Wypalenie zawodowe – objawy, przyczyny, strategie przeciwdziałania

Definicja wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe (lub inaczej syndrom wypalenia zawodowego) jest stosunkowo nowym określeniem. Pierwsze próby naukowego zbadania tego zjawiska miały miejsce już w latach 70. XX wieku, choć prawdopodobnie syndrom wypalenia występował już znacznie wcześniej, zanim został formalnie zidentyfikowany przez naukowców [1]. H.I. Freudenberg w 1974 roku zdefiniował syndrom wypalenia zawodowego jako stan, który rozwija się powoli, przez dłuższy okres przeżywania długotrwałego stresu i angażowania całej energii życiowej i który w końcowym efekcie wywiera negatywny wpływ na motywację, przekonania i zachowanie.

Przeczytaj o bezpiecznej umowie B2B: https://www.ey.com/pl_pl/workforce/bezpieczne-b2b

Objawy i symptomy wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe – objawy podzielić można na trzy główne filary:

1. Wyczerpanie emocjonalne: uczucie bycia emocjonalnie przemęczonym i niezdolnym do radzenia sobie z wymaganiami życia codziennego.
2. Depersonalizacja: rozwijanie cynicznego stosunku do pracy i osób w otoczeniu, co może objawiać się negatywnym, obojętnym lub znieczulającym zachowaniem wobec innych. Przykładem może być traktowanie klientów lub podopiecznych w sposób przedmiotowy, często z obojętnością i bezdusznością.
3. Obniżenie poczucia własnej wartości: spadek zawodowego poczucia osiągnięć i efektywności, często połączony z poczuciem niepowodzenia i brakiem efektywności w wykonywanej pracy.

Te trzy elementy są kluczowe dla rozpoznania wypalenia zawodowego i różnicują go od innych stanów psychologicznych takich jak stres, zmęczenie czy poczucie wyobcowania społecznego.

Co kluczowe – objawy wypalenia zawodowego podzielić można na pięć poniższych stadiów [2].

• Stadium fizjologiczne – nieuzasadnione bóle, utrata apetytu, kłopoty ze snem.
• Stadium społeczne – drażliwość, izolowanie się, niepewność.
• Stadium intelektualne – głównie obejmujące procesy poznawcze, związane z koncentracją, komunikacją, zdolnością przekazywania informacji.
• Stadium psychoemocjonalne – nadużywanie alkoholu, tytoniu, leków.
• Stadium duchowe – utrata wiary w podstawowe wartości i zasady, wewnętrzna pustka.

Przyczyny wypalenia zawodowego

C. Maslach i M.P. Leiter [3] wyróżniają 6 głównych obszarów, które mogą być źródłem wypalenia zawodowego. Według nich przyczyny wypalenia zawodowego to:

• nadmierne obciążenie pracą, nadmiar zadań, wyczerpanie, zbytnia dyspozycyjność i presja czasu;
• brak poczucia kontroli, głównie manifestuje się przez brak wpływu na decyzje oraz nieefektywne i nieprofesjonalne przywództwo;
• poczucie niedocenienia i brak satysfakcji z pracy;
• problemy międzyludzkie w miejscu pracy, które dotyczą nie tylko komunikacji, ale także braku wsparcia;
• poczucie niesprawiedliwości/nierównego traktowania pracowników;
• rozbieżność między osobistymi a organizacyjnymi wartościami. Zjawisko to występuje zwykle, gdy wartości indywidualne pracownika kolidują z wartościami kultury organizacyjnej.

Dowiedz się jak wynagradzać swoich pracowników z artykułu: https://www.ey.com/pl_pl/workforce/wynagradzanie-pracownikow-benefity-w-pracy

Fazy wypalenia zawodowego

Fazy wypalenia zawodowego: ostrzegawcza

Na tym wczesnym etapie osoby mogą zacząć odczuwać niewielkie symptomy stresu, tj. zmęczenie, drażliwość oraz spadek motywacji. Często są ignorowane i traktowane jako "zły dzień" lub przepracowanie. Te wczesne znaki są pierwszymi sygnałami, że równowaga między pracą a życiem prywatnym zaczyna się zaburzać.

Fazy wypalenia zawodowego: intensyfikacja

Jeśli ostrzeżenia z pierwszej fazy zostaną zignorowane, stres zaczyna się nasilać. Frustracja rośnie, organizm jest nadal bombardowany stresującymi bodźcami. Stopniowo pojawiają się nowe objawy, tj. chroniczne zmęczenie, problemy ze snem oraz poczucie przeciążenia. Dominują negatywne emocje, rozdrażnienie, często jeszcze niełączone z kwestiami zawodowymi. W tej fazie pracownicy często zwiększają godziny pracy, aby sprostać wymaganiom, co paradoksalnie prowadzi do dalszego pogorszenia sytuacji.

