Fund). Celem tego Funduszu jest zapewnienie inwestycji w kluczowe technologie takie jak sztuczna inteligencja, czysty przemysł i biotechnologia. Fundusz zostanie uwzględniony w budżecie na lata 2028-2034.

Komisja Europejska, planując rozwój wiodących rynków, koncentruje się na zwiększeniu popytu i dostaw czystych produktów. Wzrost popytu zachęca przemysły do wdrażania czystszych metod produkcji, co ma na celu pozycjonowanie Unii Europejskiej jako globalnego lidera w czystej transformacji. Polityki zamówień publicznych będą kluczowe w tej transformacji, wprowadzając kryteria promujące cyrkularność i zrównoważony rozwój poprzez Akt o Przyspieszeniu Dekarbonizacji Przemysłu.

Wpływ na przedsiębiorstwa

W obliczu dynamicznych zmian w regulacjach dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym, przedsiębiorstwa powinny szczególnie uważnie monitorować wszelkie nowelizacje prawne oraz inicjatywy w ramach Clean Industrial Deal. Zrozumienie tych zmian pozwoli na skuteczne dostosowanie strategii biznesowych do nowych wymogów, co może przynieść wymierne korzyści.

Inwestowanie w zrównoważone i cyrkularne metody produkcji staje się kluczowym elementem strategii konkurencyjności. Współpraca z innymi podmiotami, zarówno w ramach branży, jak i z instytucjami badawczymi, może prowadzić do rozwijania innowacyjnych rozwiązań w zakresie recyklingu i ponownego użycia materiałów, co w dłuższej perspektywie przyniesie korzyści zarówno ekonomiczne, jak i ekologiczne. Przedsiębiorcy mogą liczyć na różnego rodzaju dofinansowania i pomoc publiczną, jeśli zdecydują się na innowacyjne inwestycje w sektorze GOZ. W ten sposób przedsiębiorstwa mogą nie tylko dostosować się do zmieniającego się otoczenia, ale także stać się liderami w transformacji ku zrównoważonej gospodarce.

Transformacja nie obędzie się bez kosztów. Przedsiębiorstwa będą musiały zainwestować w nowe technologie i infrastrukturę, szkolenia pracowników, a także modele logistyczne, projektowe i produkcyjne. Liczne wymagania co do materiałów, projektowania produktów, a także zarządzania odpadami i recyklingu, mogą stanowić spore wyzwanie. Nowe obowiązki regulacyjne i standardy, do których przedsiębiorcy będą musieli się dostosować, wymuszą zmiany w całym łańcuchu dostaw. Może to wymagać zwrócenia się do profesjonalistów o pomoc w nawigowaniu nowych wyzwań.

Jak EY może Państwa wspomóc we wdrażaniu założeń gospodarki obiegu zamkniętego?

• Analizy uwarunkowań regulacyjno-rynkowych, w tym monitorowanie unijnych i krajowych przepisów prawa oraz interpretacja wymogów regulacyjnych i niewiążących standardów oraz polityk dot. cyrkularnych metod produkcji;
• Wdrażanie i wypełnianie unijnych oraz krajowych obowiązków prawnych z zakresu GOZ;
• Ekonomiczna analiza wdrożenia założeń GOZ, w tym przygotowanie szacunków kosztów oraz oszczędności związanych z cyrkularnymi inwestycjami (m.in. na podstawie rozszerzonej odpowiedzialności producenta)
• Analizy wpływu środowiskowego, w tym m.in.: prowadzenie life cycle assessment (LCA) w zakresie cyrkularności produktów;
• Wsparcie w określeniu i operacjonalizacji strategii GOZ w przedsiębiorstwie;
• Weryfikacja dostępności publicznych i prywatnych środków na inwestycje w obieg zamknięty;
• Aplikowanie o środki na modernizacje produkcji zgodnej z wymaganiami GOZ;
• Reprezentacja interesów przed krajowymi i unijnymi organami administracji publicznej (advocacy o charakterze regulacyjnym).