Cła wzajemne i odwetowe – mechanizmy, zastosowanie i skutki

Cła wzajemne i odwetowe – definicje i różnice

Cła wzajemne (ang. reciprocal tariffs) są nakładane w myśl zasady wzajemności, najczęściej w ramach próby wyrównania warunków handlu między dwoma krajami. Pojęcie to – w rozumieniu, które aktualnie funkcjonuje w debacie publicznej – wprowadził Prezydent USA Donald Trump w czasie swojej kampanii prezydenckiej z 2016 oraz późniejszej kadencji. Cła wzajemne teoretycznie mają na celu ustanowienie równych taryf celnych, a w rzeczywistości – wyrównanie deficytów handlowych (sytuacji, w których wartość importu przewyższa wartość eksportu).

Z kolei cła odwetowe (zwane też cłami retorsyjnymi) to forma odwetu handlowego – taryfy nakładane w odpowiedzi na działania innego kraju uznane za szkodliwe, niesprawiedliwe lub nieuczciwe z punktu widzenia kraju wprowadzającego odwet. Zawsze mają charakter reaktywny, zaś powody ich nałożenia bywają i ekonomiczne, i polityczne. W historii zdarzało się, że cła odwetowe nakładano nie tylko z powodu sporów czysto handlowych, ale też dla wywarcia presji w szerszych sporach politycznych.

• Cła wzajemne to zwykle działanie inicjowane jednostronnie (prewencyjnie lub „wyrównawczo”) w celu poprawy własnej pozycji handlowej lub skłonienia partnera do ustępstw.

• Cła odwetowe to odpowiedź na już podjęte przez drugą stronę kroki w celu jej ukarania lub zmuszenia do odstąpienia od szkodliwych działań. 

Oba rodzaje ceł wiążą się ze zwiększeniem barier w handlu, jednak ich kontekst zastosowania jest inny. W praktyce granica bywa płynna – cła wzajemne jednej strony stają się często przyczyną do wprowadzenia ceł odwetowych przez drugą stronę, co napędza spiralę napięć handlowych.

Kiedy stosuje się cła odwetowe?

Cła odwetowe stosuje się wtedy, gdy jeden z partnerów handlowych uzna, że druga strona naruszyła reguły gry lub zaszkodziła jego interesom handlowym. Najczęściej wygląda to mniej więcej tak:

• kraj A nakłada/podnosi cła na towary z kraju B;

• kraj B uznaje to za niesprawiedliwe lub szkodliwe;

• kraj B nakłada/podnosi cła na towary z kraju A, żeby zademonstrować swój sprzeciw i wywrzeć presję na kraj A.

Cła odwetowe najczęściej pojawiają się w trakcie wojen handlowych lub sporów na tle protekcjonizmu, czyli np.:

• jednostronnego zaostrzenia polityki handlowej, która szkodzi eksporterom drugiej strony;

• uznaniowego naruszenia umów handlowych lub zasad WTO (World Trade Organization; Światowa Organizacja Handlu) – wtedy bywają autoryzowane jako legalne sankcje przez WTO;

• odpowiedzi na działania niezwiązane z handlem, ale godzące w interesy kraju wprowadzającego cła, np. nieprzychylne decyzje polityczne.

Generalnie cła odwetowe mają zachęcić drugą stronę do negocjacji i wycofania kontrowersyjnych taryf.

Przykłady ceł odwetowych w handlu międzynarodowym

Na przestrzeni ostatnich lat wiele dużych gospodarek zdecydowało się na cła odwetowe. Warto wspomnieć o kilku głośnych przypadkach:

• USA vs. Unia Europejska (m.in. cła na stal, aluminium i „cła wzajemne” vs. cła na bourbon, jeansy i Harley’a-Davidsona) – wojna handlowa trwa od 2018 r. Najpierw Stany Zjednoczone nałożyły cła na stal (25%) i aluminium (10%), tłumacząc to względami bezpieczeństwa narodowego. W odwecie Unia Europejska ocliła typowo amerykańskie towary (stawki 10-25%) wybrane tak, by wywrzeć presję na amerykańskie branże zlokalizowane w okręgach wpływowych polityków.

• USA vs. Chiny (m.in. cła na elektronikę, stal i towary konsumpcyjne vs. cła na soję, kukurydzę i surowce energetyczne) – również od 2018 r. Cła odwetowe osiągnęły: do 104% na chiński eksport do USA, do 84% na amerykański eksport do Chin. W 2020 r. udało się złagodzić konflikt, ale wiele ceł pozostało w mocy.

Wpływ ceł wzajemnych na eksport i import

Kiedy dwa kraje zaczynają nakładać na siebie cła wzajemne, handel między nimi niemal nieuchronnie zostaje ograniczony. Dodatkowe taryfy powodują wzrost cen importowanych towarów, przez co maleje na nie popyt na rynku kraju nakładającego cła. To zaś oznacza spadek eksportu dla kraju, przeciwko któremu cła wymierzono. Jakie to przynosi skutki? Kilka z nich to:

• obniżenie obrotów handlowych,

• zaburzenie istniejących relacji gospodarczych,

• zmiana kierunków handlu.

Jak cła odwetowe wpływają na łańcuchy dostaw?

Zakłócenia w łańcuchach dostaw to jedno z najbardziej odczuwalnych następstw wojen celnych. Gdy duże gospodarki nakładają na siebie wzajemnie taryfy, firmy działające ponad granicami muszą szybko dostosować się do nowej sytuacji, co sprawia, że:

• koszty logistyczne i operacyjne rosną (produkty drożeją, procedury celno-administracyjne się przedłużają i komplikują, trasy transportu i kanały dystrybucji mogą wymagać przeorganizowania w celu uniknięcia ceł);
• dostawy stają się niepewne lub opóźnione (pojawiają się niedobory półproduktów lub surowców, co ogranicza moce produkcyjne i zmusza do zmiany harmonogramów, a to może doprowadzić nawet do czasowego wstrzymania produkcji);
• producenci podnoszą koszty towarów albo obniżają marżę (a najczęściej jedno i drugie, żeby „rozłożyć” wzrost opłat za import między siebie a klienta ostatecznego);
• przedsiębiorstwa muszą szukać alternatywnych dostawców spoza obłożonych cłem krajów.