Stagflacja a recesja — czy cła mogą pogłębiać kryzys gospodarczy?

Czym jest stagflacja i dlaczego jest groźniejsza od recesji?

Stagflacja to niekorzystne zjawisko makroekonomiczne, w którym gospodarka doświadcza jednocześnie wysokiej inflacji, niskiego lub ujemnego wzrostu gospodarczego (czyli stagnacji) oraz rosnącego bezrobocia. Termin ten wszedł do powszechnego użycia w latach 70. XX wieku, kiedy wiele krajów wysoko rozwiniętych zmagało się z kryzysem energetycznym, gwałtownym wzrostem cen ropy naftowej i spowolnieniem gospodarczym.

Stagflacja jest szczególnie niebezpieczna, tj. łączy w sobie cechy dwóch przeciwstawnych problemów makroekonomicznych — inflacji i recesji — które wymagają zazwyczaj odmiennych narzędzi polityki gospodarczej. W przypadku recesji rządy i banki centralne stosują politykę ekspansywną (np. obniżają stopy procentowe, zwiększają wydatki publiczne), by pobudzić wzrost i zmniejszyć bezrobocie. Natomiast w walce z inflacją stosuje się narzędzia restrykcyjne (np. podwyżki stóp procentowych, ograniczenie podaży pieniądza), które z kolei mogą pogłębiać spowolnienie gospodarcze.

W warunkach stagflacji konwencjonalne instrumenty polityki gospodarczej stają się mniej skuteczne, a ich stosowanie niesie większe ryzyko niepożądanych skutków ubocznych. Przykładowo — podwyższenie stóp procentowych może pomóc w ograniczeniu inflacji, ale jednocześnie pogłębi spadek inwestycji i wzrost bezrobocia.

Skutki stagflacji dla polityki gospodarczej

• Trudne wybory w polityce fiskalnej. Zwiększanie wydatków publicznych może stymulować wzrost, ale dodatkowo podbija inflację. Oszczędności fiskalne tłumią inflację, ale mogą osłabić gospodarkę.
• Wzrost ryzyka społecznego i politycznego. Połączenie rosnących cen i rosnącego bezrobocia prowadzi do niezadowolenia społecznego i presji na interwencjonizm państwowy.
• Presja na polityki protekcjonistyczne. Rządy mogą sięgać po cła i inne bariery handlowe, aby chronić rodzimy przemysł i miejsca pracy, co jednak może pogłębiać globalne zaburzenia w łańcuchach dostaw.
• Spadek zaufania do decydentów gospodarczych. Brak skutecznych narzędzi walki ze stagflacją obniża wiarygodność banków centralnych i rządów, co utrudnia stabilizowanie oczekiwań inflacyjnych.
• Ryzyko spirali płacowo-cenowej. Presja płacowa w odpowiedzi na wzrost kosztów życia może prowadzić do utrwalenia wysokiej inflacji.

Czy wzrost ceł może nasilić stagflację?

Wzrost ceł może istotnie przyczynić się do pogłębienia stagflacji, zwłaszcza w warunkach, gdy gospodarka już zmaga się z podwyższoną inflacją i spowolnieniem wzrostu. Choć protekcjonistyczna polityka celna bywa stosowana w celu ochrony krajowego przemysłu i miejsc pracy, jej efekty uboczne mogą paradoksalnie nasilić problemy gospodarcze charakterystyczne dla stagflacji. Dlaczego?

• Cła podnoszą ceny towarów importowanych, w tym surowców, komponentów i dóbr konsumpcyjnych. To bezpośrednio przekłada się na wyższy poziom inflacji (efekt kosztowy).
• Wyższe ceny importowanych półproduktów zwiększają koszty działalności krajowych przedsiębiorstw. W rezultacie rosną ceny finalnych produktów, co dalej napędza inflację.
• Wzrost cen przy jednoczesnym braku wzrostu wynagrodzeń prowadzi do spadku siły nabywczej konsumentów, co ogranicza popyt i pogłębia stagnację gospodarczą.
• Partnerzy handlowi często odpowiadają na cła, wprowadzając własne bariery. W efekcie ograniczenie eksportu krajowego przemysłu spadek produkcji i wzrost bezrobocia — czyli komponent stagnacyjny stagflacji.

Rola niepewności gospodarczej w kryzysach

Niepewność gospodarcza jest jednym z kluczowych czynników pogłębiających kryzysy ekonomiczne — zarówno te o charakterze finansowym, jak i strukturalnym czy inflacyjnym. Choć sama w sobie nie wywołuje spowolnienia gospodarczego, działa jak katalizator, który osłabia zaufanie inwestorów, przedsiębiorców i konsumentów, prowadząc do zmniejszenia aktywności gospodarczej i pogłębiania istniejących problemów.

W warunkach wysokiej niepewności — wynikającej np. z napięć geopolitycznych, polityki protekcjonistycznej, zmian regulacyjnych czy niestabilności walutowej — firmy wstrzymują decyzje inwestycyjne, ograniczają produkcję i redukują zatrudnienie. Konsumenci natomiast skłaniają się ku oszczędzaniu, rezygnując z wydatków uznaniowych. Tego typu efekty zachowań ostrożnościowych potęgują spadek popytu i inwestycji, nasilając recesję.

Niepewność gospodarcza sprzyja również fragmentacji globalnych rynków. Firmy, chcąc ograniczyć ryzyko, często lokalizują produkcję bliżej rynków zbytu, ograniczają ekspozycję na wymianę międzynarodową i stosują strategie dywersyfikacji dostawców. 

Jakie są perspektywy dla firm w warunkach stagflacji?

Warunki stagflacyjne — czyli połączenie wysokiej inflacji, spowolnienia gospodarczego i rosnącego bezrobocia — tworzą dla firm jedno z najtrudniejszych środowisk operacyjnych. Zarówno strategie inwestycyjne, jak i finansowe muszą być w takich okresach wyjątkowo ostrożnie modyfikowane. Perspektywy dla przedsiębiorstw zależą w dużej mierze od ich zdolności adaptacyjnej, siły bilansowej oraz pozycji konkurencyjnej.

Jakie są kluczowe wyzwania i szanse, które kształtują perspektywy firm w warunkach stagflacji?

• Presja kosztowa. Wysoka inflacja surowców, energii i pracy podnosi koszty działalności. Firmy o niskiej elastyczności kosztowej lub zależne od importowanych komponentów są na to szczególnie narażone, dlatego tak ważne jest utrzymanie rentowności.
• Spadek popytu konsumenckiego. Spadek realnych dochodów gospodarstw domowych ogranicza popyt na wiele kategorii produktów, zwłaszcza dóbr trwałego użytku i segmentów premium.
• Presja na polityki cenową. Utrzymanie marż przy rosnących kosztach wymaga ostrożnego zarządzania finansowego — nadmierne podwyżki mogą prowadzić do utraty klientów, zbyt wolne natomiast mogą nadwyrężyć rentowność.