Fazy wypalenia zawodowego: chroniczna

W tej fazie oznaki wypalenia zawodowego są intensywne i często wpływają na wszystkie aspekty życia. Może pojawić się cynizm wobec pracy, poczucie braku osiągnięć i efektywności, a także poważne problemy zdrowotne, tj. depresja czy zaburzenia lękowe. Zmęczenie staje się przewlekłe, a osoba może czuć się całkowicie wypalona i bezsilna.

Fazy wypalenia zawodowego: kryzys

Zachodzi ostateczna faza, w której wypalenie zawodowe ma poważne konsekwencje zarówno dla zdrowia psychicznego, jak i fizycznego. Może to prowadzić do poważnych zaburzeń emocjonalnych i fizycznych, izolacji społecznej, a nawet myśli samobójczych. W tej fazie konieczna jest już interwencja medyczna lub psychologiczna, aby pomóc osobie w powrocie do zdrowia.

Fazy wypalenia zawodowego: przetworzenie

Choć nie zawsze wymieniana, istnieje również faza przetworzenia, w której osoba po przejściu przez kryzys zaczyna ponownie odbudowywać swoje życie. Zwykle następują zmiany, pojawiają się nowe priorytety, a nawet zachodzi zmiana ścieżki zawodowej. Co ważne – nadal ważna jest pomoc psychologiczna, która ma na celu wskazać nowe sposoby radzenia sobie ze stresem, zapobiegając przyszłym epizodom wypalenia zawodowego.

Skutki wypalenia zawodowego

Jakie są skutki wypalenia zawodowego? Wraz z narastaniem wypalenia, niektórzy pracownicy mogą przyjmować postawę "uschniętego drzewa", co objawia się wycofaniem, a ostatecznie może skutkować rezygnacją z zatrudnienia. To oczywiście jest nie tylko szkodliwe dla pracownika, który może cierpieć na stany depresyjne i niską pewność siebie, ale także dla firmy. Dlatego też dla organizacji kluczowe powinno być stworzenie przyjaznego środowiska.

Zespół wypalenia zawodowego generuje znaczne koszty dla organizacji, głównie związane z absencją pracowniczą, obniżeniem produktywności oraz wzrostem fluktuacji kadrowej. Te straty wiążą się z koniecznością szkolenia nowych pracowników, wydatkami na leczenie i ubezpieczenia zdrowotne, a także potencjalnymi procesami sądowymi.

Pracownicy dotknięci wypaleniem zawodowym często przyjmują postawę minimalistyczną, oszczędną w działaniach, ograniczając swoje działania do absolutnego minimum i wykazując opór wobec innowacji. Firma stoi w miejscu, nie rozwija się, zachodzi stan stagnacji. Dodatkowo pracownicy doświadczają trudności w relacjach interpersonalnych, co może prowadzić do dezintegracji zespołu, pogorszenia atmosfery w pracy, rozpadu działów, a w konsekwencji konfliktów.

Dowiedz się więcej, jak dbać o atmosferę w swoim zespole z artykułu: Jak chronić miejsce pracy przed mobbingiem?

Leczenie i zapobieganie wypaleniu zawodowemu

Leczenie wypalenia zawodowego wymaga profesjonalnego wsparcia. Konsultacje z psychologiem lub psychoterapeutą są najważniejszym krokiem, aby zrozumieć źródła swojego stresu. Terapia może obejmować techniki zarządzania stresem, terapię poznawczo-behawioralną czy treningi umiejętności interpersonalnych. Jeśli stan ten nie kończy się odejściem z pracy, niezwykle ważna jest współpraca z przełożonymi. Warto poruszyć temat obowiązków, a także ustanowienia realistycznych celów i priorytetów. Pomocne może być np. wprowadzenie przerw w pracy i zachęcanie do korzystania z urlopów.

Ostatecznie kluczowe jest stworzenie kultury pracy, która promuje równowagę między życiem zawodowym a prywatnym oraz oferuje wsparcie dla pracowników, zachęcając ich do otwartej komunikacji. Pomóc w tym mogą np. regularne ankiety satysfakcji, organizowanie warsztatów i szkoleń, które uczą pracowników, jak radzić sobie ze stresem, a także dostosowanie środowiska pracy, tak, aby było ergonomiczne, komfortowe i zachęcające do współpracy.

Podsumowanie

Wypalenie w pracy (wypalenie zawodowe) wymaga zaangażowania i pomocy na wielu poziomach. Obejmuje to wsparcie psychologiczne dla pracowników, tworzenie zdrowej kultury organizacyjnej, promowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz implementację praktyk wspierających zdrowy styl życia. Kluczowe jest również regularne monitorowanie warunków pracy i otwarta komunikacja, która pozwala na szybkie reagowanie na pierwsze symptomy wypalenia zawodowego.