Fundacja rodzinna efektywnym sposobem na zarządzanie majątkiem rodzinnym

Uchwalona w połowie grudnia 2022 r. ustawa o fundacji rodzinnej, wprowadza nowy rodzaj instytucji w ramach działań na rzecz poprawy otoczenia prawnego sukcesji firm. Głównym założeniem nowych regulacji jest przede wszystkim ochrona polskich firm rodzinnych, a także zwiększenie potencjału krajowych inwestycji.

Przez lata przedsiębiorcy prowadzący firmy rodzinne nie mieli skutecznego i prostego instrumentu prawnego pozwalającego na zabezpieczenie sukcesji w prowadzonych przedsiębiorstwach, bez ryzyka prawnego i podatkowego. Wobec braku niezbędnych regulacji, niejednokrotnie majątki rodzinne były gromadzone poprzez tworzenie struktur holdingowych (często opartych na holdingach zagranicznych lub też wehikułach inwestycyjnych, takich jak Fundusze Inwestycyjne Zamknięte czy Alternatywna Spółka Inwestycyjna) bądź wykorzystywanie regulacji zagranicznych (np. poprzez zakładanie fundacji w innych jurysdykcjach, takich jak Liechtenstein czy Malta).

Wychodząc naprzeciw zmianie pokoleniowej w firmach rodzinnych i konieczności wsparcia firm rodzinnych, polski ustawodawca przygotował długo wyczekiwane rozwiązanie wzorowane na podobnego typu fundacjach zagranicznych. Fundacja rodzinna pozwala spojrzeć na nowo nie tylko na samą sukcesję, ale również na zgromadzony majątek rodzinny i jego zabezpieczenie dla przyszłych pokoleń.

Do podstawowych zalet fundacji rodzinnej można zaliczyć:

• możliwość wycofania się fundatora bez utraty dochodów,
• planowanie sukcesji w perspektywie wielu pokoleń,
• zabezpieczenie finansowe członków rodziny,
• oddzielenie spraw biznesowych od rodzinnych,
• pomnażanie i efektywne zarządzanie majątkiem,
• ochrona i utrzymanie majątku w rodzinnych rękach.

Istota fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna będzie dawała możliwość związania członków rodziny poprzez utworzenie podmiotu zarządzającego majątkiem przy jednoczesnym zabezpieczeniu rozwoju firmy rodzinnej i jej zbywalności. Fundacja rodzinna będzie miała osobowość prawną i odrębność majątkową. Zadaniem fundacji będzie zarządzanie majątkiem rodzinnym i spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów (np. pokrywanie kosztów utrzymania). Do zadań będzie także przynależała ochrona i zachowanie majątku rodzinnego oraz jego pomnażanie, wsparcie rodzin przedsiębiorców w procesach sukcesji oraz pełnienie funkcji akumulacyjno-inwestycyjnej w odniesieniu do majątku rodzinnego.

Podstawowe kwestie prawne

Fundacja rodzinna będzie funkcjonowała w oparciu o specjalnie skonstruowany statut, z minimalnym kapitałem założycielskim na poziomie 100.000 PLN, który może zostać pokryty również wkładem niepieniężnym (np. papiery wartościowe, nieruchomości itp.). Przepisy regulujące fundację w dużej mierze odpowiadają przepisom regulującym spółki prawa handlowego. 

W ramach fundacji rodzinnej wyróżniamy dwa typy podmiotów, tj. fundatora fundacji oraz jej beneficjenta, którzy są uprawnieni do czerpania korzyści z jej majątku. Szczegółowy zakres przyznanych korzyści dla podmiotów powinien zostać uregulowany w statucie. 

Fundacja będzie mogła pełnić funkcję podmiotu inwestycyjnego prowadzącego działalność gospodarczą w określonych sferach. Należy do nich m.in. nabywanie i zbywanie mienia (o ile takie mienie nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia), najem i dzierżawa nieruchomości, przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze. Ponadto fundacja może nabywać i zbywać papiery wartościowe, instrumenty pochodne i prawa o podobnym charakterze, nabywać i zbywać nieruchomości czy udzielać pożyczek beneficjentom fundacji oraz spółkom (osobowym i kapitałowym), w których fundacja uczestniczy jako wspólnik.

W praktyce fundacja rodzinna może stanowić ciekawą alternatywę dla biznesów rodzinnych, które już dzisiaj zorganizowane są w formie grupy kapitałowej lub korzystają z różnych wehikułów inwestycyjnych, takich jak np. Fundusz Inwestycyjny Zamknięty.

Fundacja rodzinna i kwestie podatkowe

Fundacje rodzinne będą podlegały specyficznym, dedykowanym dla tej instytucji regułom opodatkowania, które można uznać jako atrakcyjne. Będą one charakteryzowały się brakiem opodatkowania dla fundatora przy wnoszeniu majątku do fundacji (fundator nie zapłaci PIT z tytułu „wyzbycia się” majątku w rezultacie wniesienia go do fundacji). Ponadto będą korzystały ze zwolnienia z PIT dla fundatora i beneficjentów z grupy zerowej (wypłata świadczeń z fundacji na rzecz fundatora oraz jego najbliższych członków rodziny takich jak: małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym, macocha - nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W przypadku wypłaty świadczeń do osób innych niż z grupy zerowej beneficjenci zapłacą 15% PIT. Analizując kwestie podatkowe warto zwrócić także uwagę na  zwolnienie z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Świadczenia otrzymane przez fundatora oraz beneficjentów również nie będą opodatkowane podatkiem od spadków i darowizn. W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych fundacje rodzinne będą zwolnione podmiotowo z CIT – fundacja formalnie będzie podatnikiem CIT, jednakże zostanie ona podmiotowo zwolniona z podatku dochodowego. Jeżeli fundacja będzie osiągała dochód z działalności gospodarczej innej niż w zakresie określonym w ustawie jako dopuszczalny, zapłaci z tego tytułu 25% CIT. Wypłaty świadczeń z fundacji będą opodatkowane zryczałtowanym 15% CIT bez względu na to, komu zostaje wypłacone świadczenie (odmiennie niż w przypadku innych wehikułów inwestycyjnych). Również likwidacja fundacji i związana z tym dystrybucja majątku będzie opodatkowana 15% CIT, przy czym fundacja będzie miała prawo do obniżenia przychodu z tytułu dystrybucji o historyczną wartość podatkową aktywów wniesionych do fundacji przez fundatora.

Nowe regulacje mogą stanowić punkt wyjścia dla rozważań nad możliwością zastosowania instytucji fundacji rodzinnej w konkretnym przypadku. Uwzględniając potrzeby i interesy fundatora i beneficjentów oraz ocenę związanych z tym korzyści i ewentualnych ryzyk. Wskazana instytucja powinna być przede wszystkim przedmiotem dyskusji na temat procesu sukcesji w firmach rodzinnych wraz z opracowaniem możliwych rozwiązań przy uwzględnieniu dostępnych wehikułów inwestycyjnych.

Etap legislacyjny: ustawa oczekuje na rozpatrzenie poprawek Senatu przez Sejm.