Surowce krytyczne – klucz do transformacji i odporności europejskiego przemysłu

Chińskie ograniczenia eksportowe i ich wpływ na Europę

W październiku 2025 roku Chiny wprowadziły ograniczenia eksportowe na metale ziem rzadkich, grafit oraz technologie ich przetwarzania, tłumacząc decyzję względami bezpieczeństwa narodowego. Restrykcje objęły m.in. holm, erb, europ, iterb oraz materiały niezbędne do produkcji baterii litowych i magnesów ziem rzadkich – kluczowych dla elektromobilności, energetyki i obronności. Skala dominacji Pekinu w tym obszarze jest ogromna: Chiny kontrolują około 70% światowego wydobycia i aż 90% przetwarzania metali ziem rzadkich, co daje im znaczącą przewagę w negocjacjach handlowych i możliwość wywierania presji na globalne rynki. W Europie restrykcje wywołały poważne obawy o stabilność dostaw, szczególnie w sektorach motoryzacyjnym, energetycznym i elektronicznym. Choć po rozmowach Xi Jinping–Donald Trump Pekin czasowo zawiesił część ograniczeń na rok (decyzja weszła w życie natychmiast i obowiązuje do 10 listopada 2026 r.), wprowadzając tzw. „licencje ogólne” na eksport do USA, szersze restrykcje pozostają w mocy, a ryzyko dla europejskiego przemysłu wciąż jest realne.

Ograniczenia eksportowe wprowadzone przez Chiny wstrząsnęły europejskim przemysłem i stały się impulsem do zdecydowanych działań Brukseli. Przewodnicząca Ursula von den Leyen w planie prac Komisji Europejskiej na 2026 rok zapowiedziała uruchomienie programu RESourceEU[3], który ma wzmocnić wspólne zakupy, magazynowanie i przetwarzanie kluczowych surowców w ramach Unii. „Europa musi działać tak, jak zrobiła to w przypadku energii – szybko, solidarnie i strategicznie” – podkreśliła Ursula von der Leyen, wskazując, że nowa inicjatywa będzie wzorowana na REPowerEU. Celem jest dywersyfikacja źródeł, budowa strategicznych rezerw oraz rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym, aby uniezależnić się od geopolitycznych szantaży i wzmocnić odporność europejskiego przemysłu. Strategia, która ma zostać przedstawiona jeszcze w 2025 r. ma na celu także przyspieszyć partnerstwa z krajami spoza UE oraz wprowadzić przepisy nadzwyczajne, zakazujące ograniczania przepływu kluczowych towarów w sytuacjach kryzysowych.

Projekty Strategiczne zgodnie z rozporządzeniem CRMA

Inicjatywa RESourceEU i zapowiedziany plan działań dla wzmocnienia niezależności Europy od importu to tylko wzmocnienie działań podejmowanych na szczeblu unijnym. Rozporządzenie o Surowcach Krytycznych już w 2024 r. wprowadziło rozwiązania ułatwiające i usprawniające procesy inwestycyjne dla projektów strategicznych z perspektywy europejskiego zaopatrzenia w surowce i przyczyniających się do realizacji celów na 2030 rok. Aby uzyskać status „Projektu Strategicznego” w myśl rozporządzenia CRMA należy złożyć wniosek. Projekty mają przybliżać Unię Europejską do osiągnięcia celów na 2030.

Cel 2030

25 września 2025 r. Komisja Europejska ogłosiła już drugą turę naboru wniosków o nadanie statusu Projektu Strategicznego w ramach Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia ram na potrzeby zapewnienia bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych (Critical Raw Materials Act - CRMA).

Termin składania wniosków: 15 stycznia 2026 r., godz. 12:00 (CET).

Każdy projekt dotyczący wydobycia, przetwarzania, recyklingu lub substytucji któregokolwiek z surowców strategicznych wymienionych w załączniku I do CRMA może zostać uznany za strategiczny, jeśli spełnia odpowiednie kryteria. Kryteria uznania dla poszczególnych kategorii projektów określono w art. 6 oraz załączniku III CRMA. Projekty strategiczne mogą być realizowane zarówno na terytorium Unii Europejskiej, jak i w państwach trzecich[4].

Podczas pierwszej tury składania wniosków Komisja zatwierdziła 47 projektów strategicznych na terenie UE i 13 projektów strategicznych poza UE (Komisja Europejska oficjalnie zatwierdziła te projekty strategiczne w ramach Rozporządzenia CRMA - projekty realizowane na terytorium UE dnia 25 marca 2025 r.,a projekty poza UE dnia 4 czerwca 2025 r.)

Wybrane projekty pochodzą z 13 państw członkowskich UE: Belgii, Francji, Włoch, Niemiec, Hiszpanii, Estonii, Czech, Grecji, Szwecji, Finlandii, Portugalii, Polski i Rumunii.
Koncentrują się one na kluczowych metalach i minerałach, takich jak aluminium, bor, miedź, kobalt, grafit, lit, nikiel oraz pierwiastki ziem rzadkich.

Projekty obejmują jeden lub więcej segmentów łańcucha wartości surowców, w tym:

• 25 projektów dotyczy wydobycia,
• 24 - przetwarzania,
• 10 - recyklingu,
• 2 - substytucji surowców.

W Polsce status Projektu Strategicznego do tej pory nabyły dwa projekty:

Projekt POLVOLT, inwestor Elemental Battery Metals Sp. z o.o., w zakresie recyklingu i odzysku metali strategicznych z baterii litowo-jonowych oraz katalizatorów (nikiel, miedź, kobalt, lit, platynowce, mangan.

