Toksyczna atmosfera w pracy – jak rozpoznać i przeciwdziałać?

Jak rozpoznać symptomy toksycznej atmosfery w pracy?

Niektóre sygnały wskazujące na toksyczną atmosferę są oczywiste. Inne ujawniają się stopniowo. Jednym z pierwszych objawów jest wspomniany wcześniej utrzymujący się przez długi czas stres. Pracownicy w niezdrowym środowisku często odczuwają napięcie i niepewność, np. brak wsparcia i docenienia sprawia, że czują się niewidoczni, a nadmierna rywalizacja prowadzi do frustracji. Toksyczna praca — objawy często zaczynają się od detali i niuansów.

Sygnałem ostrzegawczym, którego nie można pominąć, jest również brak równowagi między pracą a życiem prywatnym, o czym świadczy m.in. przenoszenie zawodowego „złego samopoczucia” na codzienność poza firmą. W toksycznym środowisku nadgodziny stają się normą, a oczekiwania dotyczące dyspozycyjności są niejasne. Z czasem prowadzi to do przeciążenia i zmęczenia. Pracownicy w takiej sytuacji często doświadczają objawów wypalenia zawodowego, takich jak spadek motywacji i trudności z koncentracją.

Toksyczna praca to często chaos organizacyjny. Niejasne oczekiwania, zmieniające się zasady i brak przejrzystych procedur sprawiają, że pracownicy nie wiedzą, czego się od nich wymaga. W takim miejscu łatwo o konflikty i w konsekwencji spadek zaangażowania. Jeśli dodatkowo w firmie występuje wysoka rotacja, warto zastanowić się, czy powodem nie jest toksyczna atmosfera w pracy.

Kim jest osoba toksyczna?

W dużym uogólnieniu można przyjąć, że jest to osoba wykazująca się brakiem empatii, tendencją do manipulowania, nadmiernego krytykowania i przerzucania odpowiedzialności. Cechy toksycznej osoby często opierają się na egocentryzmie, naruszaniu granic i wartości, dlatego też nierzadko wraz z nią dochodzi do poważnych naruszeń. Zachowania takie jak mobbing, plotki czy faworyzowanie niektórych pracowników tylko pogłębiają problem.

Niestety w wielu firmach nadal panuje kultura strachu, gdzie pracownicy obawiają się zgłaszać tego typu incydenty, mimo rosnącej skali dla tych uchybień. Raport UCE RESEARCH i platformy ePsycholodzy.pl pt. „Młodzi Polacy w szponach mobbingu” wskazał, że 24,7% mężczyzn i 18,5% kobiet doświadczyło w pracy krzyku, przekleństw i wyzwisk. Co więcej, 11,1% uczestników sondażu potwierdziło, że było nękanych (np. w trakcie pracy i po godzinach).[1]

Jak chronić się przed mobbingiem? Przeczytaj artykuł: Jak chronić miejsce pracy przed mobbingiem?

Jakie są najczęstsze przyczyny toksycznych relacji w zespole?

Toksyczna atmosfera w pracy może wynikać zarówno z działań kierownictwa, jak i postaw samych pracowników. Poniżej zwięźle opisano klika przykładów.

• Toksyczny pracodawca. Szef lub manager, który stosuje autorytarny styl zarządzania, ignoruje potrzeby zespołu i nie dopuszcza do otwartego dialogu. W efekcie brak zaufania i nadmierna kontrola prowadzą do napiętej atmosfery.
• Toksyczna osoba w pracy lub toksyczny współpracownik. Osoby, które manipulują, przypisują sobie cudze zasługi lub nieustannie narzekają, osłabiają morale zespołu. Takie toksyczne osoby w pracy potrafią pociągnąć za sobą cały zespół, rozwalając go od środka.
• Nieuczciwa konkurencja. Nadmierne rywalizowanie i podważanie kompetencji innych powodują stres i obawy o własne stanowisko.
• Brak przejrzystości. Niejasne decyzje dotyczące awansów, wynagrodzeń czy podziału obowiązków prowadzą do frustracji i poczucia niesprawiedliwości.
• Nadmierna presja na wyniki. Wysokie wymagania bez zapewnienia odpowiednich narzędzi pracy to prosta droga do wypalenia zawodowego i zwiększonej rotacji kadry.

Wystarczy jeden czynnik, żeby zatruć atmosferę w miejscu pracy. A kiedy kilka z nich występuje jednocześnie, dynamika pogarszania się klimatu to już efekt kuli śnieżnej. Nietrudno przewidzieć, jak negatywnie odbija się to na efektywności całej firmy. Co mogą w takiej sytuacji zrobić osoby na kierowniczych stanowiskach? Czy toksyczne zachowanie można stłumić w zarodku?

O przekroczeniu granic i stereotypizacji w pracy dowiesz się więcej z artykułu: Ageizm na rynku pracy, czyli dyskryminacja ze względu na wiek.

Jak liderzy mogą poprawić atmosferę w pracy?

