Kısa çalışmada mart sonu paniği ve bir öneri

Son bir yıldır yaşanmakta olan Covid-19 pandemisinin az çok etkilemediği insan ve sektör hemen hemen bulunmamaktadır.

Ülkeler varlık durumlarına göre vatandaşlarına ve şirketlere belli ölçülerde destekler sunmuş ve sunmaya bir şekilde devam etmektedirler.

Ülkemize baktığımızda bu desteklerden en çok öne çıkanı şüphesiz faydalanma şartları kolaylaştırılan pandemiye özel kısa çalışma ödeneği uygulaması olmuştur.

Kısa çalışmadan 2019/Ocak-2021/Ocak döneminde ay bazında faydalanan kişi sayıları ve yapılan ödenek tutarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Kaynak: https://www.iskur.gov.tr/yayinlarimiz/issizlik-sigortasi-bulteni/

Tablo incelendiğinde 2019 yılında kısa çalışma için 181.8 milyon ödenmiş iken bu tutar pandemi nedeniyle 2020 yılında 141 kat artarak 25.5 milyar TL olmuştur. Kısa çalışmanın 2021/Ocak ayı verilerine baktığımızda halen 1.3 milyon kişinin bu ödenekten faydalandığı ve 2 milyarlık bir desteğin bu kanaldan iş dünyasına aylık sunulduğu görülmektedir.

Ancak iş dünyasında önemli bir panik havası gözlemlenmektedir. Çünkü 19 Şubat 2021 Tarihli ve 31400 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 3556 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yeni koronavirüs nedeniyle dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlar kapsamında zorlayıcı sebep gerekçesi ile 31.01.2021 tarihine kadar (bu tarih dahil) kısa çalışma başvurusunda bulunmuş olan işyerleri için kısa çalışma ödeneği süresi son kez olmak üzere 31.03.2021 tarihine uzatılmıştır. Bunun anlamı şu ki artık 01 Nisan 2021 tarihi itibariyle bu 1.3 milyon kişi artık kısa çalışmadan faydalanamayacaktır.

Kısa çalışmada yer alan 1.3 milyon kişi ne olacak?

En büyük korku kısa çalışma uygulamasının son bulması ile bu 1.3 milyon kişinin pandemi ücretsiz izne gönderilmesi veya iş akitlerinin feshedilmesidir. Burada henüz netleşmeyen bir husus 17.03.2021 tarihinde sona erecek olan hem pandemi ücretsiz izin hem de fesih yasaklarının uzatılıp uzatılmayacağıdır.

Türkiye’de Nisan 2020- Ocak 2021 döneminde 2.471.134 kişi nakdi ücret desteği almaya kazanmış ve toplamda işsizlik fonundan sigortalılara 8.265.914.051 TL ödeme yapılmıştır. 2021 Ocak ayında ödenen tutar ise yaklaşık 752 milyon TL’dir.

Eğer fesih yasakları ve pandemi ücretsiz izin uygulaması devam ederse ki beklenti bu yöndedir bu durumda kısa çalışmadan ayrılan kişilerin önemli bir kısmının daha düşük bir gelir temini anlamı taşıyan pandemi ücretsiz izne çıkartılması olacaktır. Burada iyimser yaklaşım ise Sn. Cumhurbaşkanı tarafından 01.03.2021 tarihinde açıklanan yeni kararlar ile açılmasına izin verilen lokanta-kafe kimi pek çok işyerinin normal istihdama döneceği ve artık kısa çalışmaya ihtiyaç duyulmayacağıdır.

Eğer bu açılım ülkede yeni bir Covid pandemisine yol açmaz ise kısa çalışma ve ücretsiz izinde olan önemli sayıda kişinin eski normallerine dönüşünü hızlandırabilecektir. Bu durumda kısa çalışmanın sona erecek olması açılacak sektörler açısından daha az olumsuz etki yaratacaktır. Ancak aksi bir gelişmede ise duruma özel yeni kararların alınması kaçınılmaz olacaktır. Umuyoruz ki aşı uygulamasının yaygınlaşması ile bu tür bir tersliğin yaşanmaması, normal hayatın başlamasıdır.

Kısa çalışma-fesih yasağı ve pandemi ücretsiz iznin birden kaldırılması kötü bir senaryo olur

Eğer fesih yasağı, hem pandemi ücretsiz ve kısa çalışma ödeneği Mart ayı sonunda sona erdirilirse bu kötü bir senaryo olacaktır. Çünkü aylık 2 milyondan fazla kişinin faydalandığı toplam 3 milyar TL’lik bir kaynak ortadan kalkacaktır. Bu durumda kısmi normale dönüş kararları alınmasına karşın fesih yasağı nedeniyle ertelenen işten çıkarmaların büyük boyutta söz konusu olacağı çok sarihtir. Yüksek işsizlik oranlarının halen yaşandığı bir dönemde bu tür bir uygulama önemli sosyal mağduriyetlere de yol açabilecektir. Dolayısıyla bu tür üçlü bir sona erme kararının alınmasını şahsen beklememekteyim.

Bir öneri: Kısa çalışma uygulaması normale dönemeyen sektörlerde uzatılabilir

Kısa çalışma uygulaması şu ana kadar ayrım yapılmaksızın tüm sektörlerde uygulanmış durumda. Gelinen aşamada en azından toptan sona erdirme yerine normale dönemeyen, kısıtlı şekilde faaliyetine izin verilen turizm, yeme-içme, eğlence, seyahat gibi sektörlerde en azından 2021-Haziran ayı sonuna kadar devam ettirilmesi oluşan paniği bir ölçüde hafifletecektir.
Arabuluculuk ve ikale fesih yasağı kapsamından çıkartılmalı, nakdi ücret desteği tutarı arttırılmalıdır.

İstihdamın korunması ve çalışanların-işverenlerin desteklenmesi bakımından fesih yasağı ve pandemi ücretsiz izin uygulamasına devam edilmelidir. Ancak buradaki aksaklıkların giderilmesi de gerekmektedir. İşçinin bizzat samimi başvurusu ile düzenlenen ve haklarının ödenmesi ile sonuçlanan ihtiyarı/zorunlu arabuluculuk ve ikâle uygulamaları fesih yasağı kapsamından ivedilikle çıkartılması gerekmektedir. Çalışanların önemli bir kabusu haline gelen 29- işten çıkış koduna da bir anlamda çözüm sağlanabilecektir. Buna ilaveten kısa çalışmanın sona erdirilmesi halinde oluşacak gelir kaybının telafisi bakımından nakdi ücret desteği tutarlarının en az  yüzde 50 oranında artırılması da yerinde olacaktır.