Weto do nowelizacji specustawy ukraińskiej

Weto i legislacyjny „wyścig z czasem”

Nowelizacja specustawy miała przedłużyć jej obowiązywanie do 4 marca 2026 r. i wprowadzić dodatkowe regulacje. Weto Prezydenta wstrzymało ten proces, ale nie zamknęło drogi do zmian. Prezydent złożył własny projekt nowelizacji, a Rada Ministrów zapowiedziała przedstawienie swojego projektu do 8 września. Oba mogą zostać uchwalone przed końcem miesiąca. Jeśli tak się stanie, ciągłość rozwiązań specustawowych zostanie zachowana. Jeżeli jednak prace legislacyjne się opóźnią, od 1 października zacznie obowiązywać wyłącznie reżim ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony, a to oznacza powrót do standardowych zasad ochrony czasowej.

Jakie zmiany niesie brak nowelizacji?

Po pierwsze, obywatele Ukrainy zachowają legalny pobyt. Wraz z upływem 30 września 2025 r. ochrona czasowa w Polsce nie ustanie. Obowiązuje w całej Unii Europejskiej do 4 marca 2027 r., a ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony automatycznie zastąpi ustawę pomocową, gwarantując, że osoby nią objęte, a więc posiadające obecnie tzw. PESEL UKR, będą mogły nadal legalnie przebywać w Polsce.

Po drugie, obywatele Ukrainy zachowają prawo do pracy. Ustawa z 20 marca 2025 r. o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom przyznaje cudzoziemcom korzystającym z ochrony czasowej swobodny dostęp do rynku pracy, nieobwarowany koniecznością pozyskania dodatkowych zezwoleń lub wniesienia powiadomień. Fundament prawny pozostaje więc stabilny. W konsekwencji zmieni się rola powiadomienia o powierzeniu pracy obywatelowi Ukrainy. Procedura ta nie będzie wymagana w przypadku osób korzystających z ochrony czasowej i będzie stosowana wobec obywateli Ukrainy, którzy legalnie przebywają w Polsce, ale nie korzystają z ochrony.

Po trzecie, zmieni się sposób dokumentowania statusu posiadacza ochrony czasowej. W świetle rozwiązań specustawy do potwierdzenia statusu beneficjenta ochrony czasowej wystarczał PESEL UKR (wynikający choćby ze specjalnego zaświadczenia wygenerowanego z rejestru PESEL) lub aplikacja diia.pl. Po wygaśnięciu szczególnych rozwiązań specustawy obywatele Ukrainy będą musieli uzyskać specjalne zaświadczenie o korzystaniu z ochrony, wydawane przez Urząd do Spraw Cudzoziemców. Dokument ten został już notyfikowany Komisji Europejskiej, co oznacza, że będzie honorowany w strefie Schengen i umożliwi podróżowanie przez 90 dni w każdym okresie 180 dni oraz powrót do Polski, jak również podróże poza Schengen. Do czasu jego wydania podróże służbowe mogą być jednak utrudnione, co wymaga planowania. Prawo do pracy wynika jednak z mocy prawa, a oczekiwanie na wydanie dokumentu zasadniczo nie wstrzymuje możliwości zatrudnienia.

Po czwarte, wygaśnięcie specustawy oznacza koniec automatycznych przedłużeń wiz, zezwoleń i ruchu bezwizowego dla obywateli Ukrainy, którzy przebywając w Polsce, zdecydowali się nie korzystać z ochrony czasowej. Osoby takie będą musiały złożyć wnioski o pobyt czasowy przed 30 września, aby kontynuować legalny pobyt. W innym wypadku, o ile ich pobyt nie będzie mógł być kontynuowany do 90 dni w ramach ruchu bezwizowego po przejściu z wizy krajowej lub polskiego zezwolenia na pobyt, będą musiały opuścić terytorium RP.