Zarządzanie zespołem w sposób, który eliminuje toksyczne zachowania, wymaga wiedzy i świadomego działania. Priorytetem lidera powinno być tworzenie bezpiecznego, sprzyjającego środowiska, które jasno neguje lub zabrania stosowania manipulacji czy zachowań toksycznych. Przełożeni, którzy wykazują w tej dziedzinie inicjatywę i sami dają przykład pozytywnej współpracy, budują atmosferę opartą na szacunku i zaufaniu. Pracownik, który ma poczucie wsparcia na “wyższych” szczeblach nie tylko chętniej zgłasza wszelkie nieprawidłowości, ale także samemu unika zachowań, które nie mają poparcia w oczach liderów. Bycie autorytetem to nierzadko najmocniejszy argument, który mogą zastosować menadżerowie, którym zależy na zespole i firmie.

Ważnym krokiem jest docenianie i nagradzanie pracowników. Nawet drobne pochwały i konstruktywna informacja zwrotna pomagają budować motywację i lojalność. Kolejny istotny element to transparentna komunikacja – pracownicy powinni wiedzieć, jakie są zasady awansu i jakie oczekiwania wobec nich stawia firma. Dużą rolę odgrywa również możliwość rozwoju zawodowego. Nierzadko to inwestowanie w szkolenia i coaching są najjaśniejszym sygnałem, że firma dba o swoich pracowników, wierzy w ich umiejętności i nijako widzi przyszłość organizacji z udziałem konkretnych specjalistów.

Narzędzia wspierające zdrową kulturę organizacyjną

Toksyczna atmosfera w pracy wymaga nie tyle jednorazowych działań, ale raczej długofalowych mechanizmów zapobiegających.

Wśród najważniejszych narzędzi pomagających osiągnąć ten cel warto wyróżnić:

• anonimowe ankiety pracownicze, które pozwalają na ocenę sytuacji i wykrycie obszarów problemowych, zanim dojdzie do eskalacji konfliktów;
• regularne spotkania zespołowe, które umożliwiają otwartą wymianę opinii, wspólne rozwiązywanie problemów, udzielanie feedbacków czy poruszenie problematycznych aspektów;
• kodeks etyki firmy, który Jasno określa obowiązujące wartości i cele organizacji.
• polityka „zero tolerancji” dla toksycznych zachowań to wyraźny komunikat ze strony liderów, że mobbing, manipulacja czy inne negatywne działania nie będą akceptowane i wykraczają poza wartości firmy;
• programy mentoringowe, które wspierają rozwój zawodowy i pomagają w lepszym dostosowaniu się do kultury organizacyjnej. Nierzadko pomagają także coachingi oraz spotkania ze specjalistami ds. komunikacji i szanowania wzajemnych (nierzadko różnych) granic. Więcej o tym dowiesz się z artykułu: Inkluzywność w miejscu pracy – co to jest i na czym polega?

Dzięki tym narzędziom można skutecznie przeciwdziałać toksycznym zachowaniom. Celem jest budowanie miejsca pracy, które sprzyja zaangażowaniu i satysfakcji zespołu.

Większość pracowników uznaje przyjazne środowisko za jeden z ważniejszych czynników wpływających na ich zadowolenie zawodowe, a toksyczna atmosfera w pracy może skutecznie zniechęcić ich pozostania na danym stanowisku.

Jakie korzyści niesie poprawa atmosfery pracy?

Zdrowe środowisko pracy przynosi wiele pozytywnych efektów. Poprawa atmosfery przekłada się na przede wszystkim na wyższą efektywność, większe zadowolenie i rosnącą motywację — również tą wewnętrzną. To logiczne, że dobrze zmotywowany zespół osiąga lepsze wyniki, chętniej podejmuje się inicjatyw, jest otwarty na podejmowanie nowych aktywności i obowiązków.

Firmy, które dbają o dobre relacje między pracownikami, notują również niższą rotację kadry, która bywa bardzo kosztowna pod kątem organizacji. Zyskuje na tym również reputacja pracodawcy. Pozytywne opinie o atmosferze w firmie przyciągają najlepszych specjalistów, a organizacja wpisuje się w trendy rynkowe, które kładą ogromny nacisk na soft skills i atmosferę w miejscu pracy. Dodatkowo, w miejscu, w którym ludzie czują się doceniani, wzrasta kreatywność i zaangażowanie, co przekłada się na innowacyjność i szeroko pojmowany sukces. Mamy więc tu zasadę win-win, w której to obie strony czerpią realne korzyści, a zła atmosfera w pracy po prostu się nie opłaca.

Podsumowanie

Nieprzyjazne środowisko zawodowe to problem, którego nie można ignorować. Toksyczność objawia się w postaci stresu, wypalenia i rotacji pracowników, którzy nawet pomimo satysfakcjonujących warunków w pewnym momencie decydują się odejść z pracy. Aby temu zapobiec, należy skupić się na budowaniu zdrowej kultury organizacyjnej, która koncentruje się na dobrych relacjach, a tym samym na osiąganiu sukcesów poprzez wsparcie zespołu, a nie dążeniu do zdobycia określonych celów kosztem specjalistów.