Projekt Zakładu Separacji Metali Rzadkich w Puławach, inwestor Mkango Resources Ltd., produkcja magnesów do pojazdów elektrycznych, turbin wiatrowych i innych technologii zielonej transformacji (neodym, prazeodym, tlenek dysprozu, terb).

Polska odpowiedź na wyzwania surowcowe – nowe regulacje i szanse dla biznesu

Implementacja CRMA w polskim prawie

Projekt ustawy o zapewnieniu gospodarce krajowej dostępu do surowców (UC83)[5] to kluczowy krok w dostosowaniu polskiego systemu do wymogów rozporządzenia Critical Raw Materials Act (CRMA). Ustawa przewiduje utworzenie pojedynczego punktu kontaktowego dla projektów strategicznych, prowadzenie ich rejestru, wdrożenie krajowego programu poszukiwań surowców krytycznych oraz systemu monitorowania ryzyk w łańcuchach dostaw. Wprowadza także przepisy dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym – w tym bazę danych zamkniętych hałd odpadów wydobywczych – oraz sankcje administracyjne za naruszenie obowiązków wynikających z CRMA. Wiodącą rolę w realizacji nowych zadań otrzyma Minister Klimatu i Środowiska, działający poprzez Głównego Geologa Kraju.

Projekt ustawy zakłada cykliczną aktualizację Polityki Surowcowej Państwa[6] co najmniej raz na pięć lat. Dokument będzie zawierał diagnozę sytuacji w zakresie gospodarowania złożami, prognozy na minimum dziesięć lat oraz wykaz surowców kluczowych dla polskiej gospodarki – obok listy surowców krytycznych i strategicznych UE. Równolegle powstaje Krajowy Program Poszukiwań Surowców Krytycznych, który obejmie badania złóż miedzi, grafitu, fosforytów, fluorytu, platynowców, niklu, kobaltu czy strontu. Program ma ujawnić potencjał krajowych zasobów i wesprzeć rozwój projektów strategicznych w obszarze elektromobilności, OZE, cyfryzacji oraz przemysłu obronnego.

Obowiązki i sankcje dla przedsiębiorstw

Nowe przepisy wprowadzają jednoinstancyjne postępowania administracyjne dla projektów strategicznych oraz możliwość uzyskania kompleksowej decyzji w ramach pojedynczego punktu kontaktowego. Od decyzji będzie przysługiwała skarga do sądu administracyjnego rozpatrywana w ciągu dwóch miesięcy. Ustawa przewiduje również sankcje za naruszenie obowiązków wynikających z CRMA, w tym w zakresie raportowania, monitorowania ryzyk i realizacji projektów strategicznych. Firmy działające w sektorze surowców będą musiały dostosować swoje procesy do nowych wymogów, co otwiera przestrzeń dla doradztwa prawnego, technologicznego i inwestycyjnego.[7]

Jak EY wspiera firmy w obszarze surowców krytycznych?

EY oferuje kompleksowe wsparcie na każdym etapie łańcucha wartości surowców krytycznych – od strategii, przez operacje, po finansowanie i zgodność z regulacjami:

• Zapewnienie zgodności z polskim prawem geologicznym i górniczym oraz energetycznym, a także wykorzystanie szans wynikających z regulacji UE (CRMA, REsourceEU): wsparcie w złożeniu wniosku o status Projektu Strategicznego, doradztwo prawne, podatkowe i biznesowe, wsparcie w udziale w procesie legislacyjnym, komunikacji z regulatorem oraz reprezentacja w postępowaniach przed organami administracyjnymi.
• Budowanie niezależności i odporności łańcuchów dostaw: analiza i due diligence dostawców w firmie, wsparcie w opracowaniu strategii dywersyfikacji łańcuchów dostaw, alternatywne modele sourcingowe, zarządzanie ryzykiem i traceability.
• Life cycle asessment i optymalizacja procesów pod kątem oddziaływań: mapowanie zużycia surowców i oddziaływań na środowisko i otoczenie (woda, odpady, znieczyszczenia), projektowanie procesów, optymalizacja logistyki i magazynowania.
• Kompleksowa ocena prawnych ryzyk inwestycyjnych (legal DD), modelowanie inwestycji i pozyskiwanie finansowania: analiza prawna dokumentacji inwestycyjnej, opracowanie modeli biznesowych, studiów wykonalności, wniosków o dotacje UE i krajowe, wsparcie w negocjacjach z inwestorami i instytucjami finansującymi.

EY wyróżnia się unikalnym połączeniem wiedzy sektorowej, doświadczenia międzynarodowego oraz lokalnej ekspertyzy regulacyjnej. Zespół doradczy EY ds. surowców krytycznych tworzą specjaliści z różnych dziedzin: prawnicy z EY Law, doradcy biznesowi i operacyjni, eksperci finansowi i transakcyjni, a także doradcy podatkowi. Dzięki temu patrzymy na wyzwania klienta holistycznie i dostarczamy rozwiązań „szytych na miarę”, obejmujących wszystkie aspekty projektu – od strategii po wdrożenie.

Współpracując z nami, klient zyskuje partnera strategicznego, który rozumie złożoność rynku surowców krytycznych i potrafi się w nim poruszać. Nasze globalne doświadczenie połączone z dogłębną znajomością polskiego i europejskiego otoczenia prawno-regulacyjnego daje gwarancję, że rozwiązania są i innowacyjne, i praktyczne.