Gdzie szukać oszczędności w czasach dekoniunktury?

Ulgi na rozwój na początek

Nacisk na wspieranie budowy gospodarki opartej na wiedzy jest jednym z priorytetowych kierunków polityki fiskalnej. Nie powinno więc dziwić, że większość obecnie dostępnych instrumentów wsparcia podatkowego jest skierowana do podatników stawiających na rozwój przedsiębiorstwa – zarówno poprzez prace nad poszerzaniem i udoskonalaniem swojej oferty, nad ulepszaniem wewnętrznych procesów, wprowadzaniem w działalności nowych technologii i przez nowe inwestycje. Jest to jednak tylko jeden z wielu obszarów należności publicznoprawnych, w których mogą występować nieefektywności z punktu widzenia firmy i gdzie można szukać oszczędności.

Myśląc o poprawie efektywności kosztowej, należy kompleksowo przeanalizować wszystkie obszary działalności przedsiębiorstwa i związane z nimi należności publicznoprawne. Przeprowadzając taką analizę w pierwszym kroku konieczne jest zidentyfikowanie wszystkich instrumentów, które mogą wpłynąć na zmniejszenie ponoszonych kosztów. Następnie, należy wziąć pod uwagę wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi instrumentami. Niektóre z nich, takie jak ulgi podatkowe czy dotacje mogą być łącznie wykorzystywane tylko pod pewnymi warunkami. Innych nie da się połączyć w ogóle. Dlatego podejmując się planowania podatkowego, należy mieć świadomość tych interakcji, a także istniejących ograniczeń.

W kolejnym kroku warto rozważyć, z jakimi obowiązkami i nakładami będzie wiązało się korzystanie z każdego z instrumentów. Czy uciążliwość raportowania określonych informacji władzom podatkowym albo konieczność poczynienia nakładów na dostosowanie systemów informatycznych nie spowoduje, że korzyści zostaną przysłonięte kosztami? Dopiero taki komplet informacji, pozwoli na prawidłową ocenę ryzyka oraz opłacalności wdrażania konkretnych rozwiązań.

W jakich obszarach można szukać oszczędności? Obszarem, który zwykle nasuwa się na myśl jako pierwszy jest obszar podatku dochodowego. Zarówno w ustawie o CIT, jak i w ustawie o PIT funkcjonuje obecnie szereg ulg podatkowych, które – jak wspomniałem powyżej – w większości koncentrują się wokół wsparcia dla przedsiębiorstw nastawionych na rozwój.

Ulga B+R

Pozwala na odliczenie od podstawy opodatkowania niektórych kosztów (wynagrodzenia, materiały, amortyzacja, usługi obce) poniesionych na prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych. W przedsiębiorstwach raczej spotykamy się z tym drugim obszarem B+R i warto w tym miejscu podkreślić, że prace rozwojowe zostały w przepisach podatkowych zdefiniowane dosyć szeroko. Jednakże, samo sformułowanie „działalność B+R” czy „R&D” zwykle nasuwa skojarzenia pasujące raczej bardziej do tego pierwszego członu nazwy – badań naukowych. W związku z tym, bardzo często osoby odpowiedzialne za planowanie podatkowe w firmach nie zdają sobie sprawy z tego, że prowadzona przez ich przedsiębiorstwa działalność może zostać zakwalifikowana właśnie jako B+R.

Z Ulgi B+R może (i powinna) skorzystać znacznie szersza rzesza polskich firm. Jako prace rozwojowe można bowiem kwalifikować działalność, która prowadzona jest w celu „planowania produkcji oraz projektowania i tworzenia zmienionych, ulepszonych lub nowych produktów, procesów lub usług”. Dokładniejsza analiza (także językowa) tych przesłanek prowadzi do znacznie szerszego jej rozumienia niż tylko samo opracowywanie prototypów, czy przeprowadzanie eksperymentów. W definicję prac rozwojowych wpisywać się będą zatem takie projekty, jak opracowanie nowych procesów wewnętrznych (np. w zakresie sprzedaży, zarządzania danymi, obsługi klienta), ale też ulepszanie i rozwijanie narzędzi informatycznych do obsługi tych procesów. Oznacza to, że zastosowanie ulgi B+R jest możliwe znacznie częściej, niż mogłoby się to wydawać i instrument ten zawsze należy wziąć pod uwagę przy analizie możliwości poprawy efektywności kosztowej.

