Kontrowersje wokół nagród dla sygnalistów winnych przekupstwa

W projekcie polskiej ustawy o sygnalistach nie ma mowy o nagrodach dla osób zgłaszających nieprawidłowości. [1] Jak to prawo będzie działało i czy znajdą się chętni do narażania siebie bez jakiejkolwiek gratyfikacji przekonamy się dopiero w praktyce, po wejściu w życie przepisów w ich ostatecznym kształcie. Tymczasem amerykański ustawodawca wyszedł z założenia, że whistleblower ujawniający istotne nadużycia poważnie ryzykuje. W związku z tym w przypadku ujawniania dużych spraw, należy mu się duża nagroda.

SEC whistleblower program został uruchomiony w 2010 roku. Najwyższa dotychczas nagroda wyniosła 114 milionów dolarów. [2] Sygnalista może dostać nagrodę, jeśli jego informacje doprowadzą do nałożenia sankcji pieniężnych w wysokości ponad jednego miliona dolarów. Należy mu się wtedy od 10 do 30 procent odzyskanych przez państwo pieniędzy. Ale co z sygnalistą, który co prawda dostarczył cennych informacji, ale jednocześnie jest winny nieprawidłowości?

Amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) stoi na stanowisku, że demaskator, który jest winny, ale nie został skazany za swoją rolę w ujawnionym schemacie, może dostać nagrodę. Stanowisko SEC w tej sprawie było krytykowane jako niesprawiedliwe i mogące przynosić szkody. W czasie tworzenia przepisów grupa wpływowych i doświadczonych praktyków opowiedziała się za bardziej rygorystycznymi przepisami. Liberalne prawo miało potencjalnie zachęcać do łamania przepisów dotyczących papierów wartościowych. 

Ta krytyka jest nie na miejscu – pisze Claire Beutter na łamach The Global Anticorruption Blog [3]. Jest ważne, żeby sygnaliści nie mogli korzystać z własnego wykroczenia, ale nierozsądne byłoby wdrażanie bardziej rygorystycznych przepisów.

Przepis bardziej rygorystyczny zmniejszyłby liczbę sygnalistów opóźniając, a może nawet uniemożliwiając wykrycie niektórych przestępstw. Organom ścigania trudno jest bez pomocy osób z wewnątrz wykryć zwłaszcza wyrafinowane schematy przekupstwa. Osoby z takim poziomem dostępu, który umożliwia wykrycie i ujawnienie skomplikowanych schematów korupcyjnych są najprawdopodobniej zatrudnione od długiego czasu. Ujawnienie nieprawidłowości wiąże się dla nich z dużym ryzykiem zawodowym. Dlatego nagrody mają kluczowe znaczenie w skłonieniu ich do podjęcia ryzyka – wywodzi Beutter. Dodatkowo wprowadzenie wykluczającej normy opartej na winie, ale nie na skazaniu przez sąd, wywołuje niepewność co do tego kogo można uznawać za winnego.