Prace nad ustawą o sygnalistach przyspieszają. Najnowsze propozycje zmian w projekcie.

Na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został najnowszy projekt (z dn. 8 stycznia br.) ustawy, która ma na celu implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z dnia 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. [1] Wprowadzono zmiany administracyjne, ale też dotyczące ochrony sygnalisty i terminów istotnych z perspektywy przedsiębiorcy.

Po wielu wersjach projektu ustawy o ochronie sygnalistów i znacznie opóźnionym terminie wdrożenia przepisów zawartych w Dyrektywie, z początkiem roku doczekaliśmy się kolejnej – zmienionej wersji ustawy. Czy to już ostateczny projekt ustawy? Poniżej przedstawiamy najważniejsze zmiany w odniesieniu do poprzedniej, datowanej na 1 sierpnia 2023 roku wersji oraz oczekiwania co do terminu wdrożenia przepisów.

Najważniejsze aktualizacje obejmują:

• Państwowa Inspekcja Pracy została zastąpiona Rzecznikiem Praw Obywatelskich (dalej „RPO”) jako instytucja koordynująca przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych od sygnalistów. Projektodawcy uzasadniają decyzję powołując się na fakt, że organ ten jest powołany do ochrony praw obywateli, a jego niezależność i niezawisłość gwarantuje Konstytucja RP. Na zasadność decyzji ma również wskazywać fakt, iż przyjmowanie zgłoszeń łączyłoby się w tej instytucji z funkcją udzielania wsparcia i informacji [2] – jak wskazuje również art. 31 projektu ustawy. Artykuł ten również doprecyzowuje obowiązek RPO do przekazania zgłoszenia, po wstępnej weryfikacji, organowi publicznemu do podjęcia dalszych działań. Nowy projekt nie dopuszcza jednak wydłużenia terminu przekazania zgłoszenia do organu publicznego w „uzasadnionych przypadkach”. Wskazana została również możliwość pozostawienia bez rozpatrywania zarówno przez RPO, jak i organu publicznego, sprawy która była już przedmiotem zgłoszenia zewnętrznego, oczywiście tylko w przypadku braku istotnych nowych informacji. RPO informuje sygnalistę o pozostawieniu zgłoszenia bez rozpoznania podając uzasadnienie, a w przypadku kolejnego zgłoszenia pozostawia się je bez rozpoznania i nie informuje o powyższym sygnalisty.
• Istotna zmiana dotyczy również zaświadczeń o statusie sygnalisty. Projekt zakłada, że może ono zostać wydane przez organ publiczny podejmujący działania następcze na żądanie zgłaszającego. Z projektu usunięto zapis o terminie wydania zaświadczenia oraz o obowiązku poinformowania podmiotu prawnego, którego dotyczy zgłoszenie,  o wydaniu takiego zaświadczenia.
• Ochrona sygnalisty w ramach nowego projektu ustawy nie będzie już determinowana momentem wydania zaświadczenia, jak było w przypadku poprzedniego projektu ustawy. Warto zaznaczyć, iż sygnalista podlega ochronie również jeżeli zgłaszana informacja nie dotyczy interesu publicznego.  
• Dodano zapis o okresie retencji danych osobowych oraz dokumentów przetwarzanych przez RPO w związku z przyjęciem zgłoszenia ustalając okres 12 miesięcy po zakończeniu roku kalendarzowego w którym przekazano zgłoszenie do organu publicznego podejmującego dalsze działania.
• W przypadku zgłoszeń wewnętrznych, skrócono okres konsultacji podmiotów prawnych ze związkami zawodowymi, a także okres w którym procedura zgłoszeń wewnętrznych wchodzi w życie.
• Poprzedni projekt ustawy wskazywał datę wejścia jej w życie po upływie dwóch miesięcy, natomiast nowy projekt skraca okres do miesiąca od dnia jej ogłoszenia. Podmioty prawne i organy publiczne będą mieć od tego momentu miesiąc na wdrożenie procedur przyjmowania zgłoszeń od sygnalistów.

Wykaz prac legislacyjnych wskazuje na zakończony etap konsultacji publicznych i opiniowania projektu ustawy. Następnym etapem jest potwierdzenie projektu przez Stały Komitet Rady Ministrów, a sam projekt będzie rozpatrywany w trybie odrębnym.

Priorytet nadany przez nowy rząd w sprawie uchwalenia ustawy o sygnalistach oznacza wymóg prawny wdrożenia w najbliższej przyszłości odpowiednich procedur wewnętrznych i kanałów zgłoszenia w przedsiębiorstwach. O wszelkich dalszych krokach ustawodawcy będziemy na bieżąco informować.