IP Box

Kolejnym ważnym elementem obniżania kosztów działalności poprzez zmniejszenie obciążenia podatkiem dochodowym jest IP Box, który zakłada zastosowanie stawki 5 proc. zamiast podstawowej stawki podatku dochodowego (9 proc. lub 19 proc. dla CIT i 17 proc., 19 proc. lub 32 proc. dla PIT). Ta ulga podatkowa oparta jest na tej samej definicji działalności B+R (w szczególności prac rozwojowych), co ulga B+R. Aby zastosować IP Box, konieczne jest właśnie prowadzenie prac B+R, a co więcej, rezultaty tej działalności B+R muszą być objęte kwalifikowanymi prawami własności intelektualnej (rejestrowane prawa własności intelektualnej wymienione w  ustawach podatkowych, jak np. patent, ale też prawo autorskie do programu komputerowego), a dochody osiągane z tych rezultatów muszą mieścić się w kategoriach wskazanych w przepisach. Do takich dochodów zalicza się dochód:

• ze sprzedaży kwalifikowanego prawa własności intelektualnej,
• z opłat licencyjnych,
  
• z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (kpwi) uwzględnionych w cenie produktu lub usługi lub
  
• z odszkodowania za naruszenie praw z kpwi.

IP Box możliwy jest do połączenia z innymi ulgami podatkowymi: możliwe jest jednoczesne korzystanie z ulgi B+R i IP Box, czy też zastosowanie IP Box w kalkulacji dochodu zwolnionego w ramach tzw. Polskiej Strefy Inwestycji.

Przygotowując się do zastosowania preferencyjnej stawki 5 proc. należy pamiętać o kilku istotnych kwestiach. Przede wszystkim, wziąwszy pod uwagę przytoczone powyżej wspólne podstawy prawne IP Box i ulgi B+R. Podkreślić trzeba, że proces korzystania z IP Box powinien stanowić rozszerzenie procesu korzystania z ulgi B+R. IP Box oparty jest o te same definicje i jako instytucja w podatku dochodowym wymaga też częściowo wspólnej ewidencji. Przedsiębiorca planujący skorzystanie z IP Boxa powinien zatem najpierw przeanalizować opłacalność wdrożenia ulgi B+R, a dopiero w kolejnym kroku IP Boxa.

Drugim przykładem połączenia ulgi IP Box z inną ulgą jest zastosowanie stawki 5 proc. w przypadku korzystania z decyzji o wsparciu w ramach Polskiej Strefy Inwestycji (PSI). Dzięki takiemu połączeniu, możliwe jest spowolnienie wykorzystania puli zwolnienia w ramach decyzji o wsparciu, a tym samym korzystanie z niego w dłuższym okresie (oczywiście w ramach limitu czasowego wynikającego z przepisów).

Ulgi podatkowe z Polskiego Ładu

Od stycznia 2022 roku możliwe jest korzystanie też z nowych ulg podatkowych, wprowadzonych w ramach Polskiego Ładu. Do najistotniejszych z nich należy ulga na innowacyjnych pracowników. Dotychczas w sytuacji, w której podatnik osiągał dochody niższe niż wartość sumy kosztów kwalifikowanych z tytułu ulgi B+R, mógł jedynie przenosić niewykorzystaną ulgę na lata kolejne. W przypadku, gdy udział kosztów prac rozwojowych w ogóle kosztów stale jest wysoki (a szczególnie gdy są to głównie koszty wynagrodzeń, które od 2022 roku premiowane są podwójnym odliczeniem), natomiast udział dochodu w przychodzie, mimo że stabilny w poszczególnych latach, nie jest bardzo wysoki – do tej pory podatnik nie miał możliwości wykorzystania narastających co roku odpisów z tytułu ulgi B+R.

