Geen beloning voor goed fiscaal gedrag

Belastingdienst liet onderzoek doen naar fiscale compliance

De Belastingdienst heeft het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag (KCPEG) van de Universiteit Leiden gevraagd om twee studies te doen naar de effectiviteit van belonen in de context van belastingen: een literatuurstudie en een experimentele studie. 

De aanleiding voor deze opdracht is de wens van de Belastingdienst om de naleving van belastingwet- en regelgeving door burgers en ondernemers te bevorderen.

De term “belonen" verwijst in het rapport van het KCPEG naar het geven van een positief gewaardeerde prikkel na vertoning van gewenst gedrag. Uit de literatuur over gedragsbeïnvloeding volgt dat belonen op twee manieren effect kan hebben op gedrag. Ten eerste kan de verwachting of communicatie van de mogelijkheid van een beloning gewenst gedrag stimuleren, nog voordat het gedrag en de beloning daadwerkelijk plaatsvinden. Ten tweede kan het daadwerkelijk ontvangen van een beloning na gewenst gedrag ervoor zorgen dat dit gedrag (vaker) wordt vertoond.

De beloningen zijn in het rapport in drie categorieën onderverdeeld:

1. Systematisch materieel: dit type beloning heeft een directe monetaire waarde voor de ontvanger en wordt consequent toegekend aan iedereen die het gewenste gedrag laat zien. Een voorbeeld is het belonen van belastingplichtigen van wie de belastingaangifte bij controle volledig correct blijkt te zijn.
2. Probabilistisch materieel: deze beloning heeft een directe monetaire waarde voor de ontvanger, maar wordt op basis van kans toegekend, in plaats van aan iedereen die het gewenste gedrag laat zien. Er wordt bijvoorbeeld via een loting bepaald wie van de compliante belastingplichtigen een beloning ontvangt. Dit type beloning is in principe kostenefficiënter dan systematische beloningen.
3. Symbolisch: de beloning, die systematisch dan wel probabilistisch wordt uitgedeeld, heeft geen directe monetaire waarde voor de ontvanger, maar wordt wel als positief ervaren. Voorbeelden hiervan zijn een bedankbrief of publieke erkenning.

Een algemeen beeld dat naar voren komt uit deze studies, is dat systematisch materieel belonen de belastingcompliance kan bevorderen. Probabilistisch materieel belonen bevordert de belastingcompliance niet of nauwelijks. Laboratoriumstudies laten zien dat puur symbolisch belonen de belastingcompliance niet of nauwelijks lijkt te bevorderen. Veldstudies vinden echter wel bewijs voor de effectiviteit van symbolisch belonen. De onderzoekers constateren echter ook dat er relatief weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van belonen in de context van belastingen.

Volgens de Belastingdienst geven de bevindingen dit moment geen aanleiding om belonen toe te passen in de praktijk.