Walka z oszustwami w erze nowoczesnych technologii

Pod koniec zeszłego roku Globalny Program ONZ ds. Wdrażania Konwencji o Zorganizowanej Przestępczości opracował dokument wspierający państwa członkowskie w zapobieganiu i zwalczaniu zorganizowanych oszustw. [1]

Globalny Program ONZ ds. Wdrażania Konwencji o Zorganizowanej Przestępczości działa w strukturze Biura Narodów Zjednoczonych do spraw Narkotyków i Przestępczości ONZ (UNODC). W ramach swoich zadań wspiera państwa członkowskie we wdrażaniu Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko Międzynarodowej Zorganizowanej Przestępczości (UNTOC) w celu budowania silniejszych odpowiedzi normatywnych i politycznych na międzynarodową zorganizowaną przestępczość.

Dokument omawia oszustwa popełniane przez zorganizowane grupy przestępcze, koncentrując się na tych skierowanych przeciwko pojedynczym osobom lub prywatnym instytucjom w celu uzyskania korzyści finansowych lub materialnych. Opracowanie jest podzielone na pięć rozdziałów [2]:

• Rozdział I przedstawia zasady zrozumienia zorganizowanego oszustwa, analizując definicję oszustwa oraz kluczowe aspekty Konwencji o Zorganizowanej Przestępczości.
• Rozdział II zawiera typologię zorganizowanych oszustw, z dokładnym opisem każdej kategorii.
• Rozdział III zawiera rozważania na temat sprawców zorganizowanych oszustw, analizując ich profile oraz motywy, które prowadzą ich o popełniania zorganizowanych oszustw.
• Rozdział IV zawiera opis czynników ułatwiających oszustwa, w tym niektóre kluczowe technologie i zachowania, które umożliwiają zorganizowane oszustwa.
• Rozdział V omawia krajowe i międzynarodowe inicjatywy, a także kluczowe kwestie, luki i obszary do poprawy w zakresie zapobiegania przestępczości i egzekwowania prawa.

Ewolucja działań oszukańczych

Opracowanie szeroko definiuje oszustwa i osoby je dokonujące. Podkreśla także, że współczesna technologia przynosi nie tylko innowacje i udogodnienia, ale także nowe wyzwania w zakresie zwalczania przestępczości. Przestępcy stosują coraz bardziej wyrafinowane metody, często wykorzystując socjotechnikę, wspieraną przez technologie informacyjno-komunikacyjne (urządzenia i aplikacje). Wysoka liczba i dotkliwość oszustw stanowią znaczące zagrożenie dla ludzi, gospodarek i dobrobytu na całym świecie, a także negatywnie wpływają na zaufanie społeczeństwa do rządów prawa.

Różnorodność oszustw

Dokument przedstawia różne kategorie oszustw:

• Oszustwa konsumenckie (np. fałszywe sklepy internetowe, produkty niezgodne z opisem i mylące reklamy, które wprowadzają konsumentów w błąd)
• Oszustwa związane z zatrudnieniem (opierające się na fałszywych ofertach pracy, które mogą wymagać opłat od potencjalnych pracowników lub są niezgodne z rzeczywistymi warunkami zatrudnienia)
• Oszustwa inwestycyjne (np. piramidy finansowe, wprowadzanie inwestorów w błąd czy oszustwa związane z kryptowalutami)
• Oszustwa personifikacyjne (podszywanie się pod określone osoby np. urzędników, operatorów komunikacyjnych czy członków rodziny)
• Oszustwa tożsamościowe (kradzież danych osobowych m.in.za pomocą phishingu lub złośliwego oprogramowania)
• Oszustwa związane ze zbudowaniem relacji i uzyskaniem zaufania ( np. tzw. oszustwo romantyczne, w którym sprawcy nawiązują relacje online w celu oszukania ofiar i nakłonienia ich do wysyłania pieniędzy lub budują relację w celu dokonania przestępstw kryptowalutowych)
• Oszustwa skierowane przeciwko biznesom i organizacjom (nadużywanie wewnętrznych systemów lub relacji biznesowych w celu oszukania ofiary, phishing, fałszowanie dokumentów, zmowy,

Kim są osoby dokonujące oszustw?

Zgodnie z dokumentem nie da się jednoznacznie określić cech „typowego oszusta”. Profil przestępców może być zróżnicowany: od osób starszych bez przeszłości kryminalnej po młodsze jednostki zaawansowane technologicznie. Sprawcy oszustw zorganizowanych mogą pochodzić z różnych środowisk społecznych, ekonomicznych i politycznych, a ich metody działania są różnorodne. Historycznie sprawcami przestępstw gospodarczych byli głównie pracownicy „white collars”, którzy wykorzystywali możliwości wynikające z legalnego środowiska pracy, takie jak defraudacja czy oszustwa podatkowe. W przypadku cyberprzestępczości, technologia umożliwia dostęp do przestępczości osobom z różnych warstw społecznych, co prowadzi do większej różnorodności sprawców.