Dzięki uldze na innowacyjnych pracowników, możliwe jest odliczenie niewykorzystanej korzyści podatkowej od zaliczek na podatek dochodowych, które podatnik pobrał, jako płatnik PIT od swoich pracowników. Instrument ten nie zmienia sytuacji pracowników, jako podatników PIT, a wyłącznie pozwala na obniżenie kosztów wynagrodzeń pracodawcy prowadzącego działalność B+R. Ulga na innowacyjnych pracowników jest zatem istotnym instrumentem planowania podatkowego. Szczególnie w grupach kapitałowych należałoby wziąć pod uwagę jej rolę, podejmując decyzję o ewentualnej konsolidacji podatkowej.

Wśród ulg zawartych w Polskim Ładzie na uwagę zasługuje m.in. także ulga na prototyp. Można powiedzieć o niej, że jest rozszerzeniem ulgi B+R, analogicznie jak w wypadku ulgi na innowacyjnych pracowników. Ulga na prototyp pozwala na odliczenie od podstawy opodatkowania 30 proc. sumy kosztów produkcji próbnej nowego produktu i wprowadzenia na rynek nowego produktu. Do kosztów tych można zaliczyć koszty:

• nabycia lub wytworzenia środków trwałych do uruchomienia produkcji,
• poniesione na ulepszenie środka trwałego,
• nabycia materiałów i surowców,
• badań, ekspertyz i certyfikacji,
• badania cyklu życia produktu,
• systemu weryfikacji technologii środowiskowych.

W odniesieniu do ulgi na prototyp, istotnym elementem analizy podatkowej jest zakres wspólny tego mechanizmu i  mechanizmu ulgi B+R. Należy bowiem pamiętać, że dotychczas organy podatkowe i sądy administracyjne uznawały etap produktu próbnej za element prac rozwojowych. Przepisy Polskiego Ładu nie wprowadzają żadnych zmian w definicji działalności B+R, nie zmieniają także zakresu przedmiotowego ulgi B+R. Zróżnicowanie intensywności obu tych ulg wprowadza zatem istotne wątpliwości co do sposobu prawidłowej ich kalkulacji. Dlatego też przeprowadzając analizę efektywności podatkowej należy dokonać odpowiedniej kwalifikacji działalności i zabezpieczyć pozycję podatkową.

W podatku dochodowym, oprócz instrumentów operacyjnych, funkcjonują też instrumenty wsparcia inwestycji. Znanym i sprawdzonym mechanizmem jest wspomniana już Polska Strefa Inwestycji, jednak Polski Ład wprowadza kolejny element o większej elastyczności. Ulga robotyzacyjna pozwala stosunkowo niewielkim nakładem administracyjnym obniżyć dodatkowo podstawę opodatkowania w przypadku nabycia robotów.

Definicja robota przemysłowego, którego nabycie uprawnia do dokonania odliczenia, jest dość skomplikowana i restrykcyjna. Dlatego też planując inwestycję w nowe środki trwałe, które potencjalnie mogą spełnić postawione przez ustawodawcę kryteria, warto dokonać uprzedniej analizy takich planów pod kątem możliwości skorzystania z ulgi robotyzacyjnej. Również i tej uldze towarzyszą wątpliwości interpretacyjne. Koszty nabycia środków trwałych co do zasady rozliczane są przez odpisy amortyzacyjne. Tymczasem nowe przepisy podatkowe stanowią, że koszty uzyskania przychodu poniesione na robotyzację uważa się koszty nabycia urządzeń i maszyn. W związku z tym, wziąwszy pod uwagę fakt, że dotychczas nie wykształciła się praktyka interpretacyjna organów podatkowych, przed skorzystaniem z ulgi robotyzacyjnej należy nie tylko przeanalizować plany inwestycyjne, ale także dobrze zaplanować zabezpieczenie pozycji podatkowej.