Produkty dual-use jako szansa na rozwój przedsiębiorstwa

Jako przykłady produktów podwójnego zastosowania można wskazać:

• Drony - wykorzystywane w rolnictwie, geodezji czy fotografii, ale mogą też służyć do obserwacji terenu, naprowadzania pocisków lub prowadzenia działań bojowych.
• Materiały kompozytowe - lekkie i wytrzymałe, stosowane w przemyśle lotniczym i motoryzacyjnym, ale również w konstrukcji rakiet i pojazdów wojskowych.
• Systemy nawigacji GPS - niezbędne w logistyce i transporcie, ale także kluczowe dla precyzyjnego naprowadzania uzbrojenia.
• Oprogramowanie szyfrujące - chroni dane osobowe i komunikację w sektorze prywatnym, ale może być używane do zabezpieczania komunikacji wojskowej lub ukrywania działań cybernetycznych.

Choć obrót tego typu produktami wiąże się z dodatkowymi obowiązkami prawnymi, to zapewnienie zgodności może stać się kolejną przewagą konkurencyjną. Przedsiębiorcy, którzy świadomie zarządzają ryzykiem regulacyjnym, nie tylko chronią swoją działalność i reputację, ale - w tym wypadku - zyskują także dostęp do nowych rynków zbytu.

Obowiązki regulacyjne związane z produktami dual-use

Produkty dual-use zostały uregulowane w Rozporządzeniu (UE) 2021/821 ustanawiającym unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania (dalej: Rozporządzenie). Natomiast polski porządek prawny został dostosowany do unijnych regulacji ustawą z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa oraz dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (dalej: Ustawa).

Zgodnie z ww. przepisami produkty podwójnego zastosowania to produkty, które:

• mogą być stosowane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych,
• mogą być wykorzystane do projektowania, rozwijania, produkcji lub stosowania broni jądrowej, chemicznej lub biologicznej bądź środków jej przenoszenia,
• mogą być użyte zarówno w zastosowaniach niewybuchowych, jak i w jakikolwiek sposób do wspomagania wytwarzania broni jądrowej lub innych urządzeń do wybuchu jądrowego.

Warto zaznaczyć, że za produktem podwójnego zastosowania może być również technologia, w tym systemy sztucznej inteligencji.

Przywóz na terytorium Polski lub transfer wewnątrzunijny produktów dual-use co do zasady nie wymaga zezwolenia. Istnieją tutaj jednak wyjątki. Zezwolenie będzie wymagane w przypadku wewnątrzunijnego transferu towarów wymienionych w Załączniku IV do Rozporządzenia. Tak samo, w przypadku przywozu niektórych produktów wykorzystywanych w telekomunikacji lub do ochrony informacji konieczne będzie zgłoszenie tego faktu organowi monitorującemu. Brak takiego zgłoszenia może skutkować karą pieniężną do 100 000 zł.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku wywozu towarów, gdzie dla niektórych produktów wymagane jest uzyskanie odpowiedniego zezwolenia. Dotyczy to m. in. następujących kategorii: materiałów specjalnych i związanych z nimi urządzeń, przetwarzania materiałów, elektroniki, komputerów, telekomunikacji i ochrony informacji, czujników i laserów, nawigacji i awioniki, urządzeń okrętowych, aeronautyki i napędu.

Uzyskania zezwolenia wymaga także świadczenie tzw. usług pośrednictwa, czyli:

• negocjowania lub zawierania transakcji kupna, sprzedaży lub dostawy produktów podwójnego zastosowania z państwa trzeciego do dowolnego innego państwa trzeciego lub
• sprzedaży lub zakupu produktów podwójnego zastosowania znajdujących się w państwach trzecich w celu dokonania ich transferu do innego państwa trzeciego.

Nowe technologie jako produkty dual-use

Coraz większe znaczenie w kontekście produktów dual-use zyskują również systemy sztucznej inteligencji. Algorytmy uczenia maszynowego, systemy rozpoznawania obrazów czy technologie predykcyjne znajdują zastosowanie w medycynie, finansach czy logistyce, ale mogą być również wykorzystywane w analizie danych wywiadowczych, autonomicznych systemach bojowych czy cyberobronie. Z uwagi na ich potencjał, technologie AI są objęte szczególnym nadzorem regulacyjnym, a ich rozwój wymaga świadomego podejścia do kwestii zgodności z przepisami.

Wykorzystanie nowych technologii jako produktów dual-use będzie regulowane już na etapie ich rozwoju. Komisja Europejska wydała zalecenie (UE) 2021/1700 w sprawie wewnętrznych programów przestrzegania przepisów w zakresie kontroli badań dotyczących produktów podwójnego zastosowania (dalej: Zalecenie), zawierające listę badań, wobec których istnieje większe prawdopodobieństwo objęcia ich kontrolą eksportową. Lista obejmuje m. in.:

• sztuczną inteligencję i uczenie maszynowe, w tym: układy scalone sieci neuronowych, komputery neuronowe i zespoły elektroniczne
• informatykę i inżynierię, technologie informacyjno - komunikacyjne, w tym: systemy telekomunikacyjne, urządzenia telekomunikacyjne, części składowe i osprzęt (w tym przechwytujące i zakłócające), sprzęt komputerowy do zabezpieczania informacji, oprogramowanie i technologię (w tym szyfrowanie i analiza kryptograficzna)
• oprogramowanie (projektowanie wspomagane komputerowo) do półprzewodników
• oprogramowanie monitorujące stosowane przez organy ścigania.

Podsumowanie

Widać zatem, że obrót produktami podwójnego zastosowania to zagadnienie wielowymiarowe, wymagające od przedsiębiorców nie tylko znajomości przepisów, ale także ciągłego monitorowania zmian prawnych i technologicznych. Szczególne znaczenie zyskują tu nowe technologie, takie jak sztuczna inteligencja czy zaawansowane oprogramowanie, które coraz częściej podlegają kontroli eksportowej.

W związku z tym wdrażanie wewnętrznych procedur compliance oraz weryfikacja obowiązków prawnych już na wstępnym etapie projektów stają się kluczowe dla bezpiecznego i odpowiedzialnego prowadzenia działalności. Świadome podejście do tych obowiązków to nie tylko wymóg prawny, ale także inwestycja w reputację i sposób na otwarcie dodatkowych rynków zbytu.