Po piąte, istotnym elementem jest zamknięcie obecnym posiadaczom statusu UKR możliwości ubiegania się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy. Co do zasady korzystanie z ochrony czasowej stanowi podstawę odmowy wszczęcia postępowania w sprawie udzielenia takiego zezwolenia. Specustawa przewiduje jednak wyjątek, który dopuszcza wystąpienie z wnioskiem o udzielenie określonych rodzajów zezwoleń na pobyt, zwłaszcza związanych z zatrudnieniem. Z dniem 30 września 2025 r. wyjątek ten wygaśnie, zastosowanie zaś znajdzie art. 99 ust. 1 pkt 4 ustawy o cudzoziemcach, który zakazuje prowadzenia procedury w takich okolicznościach. Może to spowodować wzrost liczby wniosków jeszcze we wrześniu.

Konsekwencje dla rynku pracy i organizacji

Brak nowelizacji specustawy nie zmienia fundamentu prawnego, ale oznacza przejście z modelu „specustawowego”, który przez ponad trzy lata porządkował status obywateli Ukrainy w Polsce, na model oparty wyłącznie na ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. To zmiana jakościowa, bo dotyka obszarów, które były dotąd zautomatyzowane i intuicyjne.

Największym wyzwaniem będzie dokumentowanie statusu. PESEL UKR i aplikacja diia.pl stały się w ostatnich latach synonimem legalności pobytu i pracy. Ich wygaszenie oznacza konieczność wprowadzenia nowych procedur – zarówno po stronie administracji, jak i w działach HR. Wydawanie zaświadczeń przez Urząd do Spraw Cudzoziemców może potrwać, co w praktyce stworzy okres przejściowy, w którym prawo do pracy będzie wynikało z mocy prawa, ale brak fizycznego dokumentu może budzić wątpliwości w procesach kadrowych czy podczas kontroli. Skala wniosków w ostatnich tygodniach września może spowodować zatory w urzędach, co dodatkowo wydłuży czas oczekiwania.

Drugim obszarem jest mobilność. Dokument pobytowy wydany w reżimie ochrony czasowej będzie umożliwiał przemieszczanie się w strefie Schengen i poza nią. Jednak do czasu jego wydania podróże służbowe mogą być utrudnione, co wymaga planowania i wcześniejszego informowania pracowników.

Nie można też pominąć aspektu psychologicznego. Weto i medialne nagłówki wywołały niepewność wśród pracowników z Ukrainy. Brak jasnej komunikacji ze strony pracodawcy może prowadzić do spadku zaangażowania i rotacji. W tym kontekście rola działów HR wykracza poza kwestie formalne – chodzi o utrzymanie stabilności zespołów i poczucia bezpieczeństwa.

Dlaczego to moment strategiczny

Obecna sytuacja to nie tylko wyzwanie administracyjne, ale też test odporności procesów kadrowych i compliance. Firmy, które potraktują ten okres jako okazję do uporządkowania procedur, zyskają przewagę – zarówno w obszarze zgodności, jak i wizerunku pracodawcy. Transparentne zasady, szybka identyfikacja ryzyk i proaktywne wsparcie pracowników mogą stać się elementem strategii retencyjnej w czasach, gdy rynek pracy wciąż odczuwa skutki niedoboru talentów.

Kluczowe kroki dla pracodawców

1. Analiza statusów – identyfikacja osób korzystających z automatycznych przedłużeń i przygotowanie wniosków o pobyt czasowy przed 30 września.
2. Aktualizacja procedur HR – dostosowanie „day-one checks” do nowych realiów, w tym akceptowalnych dowodów statusu.
3. Planowanie mobilności – weryfikacja podróży służbowych i przygotowanie alternatywnych rozwiązań do czasu wydania dokumentów pobytowych.
4. Komunikacja wewnętrzna – jasne przekazy dla pracowników i menedżerów, aby ograniczyć niepewność i ryzyko rotacji.
5. Monitorowanie legislacji – śledzenie prac nad projektami ustaw i dostosowywanie planów w zależności od scenariusza.