Sistemin temeli, Türkiye’nin illerinin gelişmişlik düzeylerine göre 6 ayrı bölgeye ayrılması (1, 2, 3, 4, 5 ve 6’ncı bölgeler) ve gelişmişlik düzeyi yüksek olan bölgelerden düşük olan bölgelere doğru artan oran ve miktarlarda çeşitli teşvik ve destekler uygulanmasına dayanıyor. Bununla birlikte bazı yatırımların “öncelikli yatırım” kapsamında olması nedeniyle yatırım yeri dikkate alınmaksızın 5. Bölge desteklerinden faydalanabilmesi mümkünken, belli kriterleri sağlayan yatırımlar ise stratejik yatırım sayılarak yine bölge ve sektör ayrımı yapılmaksızın en yüksek teşvik ve desteklerden faydalanabiliyor. Buna ilave olarak Ekim 2016 döneminden itibaren, bazı yatırımlar (OECD teknoloji yoğunluk tanımına göre orta-yüksek teknolojili sanayi sınıfında yer alan ürünlere ilişkin yatırımlar) ilk 3 bölgede yapılmış olsa bile 4. Bölge desteklerinden faydalanabiliyor.
Temel prensip değişmemekle birlikte, bazı yatırımlar “büyük ölçekli yatırım” olup bölgesel yatırımlara nazaran daha yüksek oranda desteklere sahip olabiliyor. Bazı sektörlere ilişkin yatırımlar ilgili bölgeye dahil olan her ilde desteklenmiyor, bazı sektörlere ilişkin yatırımların asgari yatırım tutarları bölgelere göre değişiyor, bazı yatırımlar ise hiçbir şekilde desteklenmiyor. Yatırım ile ilgili faaliyet konularını belirleyen US 97 kodları ve sektör kodları da teşvik sistemini anlamak açısından öneme sahip.
Görüleceği üzere mevcut yatırım teşvik sistemi oldukça karmaşık ve seçici bir niteliğe sahip olup, yapılacak olan yatırımın hangi oranlarda ve hangi şartlarda ne gibi teşvik ve desteklere tabi olduğunun anlaşılması oldukça güç ve uzmanlık isteyen bir konudur. Bu nedenle yatırım teşvik sisteminin temelini oluşturan Karar ve ilgili mevzuatın belli bir sistematik çerçevesinde okunması ve yorumlanması gerekir.
Bu sistematiği daha anlaşılır kılabilmek için otomotiv sektöründe yapılacak olan bir yatırımı örnek olarak seçtik. Bu yatırımın hangi şartlarda ne gibi teşviklerden faydalanabileceğini örnek çerçevesinde anlatmak istedik.
Örneğin, Bursa’da faaliyet gösteren X A.Ş. firması mevcut otomobil yan sanayi tesisine (motor aksamı üretimi) 2.500.000 TL büyüklüğünde bir modernizasyon yatırımı yapmayı planlıyor. Söz konusu yatırımın 2012/3305 Sayılı BKK kapsamında hangi desteklerden faydalanabileceğini öğrenmek istiyor.
1. Söz konusu yatırımın destek kapsamında olup olmadığının tespiti
Öncelikle ilgili Kararın “Ek 4 Teşvik Edilmeyecek Yatırımlar” bölümünün incelenmesi ve yapılması planlanan yatırım konusunun bu bölümde yer alıp almadığının kontrol edilmesi gerekir. Eğer yatırım konusu bu bölümde mevcut ise söz konusu yatırımın bu Karar kapsamında hiçbir teşvikten faydalanması mümkün değil. Eğer yatırım konusu söz konusu bölümde sayılmamışsa, en az “Genel Teşvik” kapsamındaki desteklerden faydalanmak mümkün olabilir. Motorlu Kara Taşıtı ve Yan Sanayi yatırımları bu bölümde yer almadığından, yapılacak olan yatırım en azından Genel Teşvik sistemi kapsamında makine ve teçhizat alımları ile ilgili KDV ve Gümrük Vergisi muafiyetinden faydalanabilir.
2. Söz konusu yatırımın “Bölgesel Yatırım” destekleri kapsamına girip girmediğin tespiti
Genel teşvik sistemi kapsamında KDV ve gümrük vergisi muafiyetinden faydalanabileceği anlaşılan motor aksamı yatırımının Bölgesel Yatırımlar kapsamına girmesi durumunda ilave olarak kurumlar vergisi indirimi, SGK işveren payı desteği, KDV iadesi, arsa tahsisi gibi desteklerden faydalanabilmesi mümkün. Bunun anlaşılabilmesi için Kararın “Ek:2 Bölgesel Desteklerden Faydalanabilecek Sektörler” listesinin incelenmesi gerekir.
