Przestępczość w cieniu legalności: raport Europolu o wykorzystaniu przedsiębiorstw

Z najnowszego raportu Europolu wynika, że grupy przestępcze intensywnie wykorzystują legalne biznesy w swojej działalności przestępczej. W jaki sposób przedsiębiorstwa są narażone na wykorzystanie przez przestępców? [1]

„Leveraging legitimacy: How the EU’s most threatening criminal networks abuse legal business structures” („Nadużywanie legalności: Jak najgroźniejsze sieci przestępcze w UE wykorzystują legalne struktury biznesowe”) to tytuł raportu opublikowanego w grudniu 2024 roku przez Europol. Dokument ten jest rozwinięciem raportu „Decoding the EU’s most threatening criminal networks” („Rozszyfrowanie najgroźniejszych sieci przestępczych w UE”), który ukazał się w kwietniu tego samego roku. W pierwszym raporcie skupiono się na schematach działania sieci przestępczych, natomiast w nowym dokumencie autorzy analizują, jak te sieci wykorzystują legalne przedsiębiorstwa.

Zebrane podczas wcześniejszego badania dane zostały wzbogacone o aktualne informacje operacyjne Europolu, bieżące raporty analityczne oraz dane od uczestników akcji operacyjnej EMPACT. Taki szeroki zakres informacji pozwolił autorom raportu na zidentyfikowanie kluczowych kwestii związanych z wykorzystaniem legalnie działających przedsiębiorstw przez sieci przestępcze. Zbadano, jakie typy przedsiębiorstw są najbardziej narażone, jakie rodzaje działalności przestępczej wykorzystują legalnie działające przedsiębiorstwa oraz w jaki sposób te przedsiębiorstwa wspierają działalność przestępczą.

Dane wskazują, że wykorzystanie legalnie działających przedsiębiorstw staje się standardem wśród sieci przestępczych. Spośród analizowanych 821 najgroźniejszych sieci przestępczych, 86% wykorzystywało legalnie działające przedsiębiorstwa. Połowa z nich czyniła to poprzez infiltrację organizacji na wysokim szczeblu zarządzania, np. poprzez łapówki lub zastraszanie. Legalnie działające przedsiębiorstwa mogą również nieświadomie wspierać działalność sieci przestępczych, dostarczając im legalnych usług – tak działało 7% sieci przestępczych.

Przestępcy mogą chcieć zachować pełną kontrolę nad organizacją, zakładając nowe przedsiębiorstwo lub przejmując już istniejące. Szczególnie w czasach pandemii COVID-19, gdy wiele przedsiębiorstw borykało się z problemami finansowymi, sieci przestępcze udzielały im znaczących pożyczek, aby później je przejąć, tzw. loan sharking. Raz przejęte przedsiębiorstwo może być wykorzystywane przez kilka sieci przestępczych do różnorodnych przestępstw.

Przejęte przez sieci przestępcze legalnie działające przedsiębiorstwa mogą być istotnym elementem działalności przestępczej. Mogą stanowić część karuzeli podatkowej lub wspierać inne przestępstwa, np. zapewniając oficjalne zatrudnienie członkom sieci przestępczej. Kontrolowane przez sieci przestępcze przedsiębiorstwa są rejestrowane na członków sieci, ich krewnych lub znajomych, a także na inne, istniejące lub fałszywe, przedsiębiorstwa.

Legalnie działające przedsiębiorstwa wykorzystywane są we wszystkich branżach. W szczególności narażone na nie są trzy z nich: logistyka, budownictwo oraz biznesy o wysokim obrocie gotówki, np. branża hotelarsko-gastronomiczna.

Wykorzystanie legalnie działających przedsiębiorstw jest problemem międzynarodowym, obserwowanym we wszystkich krajach UE. Spośród analizowanych sieci przestępczych, 70% wykorzystywało jedynie przedsiębiorstwa zarejestrowane na terenie UE, 10% jedynie przedsiębiorstwa z innych rejonów świata, a pozostałe 20% korzystało z obu tych źródeł.

W jednym z opisanych w raporcie przypadków przestępcy wykorzystali lukę prawną w przepisach dotyczących refundacji wsparcia medycznego. Dyrektorzy dwóch przedsiębiorstw produkujących sprzęt ortopedyczny przekupili lekarzy, którzy wystawiali fikcyjne recepty na sprzęt, używając danych osobowych pacjentów. Następnie producenci zwrócili się do Narodowego Funduszu Ubezpieczeniowego o refundację w wysokości 90% kosztów, generując obrót w wysokości kilku milionów euro.

Podsumowując, raport Europolu wskazuje, że wykorzystanie legalnie działających przedsiębiorstw jest niemal niezbędną praktyką wśród najgroźniejszych sieci przestępczych. Konsekwencje wspierania działalności przestępczej, takie jak kary sądowe dla przedsiębiorstwa i kluczowego personelu oraz szkody w reputacji, stanowią istotne ryzyko, które wymaga rozwiązania.