Autorzy podkreślają także, że oszustwa zorganizowane często wymagają współpracy wielu sprawców, którzy mogą korzystać z zasobów i wiedzy dostępnych w sieciach przestępczych online. Technologia umożliwia tworzenie grup przestępczych na skalę globalną, co zwiększa skalę popełnianych przestępstw. Współpraca między sprawcami może być krótkotrwała, skupiona na realizacji konkretnego zadania, lub długotrwała, co pozwala na rozwijanie bardziej złożonych i specjalistycznych metod oszustw.

Motywacje sprawców obejmują szybki zysk, presję środowiskową oraz brak legalnych możliwości zarobkowych. W niektórych kulturach oszustwa są akceptowane lub nawet cenione.

Metody działania oszustów

Pomimo różnorodności metod stosowanych przez przestępców, wiele oszustw musi polegać na przeprowadzeniu tych samych podstawowych kroków: nawiązaniu komunikacji z ofiarami, stosowaniu metod ułatwiających oszustwo oraz uzyskaniu dostępu do skradzionych funduszy bez pozostawiania śladów dowodowych.

Kluczowe techniki, zasoby i technologie, które zostały zidentyfikowane przez autorów opracowania obejmują:

• Marketing masowy: Sukces wielu oszustw (zwłaszcza konsumenckich, związanych z zatrudnieniem i inwestycyjnych) zależy od skutecznej komunikacji, w tym kampanii marketingowych, agresywnych technik sprzedaży oraz tworzenia zasobów budujących wiarygodność i zaufanie, takich jak strony internetowe i materiały marketingowe.
• Kradzież tożsamości: Kradzież tożsamości jest kluczowym elementem wielu oszustw, umożliwiając przestępcom uzyskanie dostępu do dóbr lub pieniędzy ofiar.
• Pranie pieniędzy: Pranie pieniędzy jest niezbędne dla przestępców, aby ukryć nielegalne pochodzenie skradzionych funduszy i uniknąć wykrycia przez organy ścigania.
• Technologie wspomagające: Technologie, takie jak sztuczna inteligencja, odgrywają kluczową rolę w umożliwianiu oszustw, oferując narzędzia i zasoby do przeprowadzania oszustw na dużą skalę. Wspierają one tworzenie treści do oszustw oraz zaawansowane metody inżynierii społecznej, takie jak klonowanie głosu i deepfake. Technologie te zwiększają zdolność przestępców do ukrywania swojej tożsamości.

Walka z oszustwami

Zdaniem autorów dokumentu Globalnego Programu ONZ ds. Wdrażania Konwencji o Zorganizowanej Przestępczości strategiczne podejście do ochrony przed oszustwami powinno uwzględniać następujące zasady:

• Zapobieganie (ponownej) infiltracji społeczności, gospodarki i instytucji politycznych przez przestępcze grupy zorganizowane
• Ściganie zorganizowanych grup przestępczych i ich nielegalnych zysków, zwiększając tym samym ich koszty operacyjne i ryzyko
• Ochrona osób narażonych i ofiar przed (dalszą) szkodą
• Promowanie partnerstw i współpracy na wielu poziomach, w tym ponad granicami.

Regionalne i krajowe strategie przeciwko przestępczości zorganizowanej, oparte na czterech wymienionych filarach (zapobieganie, ściganie, ochrona i promowanie), mogą służyć jako ramy ogólne, które można uzupełnić dostosowanymi do konkretnych przestępstw odpowiedziami, takimi jak plany działania, centra koordynacyjne i grupy zadaniowe do walki z oszustwami zorganizowanymi. Opracowanie zawiera także specjalną checklistę pomagającą ocenić system mający zapobiegać dokonywaniu oszustw.

Efektywna walka z oszustwami wymaga edukacji społeczeństwa, skutecznego egzekwowania prawa oraz międzynarodowej współpracy. W przeciwdziałaniu cyberprzestępczości kluczowe są także nowe technologie i metody zapewnienia cyberbezpieczeństwa. Z kolei skoordynowane raportowanie przypadków oszustw ułatwia ofiarom poszukiwanie pomocy, a współpraca z sektorem prywatnym pozwala lepiej je zrozumieć i zwalczać. Partnerstwo publiczno-prywatne jest niezbędne, ponieważ większość przestępstw odbywa się w przestrzeniach komercyjnych, których państwo bezpośrednio nie kontroluje. Przykłady udanych działań współpracy obejmują blokowanie złośliwych stron internetowych oraz rejestry zaufanych nadawców SMS, co pomaga ograniczyć fałszywe komunikaty.

Wnioski

Zorganizowane oszustwa stanowią wieloaspektowe i wszechobecne zagrożenie, które przekracza granice, branże i demografie. Aby skutecznie przeciwdziałać temu złożonemu problemowi, konieczne jest zrozumienie różnych kategorii oszustw zorganizowanych oraz opracowanie wspólnych ram ich raportowania i zwalczania. Jak piszą autorzy, opracowanie ma na celu przyczynienie się do badań, dostarczając przegląd oszustw zorganizowanych, które mają na celu uzyskanie korzyści finansowych lub materialnych kosztem indywidualnych osób lub instytucji prywatnych. Wymagana jest dalsza współpraca międzysektorowa, ciągłe innowacje i nieustanne zaangażowanie w obronę sprawiedliwości i praw człowieka, aby złagodzić wpływ oszustw zorganizowanych i promować bezpieczniejsze globalne środowisko.