Postępy Ukrainy w działaniach antykorupcyjnych

Ukraina od wielu lat reformuje swój system prawny i instytucje, również w kontekście antykorupcyjnym. W tych wysiłkach wspierają Ukrainę również organizacje i społeczność międzynarodowa.

Od 2017 roku odbywają się regularne konferencje na wysokim szczeblu poświęcone reformom w Ukrainie. Początkowo były to „Ukraine Reform Conference”, od 2022 roku organizowane pod tytułem „Ukraine Recovery Conference”. Nie oznacza to, że porzucony został temat reform w tym przeciwdziałania korupcji. [1]

Jednym z dokumentów przygotowanych na tegoroczną konferencję przez Basel Institute on Governance przy współpracy z Transparency International Ukraine jest raport oceniający postępy w walce z korupcją i wyznaczający zadania w tej dziedzinie na najbliższy czas. [2]

W opublikowanym w marcu br. raporcie zauważono wzrost skuteczności trzech instytucji kluczowych dla walki z korupcją: Narodowego Biura Antykorupcyjnego Ukrainy (NABU), Specjalnej Prokuratury Antykorupcyjnej (SAP) oraz Wysokiego Sądu Antykorupcyjnego. Wyraża się to rekordową liczbą aktów oskarżenia, wyroków i przypadków konfiskaty majątku. Wskazano też na lepszą współpracę tych instytucji i zwiększoną stabilność kadrową.

Międzynarodowi eksperci przeprowadzili pierwszy niezależny audyt NABU i sformułowali szereg rekomendacji dla samego biura jak i dla ustawodawcy. Zauważono również, że mimo dołączenia do składu Wysokiego Sądu Antykorupcyjnego kolejnych sędziów, liczba ciągnących się spraw była w 2024 roku niemal dwukrotnie większa niż w 2019 r.

W raporcie oceniono, że zintensyfikowane zostały działania zapobiegawcze takie jak reforma w zakresie jawności majątków urzędników oraz dalszy rozwój systemu zamówień publicznych Prozorro. Narodowa Agencja Zapobiegania Korupcji coraz lepiej radzi sobie z analizą ryzyka, wdrażaniem standardów etycznych i przeciwdziałaniem konfliktom interesów.

Reformowana jest Agencja ds. Zarządzania Majątkiem, aby skuteczniej zarządzać skonfiskowanymi aktywami oraz przyspieszyć procesy konfiskaty. Jednocześnie podjęto działania prowadzące do konfiskaty majątków osób współpracujących z Rosją. Obecny sposób działania agencji uznano jednak za wymagający uporządkowania i poprawienia przejrzystości.

Warto również wspomnieć, że w lipcu br. miało miejsce wprowadzenie, a następnie odwrócenie zmian legislacyjnych wpływających na funkcjonowanie ukraińskich instytucji antykorupcyjnych. Wprowadzona 22 lipca ustawa podporządkowywała NABU i SAP Prokuratorowi Generalnemu, co uzasadniano między innymi obawami o wpływy rosyjskiej agentury na te ciała. [3]

Zmiany te spotkały się z protestami ulicznymi w największych miastach Ukrainy i z reakcją społeczności międzynarodowej, w tym groźbą zawieszenia wsparcia przez Unię Europejską, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju i Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Uchwalona 31 lipca nowelizacja przywróciła praktycznie rzecz biorąc niezależność NABU i SAP. Budzące kontrowersje zmiany cofnięto albo bardzo złagodzono. Warto nadmienić, że nowe rozwiązania były konsultowane z pracownikami obu instytucji. Główna zmiana z 22 lipca, czyli możliwość odbierania postępowań przez Prokuratora Generalnego i przekazywania ich do prowadzenia innym organom została praktycznie rzecz biorąc wyeliminowana. Prokurator Generalny zachował prawo do tego, gdy zaistnieją wyjątkowe warunki, gdy dany organ obiektywnie nie będzie mógł wykonywać swoich obowiązków. Wystąpienie takich przesłanek nawet w czasie wojny jest mało prawdopodobne – ocenia Ośrodek Studiów Wschodnich. [4]

Ustawa wprowadza też obowiązkowe badania na wariografie funkcjonariuszy NABU. Ma to zabezpieczać przed infiltracją instytucji przez rosyjską agenturę. W spadku po ustawie z 22 lipca pozostała możliwość wyboru prokuratorów bez konkursu i odwoływania ich w razie reorganizacji lub likwidacji danego wydziału prokuratury. Nie ma to jednak dotyczyć spraw antykorupcyjnych.