Otomotiv Yan Sanayi yatırımları “34” US 97 kodu ile listede yer alıp, karşılık gelen sektör kodu “36”dır. Bu sektör kodu, 1. Bölgede yer alan Bursa ilinin karşısında yazılı olduğundan Bölgesel Yatırım desteklerinden faydalanması mümkündür. Ancak 1. Bölge’de Bölgesel Yatırım desteklerinden faydalanılabilmesi için, bu sektörde yapılması gereken asgari yatırım tutarı ilgili listede 4.000.000 TL olarak belirlenmiştir. Örnekteki yatırım tutarı 2.500.000 TL olduğundan bölgesel desteklerden faydalanılması mümkün olmayacaktır. Ancak biz olayın iyi anlaşılabilmesi için söz konusu yatırımın 25.000.000 TL olduğunu ve bu nedenle de bölgesel yatırım desteklerinden faydalanabileceğini varsayalım. Peki analiz bitti mi? Hayır.
3. Söz konusu yatırımın “Orta-Yüksek Teknolojili Sanayi” sınıfında olup olmadığının tespiti
Bölgesel yatırım desteklerinden faydalanmaya hak kazanan yatırımımızın, Kararın 18 inci maddesi kapsamında OECD teknoloji yoğunluk tanımına göre orta-yüksek teknolojili sanayi sınıfında yer alan ürünlerden EK-6’da belirtilenlerin üretimine yönelik yatırım olması durumunda, Bursa 1. Bölge’de olmasına rağmen 4. Bölge için belirlenen çok daha yüksek teşvik oranlarından faydalanması mümkündür.
Ek:6’da belirtilen listeye bakıldığında, bu listede belirtilen US 97 kodları arasında “34” kodunun bulunduğu görülüyor. Buna göre artık yatırımımız 4. Bölge desteklerinden faydalanabiliyor. Bitti mi? Hayır
4. Söz konusu yatırımın “Büyük Ölçekli Yatırım” ya da “Öncelikli Yatırım” olup olmadığının tespiti
4. bölge desteklerinden faydalanabilecek olan söz konusu motor aksamı yatırımının büyük ölçekli yatırım kabul edilip edilemeyeceğinin anlaşılması için Kararın Ek 3 listesine; öncelikli yatırım sayılıp sayılmayacağının anlaşılabilmesi için ise Kararın 17 nci maddesinde sayılan yatırım konularına bakılması gerekiyor.
Eğer söz konusu motor aksamı yatırımı 50.000.000 TL ve üzerinde olsaydı, bu yatırım büyük ölçekli yatırım sayılabilecekti. Diğer taraftan, Kararın 17 nci maddesine göre 20.000.000 TL ve üzerindeki motor aksamı yatırımları öncelikli yatırım sayılıyor ve 5. Bölge desteklerinden faydalanabiliyor. O nedenle örnekteki yatırım tutarı 25.000.000 TL olduğu için öncelikli yatırım sayılacak ve bu defa 5. Bölge desteklerinden faydalanabilecek.
5. Söz konusu yatırımın “stratejik yatırım” sayılıp sayılmayacağının tespiti
Kararın 8 inci maddesinde, sektörüne ve yatırım yerine bakılmaksızın belirlenen 4 kriterin sağlanması durumunda ilgili yatırımın stratejik yatırım sayılacağı belirtiliyor. Bu durumda hak edilecek olan destekler öncelikli yatırıma göre daha da yüksek olabiliyor. Şartlar şunlardır.
a) Asgari sabit yatırım tutarının 50 M TL üzerinde olması.
b) Yatırım konusu ürünle ilgili yurtiçi toplam üretim kapasitesinin ithalattan az olması.
c) Belge konusu yatırımla sağlanacak katma değerin asgari %40 olması.
ç) Yatırım konusu ürünle ilgili olarak son bir yıl içerisinde gerçekleşen toplam ithalat tutarının 50 M $ üzerinde olması.
Görüleceği üzere, bir yatırım kararı verirken en önemli etkenlerden biri olan teşviklerin, söz konusu yatırım özelinde ne boyutta olacağı, hangi yatırım grubuna gireceği, büyüklüğü, nerede yapılacağı, hangi sektörde olduğu gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu konularda karar alırken mutlak surette bir uzman ile görüşmek uygun olmakla birlikte, öncelikle yukarıda verilen örnek vasıtasıyla anlatılmaya çalışılan sistematik çerçevesinde yatırım teşvik sisteminin okunması çok önemlidir.
