Projekt ustawy o ochronie sygnalistów przyjęty przez Radę Ministrów

Długo wyczekiwany projekt ustawy o ochronie sygnalistów został przyjęty 2 kwietnia br na posiedzeniu Rady Ministrów. Następnym krokiem w procesie legislacyjnym jest skierowanie go do rozpatrzenia przez Sejm. Przypomnijmy, że czas na transpozycję Dyrektywy do polskiego porządku prawnego upłynął 17 grudnia 2021 roku.

Polska jest jednym z dwóch (obok Estonii) krajów, które jeszcze nie wdrożyły przepisów Dyrektywy 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii do swojego porządku prawnego. W związku z opóźnieniem Komisja Europejska zdecydowała o nałożeniu na Polskę kary, co zgodnie z uzasadnieniem do projektu przyczyniło się do zwiększonej uwagi nowego rządu na tym projekcie.

Jakie są główne założenia projektu?

Nowe przepisy zapewnią ochronę sygnalistom, czyli osobom zgłaszających naruszenia prawa zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym. Ochrona ma być gwarantowana jeśli zgłoszenie lub tzw. ujawnienie publiczne będzie wynikało z dobrej woli sygnalisty. Jednocześnie ustawodawca założył, że sygnaliści będą mogli dokonywać zgłoszeń za pomocą różnych kanałów, a Rzecznik Praw Obywatelskich zapewni wsparcie i przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych, zwłaszcza dotyczących konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich. Pracodawcy, którzy podejmą działania represyjne wobec sygnalistów, będą zobowiązani do wypłaty odszkodowań.

Ustawa w kilku ostatnich wersjach zyskała tytuł nawiązujący wprost do „sygnalistów” (a nie jak we wcześniejszych wersjach „osób zgłaszających naruszenia prawa”), co jak pisaliśmy ostatnio może pozwolić na wejście tego terminu na stałe do oficjalnego języka. Jeżeli chodzi najważniejsze zmiany w porównaniu do poprzedniej wersji* projektu warto zaznaczyć:

• Po kilku perturbacjach korupcja pozostaje w przedmiotowym zakresie ustawy, wykreślono z niego jednak przestępstwa związane z handlem ludźmi;
• Dolny pułap odszkodowania za działania odwetowe wobec sygnalisty został zmniejszony do jednokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w poprzedniej wersji była to aż dwunastokrotność);
• Do zakresu podmiotowego ustawy (tj. osób, które mogą być sygnalistami) dodano prokurenta;
• Do 6 miesięcy wydłużono vacatio legis w zakresie zgłoszeń zewnętrznych oraz związanych z nimi informacji w procedurze wewnętrznej o możliwości przekazywania zgłoszeń do RPO i innych organów.

Ponadto wprowadzono szereg postanowień doprecyzowujących postępowanie ze zgłoszeniami dotyczącymi służb specjalnych w zakresie bezpieczeństwa narodowego, uszczegółowiono zadania RPO i kwestię sporów kompetencyjnych, a także używanie kanałów komunikacyjnych przez organy publiczne. W projekcie znalazły się także zapisy wyłączające stosowanie przepisów o ujawnieniu publicznym jeśli zgłoszenie nastąpi na podstawie Prawa prasowego.

Tym samym w znacznym stopniu zostały uwzględnione uwagi przekazywane przez organizacje pozarządowe, a także poszczególne resorty. Część przedsiębiorców w oczekiwaniu na uchwalenie ustawy zaczęło już wdrażać pewne rozwiązania, jeśli jednak postanowili oni poczekać do uchwalenia ustawy mogą już wkrótce znaleźć się pod presją czasu ze względu na relatywnie krótki, 3-miesięczny okres vacatio legis. W praktyce zbudowanie w tym czasie systemu zgłoszeń od podstaw może się okazać wyzwaniem. Niewątpliwie potrzebne będą odpowiednie kanały zgłoszeń oraz procedury, warto mieć też na uwadze odpowiednie zasoby i czas na budowanie zaufania potencjalnych sygnalistów do systemu. To z kolei może skłonić potencjalnych sygnalistów do dokonywania zgłoszeń wewnątrz organizacji, a tym samym pomoże w zmniejszeniu strat finansowych i reputacyjnych.

Będziemy na bieżąco informować o dalszych postępach prac nad ustawą o ochronie sygnalistów.

* W artykule odnosimy się do wersji projektu przedłożonej 2 kwietnia 2024 roku przez Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na posiedzeniu Rady Ministrów.